“Халқи тоҷик сулҳу ҳамдигарфаҳмиро ба ивази азияту заҳмати сахту сангин ва муҳимтар аз ҳама, ба баҳои ҷони даҳҳо ҳазор қурбониёни ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ ба даст овард ва имрӯз шукргузор аст, ки дар фазои неъмати бузурги суботи сиёсӣ ва оромии ҷомеа кору зиндагӣ дорад”.

                                                                                                                                          Эмомалӣ РАҲМОН

Рӯйдодҳои солҳои 90 – уми асри гузашта, ба давлатҳои Иттиҳоди Шӯравӣ, аз ҷумла ба давлати мо – Тоҷикистони куҳанбунёд ва дар маҷмӯъ, ба кулли башарият ҳамчун саҳифаҳои таърихии хотирмон сабт гардидааст.

Барҳам хӯрдани давлати пуриқтидори Иттиҳоди Шӯравӣ, дар навбати аввал, ба ҷумҳуриҳои он шароит муҳайё намуд, ки соҳиби истиқлол шаванд ва баъдан, чунин вазъ имкони ба давлатҳои абарқудрати Ғарбу Шарқ амалӣ гардонидани ҳадафҳои геополитикӣ ва геоиқтисодии худ дар фазои давлатҳои пасошӯравӣ гардид.

Мантиқан ба ҳамагон маълум буд, ки ҳадафи консепсияи дурнамоии геоиқтисодии абарқудратҳои Ғарбу Шарқ дар минтақаи Осиёи Марказӣ мисли ҳарвақта истифода ва аз худ намудани захираҳои табиӣ ва ноил шудан ба ҳадафҳои геосиёсӣ бо истифода аз усулҳои иғвоангезонаи худ ба ҳисоб мерафт.

Онҳо, пеш аз ҳама, тарғиби исломикунонӣ ва радикализми диниро бо усулҳои ташаккул додани бегонапарастӣ байни халқу миллатҳо, аз ҷумла терроризму экстремизм, муборизаи миллатҳо барои истиқлол ва эҳёи манофури (бадбинии) таърихии миллатҳоро нисбат ба якдигар ба кор бурданд.

Дар солҳои сипаришуда аз ҷониби кишварҳои Ғарб воситаи истифодаи неруи тундгаро ва ифротгароёни диниро дар мисоли Ироқ, Либиё, Миср, Суриё, Сомалӣ ва ғайра баръало мушоҳида кардан мумкин аст.
Агар дар Либиё нақшаи абарқудратҳои Ғарб бомувафаққият амалӣ шуда бошад, пас дар Миср ҳукмронии ноком ва кӯтоҳмуддати ифротгароёни динӣ аз тарафи неруҳои тамаддунпарвари ин кишвар, дар симои артиши миллӣ бартараф карда шуд.

Аз рӯзҳои аввали истиқлоли давлатии Тоҷикистон тундгароёни бегонапарасти динӣ бо истифода аз номи дини мубини ислом якбора сар баланд карда, мардумро ба гирдоби бегонапарастӣ ва ҷудоӣ бурда, гумроҳ сохта, хуб медонистанд, ки дар он марҳала дар кишварамон барои амалисозии нақшаҳои тарҳрезишудаашон шароити мувофиқи сиёсӣ, иҷтимоӣ ва мафкуравӣ фароҳам омадааст.

9 – уми сентябри соли 1991 дар харитаи сиёсии ҷаҳон давлати ҷавон – Тоҷикистони соҳибистиқлол арзи ҳастӣ кард, вале бо дахолати омилҳои дохиливу хориҷӣ дар масири таъмин ва таҳкими истиқлоли воқеӣ ба монеаву мушкилоти сахту сангин рӯ ба рӯ омад. Яъне қувваҳои зиёд аз дохилу хориҷи кишвар ба ноором сохтани ин давлати тозабунёд ҳамаҷониба кӯшиш ба харҷ дода, тавонистанд, ки ба суботи ҷомеа халал ворид намоянд.
Бадтар аз ҳама, неруҳои бадхоҳ тавонистанд, дар мамлакат оташи ҷанги таҳмилии шаҳрвандӣ, бародаркушӣ ва пеш аз ҳама, нест кардани давлату миллати куҳанбунёди тоҷикро афрӯзанд, ки дар натиҷаи он хисороти бузурги моливу ҷонӣ ва маънавӣ дода шуд.

Маврид ба зикр аст, ки дар он солҳо аллакай дар маркази як қатор шаҳру ноҳияҳои мамлакат тундгароёни динӣ ҳамроҳ бо баъзе зиёиёни гумроҳ шиорҳои барангезандаи адовати миллиро бар зидди халқу миллатҳои ғайритоҷик тарғиб намуда, зиёда аз ин, баъзе намояндагони аҳли зиё ба ҷойи он ки ба рисолати иҷтимоии худ, яъне тарғиби донишу илм, фарҳангу санъат ва пеш аз ҳама ба худшиносиву худогоҳии миллӣ машғул бошанд, ба ташвиқи ғояҳои ифротгаройӣ ва тундгароии динӣ даст заданд.

Ҳамин тавр, рӯз то рӯз вазъи сиёсиву иқтисодӣ, иҷтимоиву фарҳангии кишвар ноустувор гардида, дар мамлакат ба ҷойи таҳкиму такмили пояҳои давлатдории миллӣ, баръакс, раванди ихтилофу низоъ ва бадбинӣ дар байни гурӯҳҳо, маҳалҳо ва шахсиятҳо шиддат мегирифт.

Соли 1992 шаҳри Душанбе амалан ҳамчун пойтахти кишвар ва хонаи умеди тоҷикистониён моҳияти сиёсӣ ва мақоми марказии худро қариб аз даст дода, ба маҳали кашмакашиҳои ҳокимиятталабӣ, майдонҳои бо ном “озодиву шаҳидон” ва ба маркази асосии мубориза, рақобат, зӯроварӣ ва фишору таҳдид мубаддал гардид.
Ниҳоят, дар натиҷаи авҷ гирифтани кашмакашҳои парокандакунандаи миллат ҷанги шаҳрвандӣ оғоз гардида, беш аз 150 ҳазор нафар қурбон ва наздик ба як миллион нафар сокинони одии мамлакат, аз ҷумла зиёиёну фарҳангиён, ки даҳҳо сол дар пойтахт фаъолияту зиндагӣ мекарданд, аз тарси ҷон хонаву кошона ва ҷойи кори худро тарк, ва бадтар аз ҳама, роҳи гурез аз Душанбе ва Тоҷикистонро интихоб карданд ва ноумедона зодгоҳи аҷдодии хешро тарк намуданд.

Ба ҳамагон возеҳу равшан буд, ки дар он вазъияти бамиёномада, ба сарҷамъии миллат, пойдории давлат, бедор намудани рӯҳияи ватандориву ватанпарастӣ ва ҳастии Тоҷикистони соҳибистиқлол умед кардан ғайримикон гардида буд.

Дар ин раванд, пай дар пай ба майдон омадани гурӯҳҳои ҷангхоҳ, шиддат ёфтани низоъҳо, одамрабоиву ғоратгарӣ, аз хонаву ҷой маҳрум гардидани садҳо нафар сокини минтақаҳои гуногуни кишвар, кушта шудани намояндагони қишрҳои мухталифи ҷомеа ва коҳиши ҳифзи сарҳади давлатӣ воқеии талхи рӯз гашта, риояи ҳуқуқи инсон таҳти хатар монд ва ба мавҷудияти соҳибистиқлолии кишвар эътимоди аҳолӣ коста гардид.
Вазъияти вазнину сангини бавуҷудомадаи сиёсиву иҷтимоии мамлакат ба майдон омадани шахсеро тақозо мекард, ки тавонад бо далериву мардонагӣ, ҳисси баланди ватандӯстиву ватанпарварӣ ва бо боварӣ ба фардои ободу осудаи мардум давлатро саробон гардад.

Хушбахтона, ин шахси бузург, сиёсатмадори ҷавону ватандӯст муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон буданд, ки бо неруи тоза ва азми қавӣ барои амалишавии нақшаҳои геостратегии абарқудратони ҷаҳонӣ дар Осиёи Марказӣ монеаи ҷиддӣ гардида, ҳадафҳои ғаразноки тундгароёни динӣ ва хоҷагони онро ошкор сохтанд.
Вакилони мардумӣ моҳи ноябри соли 1992 муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро дар Иҷлосияи тақдирсози 16 – уми Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон бо эътимоди комил Раиси Шӯрои Олӣ – Сарвари давлати ҷавони тоҷикон интихоб намуданд.

Зарур ба ёдоварист, ки нахустин суханони Эмомалӣ Раҳмон, ки дар ҳамон айёми худсӯзиҳо садо дод, ин буд: “Ман ба шумо сулҳ меорам”.

Имрӯз ин ваъдаи муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон комилан амалӣ шуда, сулҳу ваҳдати миллии тоҷикон бо сиёсати хирадмандона, оқилона ва дурбинонаи Пешвои муаззами миллат сол ба сол пойдору қавӣ мегардад.
Дар баробари ин, мардум ва халқи бонангу номуси Тоҷикистон дар он лаҳзаҳои тақдирсоз ва бениҳоят вазнину сангин аз роҳбари қавии тозаинтихобнамудаи худ ҳисси баланди ояндасозӣ намуда, ҳамзамон дарк карданд, ки тамоми талоши хешро барои ҳифзи сарзамини аҷдодӣ, таъмини сулҳу субот, пойдории давлату миллат ва ободии Ватани худ равона месозанд.

Минбаъд дар натиҷаи ба эътидол омадани вазъи дохилӣ аз ҷониби Раиси Шӯрои Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон андешаи ваҳдати миллӣ пешниҳод гардид, ки Роҳбари давлат барои амалӣ сохтани он ба неруи созанда ва тамаддунгарои ҷомеаи тоҷик такя намуда, тамоми истеъдоди сиёсии худро ба хотири татбиқи ҳадафи аввалиндараҷаи он солҳо – таъмини сулҳ ва ваҳдати миллӣ равона сохтанд.

Бо ин мақсад, солҳои 1994 – 1997 ҳашт даври гуфтушунид байни тоҷикон, аз ҷумла дар шаҳрҳои Москва (ду давр), Теҳрон (се давр), Исломобод (як давр), Алмаато (як давр) ва инчунин, дар шаҳри Ашқобод (як давр) гузаронида шуда, 27 июни соли 1997 дар шаҳри Москваи Федератсияи Русия “Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ” ба имзо расид.

Дабири кулли ҳамонвақтаи Созмони Милали Муттаҳид Кофи Анан аз натиҷаи ниҳоии гуфтушуниди мухолифини тоҷик бо Ҳукумати кишвар ва Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллие, ки миёни онҳо ба имзо расид, чунин иброз дошта буд: “Тоҷикистон намунаи нодиреро пешорӯи дигар кишварҳо гузошт, ки чӣ гуна низоъҳои дохилиро метавон бартараф кард. Фикр мекунам, ки ин саҳми назарраси Тоҷикистон дар таърихи сулҳофарист”. Ё ин ки Қаҳрамони миллии Афғонистон Аҳмадшоҳи Масъуд гуфтааст: “Истиқлол ба Тоҷикистон Эмомалӣ Раҳмон – сиёсатмадори дараҷаи ҷаҳониро дод. Имрӯз ӯ машҳуртарин фарзанди Тоҷикистон ва тамоми тоҷикони ҷаҳон ва дӯсти Афғонистон мебошад”.

Қобили зикр аст, ки маҳз дар давраи гузаронидани музокироти байни тоҷикон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба ташаккули фарҳанги ваҳдатгароӣ замина гузоштанд, ки он минбаъд ҳамчун унсури ҷудонашавандаи тафаккури сиёсии қишрҳои ҷомеа таҳаввулу ташаккул ёфта, ҳоло рисолати таърихии худро иҷро карда истодааст.
Фаъолияти минбаъдаи ин сиёсатмадори сатҳи ҷаҳонӣ нишон дод, ки ҳадафу вазифаҳои дарпешгузошта пурра амалӣ шуда, дар роҳи ба даст овардан ва мустаҳкам намудани сулҳу ваҳдати миллӣ, барқарор ва таҳкими низоми сиёсӣ, таъмини тамомияти арзӣ ва эҳёи худогоҳиву худшиносии миллӣ корҳои судманд анҷом ёфтанд.
Ба эътидол овардани вазъ дар лаҳзаҳои ҳассос ва тақдирсоз барои ояндаи давлату миллати тоҷик кори басо мураккаб буд ва Сарвари давлатро масъулияти ҳифзи манфиатҳои миллӣ ва худогоҳиву худшиносии миллӣ ба интихоби тарзу усулҳои ғайримуқаррарии фаъолият ва ҷасурӣ водор мекард.

Ҳамзамон бо ин, ба масъалаи волоияти қонуният ва таъмини мардум бо маводи ниёзи аввалия чораҳои таъҷилӣ андешида шуда, бояд таваҷҷуҳи ҷомеаи ҷаҳонӣ ба мушкилоти пешомадаи давлати куҳанбунёди Тоҷикистон ҷалб карда мешуд.

Дар он замон яке аз ҳадафҳои дурнамои Президенти кишвар он буд, ки таъсиру нуфузи қувваҳои хориҷиро, ки пайваста ба раванди сиёсати дохилии Тоҷикистони соҳибистиқлол ва ваҳдати миллӣ дахолат менамуданд, ботадриҷ кам намоянд.

Имрӯз дар мисоли Афғонистони ҳамсоя равшан мушоҳида мекунем, ки неруҳои хориҷӣ ба корҳои дохилии он дахолат мекунанд ва ҳатто имкон намедиҳанд, ки миёни неруҳои сиёсии ин давлати ҳамҷавор музокироту гуфтушунид ба таври табиӣ сурат гирад.

Аммо Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон аз рӯзҳои аввали ба арсаи сиёсӣ қадам гузоштан, зиракии сиёсии худро аз даст надода, тавонистанд дар Тоҷикистон ҷиҳати амалӣ нагардидани ҳадафҳои нопоки баъзе доираҳои манфиатхоҳ монеаи ҷиддӣ гузоранд.

Дар ин ҷода, ҳаминро бояд зикр намуд, ки аҳамияти геосиёсии Созишномаи умумии истиқрори сулҳ ва ризояти миллӣ дар кишварамон аз он иборат аст, ки на танҳо он боиси таъмини сулҳу субот дар Ҷумҳурии Тоҷикистон, балки омили муҳими осоиш дар Осиёи Марказӣ гардид.

Ҷомеаи ҷаҳонӣ шоҳиди он шуд, ки миллати куҳанбунёди тоҷик дорои пешвое мебошад, ки на танҳо дар сарҷамъ намудани миллати худ, балки ҳамчун сиёсатмадори шинохта барои таъмини амнияти минтақа низ нақши калидӣ бозидааст.

Дар воқеъ, фарзанди фарзонаи миллат, Президенти мамлакат, Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон тамоми неру ва таҷрибаи худро дар роҳи хотима бахшидан ба низоъ ва хусумати дохилӣ, инчунин, пойдор ва мустаҳкам намудани сулҳу субот, ваҳдати миллӣ ва боз намудани роҳ ба сӯи созандагиву бунёдкорӣ, рушду шукуфоии Тоҷикистони азиз сафарбар намуда, сатҳи баланди эътирофу эҳтироми милливу ҷаҳониро сазовор гардид.

Ҳоло таҷрибаи мактаби Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон на танҳо барои шаҳрвандони кишвар, балки барои тамоми тоҷикони ҷаҳон мактаби навест, ки дар муттаҳид намудани миллати тоҷик, муаррифии Тоҷикистон ва рушду инкишофи кишвари азизамон нақши муҳим дорад.

Ин буд, ки мардуми шарафманди тоҷик бо ифтихору сарбаландӣ ба Сарвари хеш унвони Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллатро зарур ва сазовор донистааст.

Зарур ба хотирнишон аст, ки ҳеҷ нафар бовар ва умед намекард, ки раванди бунёдкорӣ, созандагиву ободкорӣ ва ватанпарвариву ватанпарастӣ бо ин тарзу усул, алалхусус, дар масири барои таърих бениҳоят кӯтоҳ муваффақона ва натиҷабахш амалӣ мегардад.

Дар фарҷоми сухан бояд зикр кард, ки эътироф, эҳтиром ва муносибати сатҳи олӣ ба Ватан, миллат ва Роҳбари давлат, аз ҷумла ғамхорӣ, садоқат ва эҳтирому самимии ҳамдигар ва қабул накардани ҳама гуна фишор аз хориҷ рамзи генетикӣ ва фарҳангии мо – тоҷикон маҳсуб мешавад.

Вақте инсон зиндагии худро пурра идора карда наметавонад, яъне бар ҳастии худ ҳоким нест, бар шуури худ ғолиб омада наметавонад ва ба ҳодисаву воқеаҳо низ мустақилона баҳо дода наметавонад.

Дар чунин ҳолат инсон соҳиби истиқлоли фикрӣ нахоҳад шуд. Барои он ки истиқлоли фикрӣ дар ҷомеа ба як падидаи фарогир табдил ёбад, дарку шуури мардум бояд то ба сатҳи зарурии худшиносиву худогоҳӣ ва ифтихори миллӣ ташаккул ёбад, дар замири аҳли ҷомеа ва пеш аз ҳама, ҷавонон, эҳсоси гарми ватандориву ватанпарастӣ амиқ ҷой гирад, заҳмату талошҳои холисона ва содиқонаи адибон, олимон, рассомон, табибон, хулоса, аҳли зиё, ки табақаи пешсаф ва раҳнамои ҳар халқу миллатанд, зарур аст.

Аз ин лиҳоз, моро зарур аст, ки барои рушду нумуи ояндаи давлату миллати худ ва фароҳам овардани шароити хуби зиндагӣ барои наслҳои имрӯзу ояндаи миллат аз ин неъмати пурарзиш истифода намоем, зеро дар акси ҳол фарзандони ояндаи ин сарзамини аҷдодӣ моро ҳаргиз намебахшанд.

Дар баробари ин, дар соли истиқболи ҷашни муқаддасу мунаввари миллӣ – сиюмин солгарди Истиқлоли давлатӣ барои боз ҳам ободу зебо гардонидани Ватан, пешрафти миллат ва садоқат ба Пешвои худ, ки гӯшае аз имондорист, кӯшиш ба харҷ дода, қарзи фарзандии худро дар назди наслҳои имрӯзу ояндаи Ватани биҳиштосоямон – Тоҷикистони азиз сарбаландона иҷро намоем.

Муттаҳид шудан дар атрофи Пешвои муаззами худ яке аз рамзҳои муҳимтарин барои ояндаи дурахшон ва ҷовидонаи мо – тоҷикон мебошад.

Дилшод ДАВЛАТЗОДА,
унвонҷӯи шуъбаи сиёсатшиносии Институти фалсафа, сиёсатшиносӣ ва ҳуқуқи АМИҶТ