Оё аз хонандагон талаб кардани 100 фоиз азхудкунии мавзуъҳои дарсӣ ҳатмӣ аст? Шояд аксари волидоне, ки фарзандони мактабхон доранд, ин суолро борҳо ба худ додаанд.

Шароит ҳар навъ хоҳад буд. Баъзе кӯдакон маводҳои таълимӣ ва ҳама миқдор иттилоотро бе мушкил аз худ карда метавонанд. Аммо кӯдаконе ҳастанд, ки барномаҳои таълимӣ барояшон мушкил эҷод мекунад.

Аксари одамон математика ва забони модариро аз фанҳои зарурӣ ва заминаи асосии омӯзиш меҳисобанд. Ва онҳо барои навиштани иншо дар радифи забон донис-тани фанни адабиётро низ муҳим мешуморанд. Дигар фанҳоро метавон интихобӣ аз худ кард. Барои ин волидон бояд шавқу завқи фарзандро ба фанҳои алоҳидаи таълимӣ донанд ва ба инобат гиранд.

Баъдан муайян кардани он, ки мо чӣ мехоҳем, осон хоҳад шуд. Агар фарзанди мо дар оянда ба муассисаи олии таълимӣ дохил шудан хоҳад, пас мебояд қатъан омода шавад. Барои ин мутолиаи зиёд, навиштани иншову эссе, аз худ кардани фанҳои дақиқ ва дигар фанҳо хеле муҳим аст. Аммо агар фарзанди мо ба ягон коллеҷу омӯзишгоҳ дохил шудан мехоҳад, пас вазифаи мо осонтар хоҳад буд. Барои гирифтани аттестат ҳамин кофист, ки дар ҷамъбасти солонаи таҳсил баҳои ду надошта бошӣ. На ҳамеша аттестати сурх кафили муваффақ будани фарзанди мо дар оянда шуда метавонад. Чун дар таҷриба борҳо собит шудааст, ки сехонҳо нисбат ба ҳамсолони аълохони худ дар ҳаёт бештар муваффақ шудаанд.

Аксар намояндаҳои насли калонсол мегӯянд, замони мактабхонии онҳо мисли имрӯз имкониятҳо набуд. Масалан, хонандаи имрӯз имкон дорад, дар курсҳои омӯзишӣ таҳкурсии донишҳои худ-ро аз фанҳои алоҳида мустаҳкам намояд ё дар назди муаллимони хонагӣ ба таври иловагӣ таҳсил кунад. Аммо даҳ ё бист сол пеш имкони интихоби фанни алоҳида барои амиқ омӯхтани он набуд. Масалан, нафаре, ки орзуи рӯзноманигор шудан дошт, омӯхтани фанҳои химияву физикаро чандон муҳим намешуморид. Аммо ин орзуҳо барои касе аҳамият надошт ва ҳама фанҳо яксон таълим додаву дониш талаб карда мешуд.

Азбаски тамоми устодон фикр мекарданд, ки фанни онҳо аз ҳама муҳимтар аст, хонандагон низ саъй мекарданд, то дар чанд рӯзи пеш аз ҳар як имтиҳону санҷишҳо ҳамон фанро пурра аз худ кунанд.

ЗИНДАГӢ МАҶРОИ ХУДРО ДОРАД

Тарафи дигари масъала ин аст, ки вақте хонанда як самти муайян, масалан омӯзиши фанҳои гуманитарӣ ва ё фанҳои дақиқро интихоб мекунад, ба самти дигари омӯзиш чандон эътибор намедиҳад. Зиндагӣ бошад, метавонад ҳар лаҳза маҷрои худро дигар созад. Ҳеҷ кас намедонад, ки дар оянда чӣ ӯро интизор аст. Нафаре як ё тақрибан ду соли пурра фанҳои дақиқро меомӯзаду тақдир ӯро мебарад ба кор ё фаъолияте, ки он ҷо ин фанҳо чандон ба кор намеоянд. Ва баръакс... Нафаре илоҷе карда мактаби миёнаро хатм мекунаду таҳсилашро ҷое идома намедиҳад, аммо дар соҳае ба кор даромадаву хеле муваффақ низ мешавад. Аз ин рӯ, ба кӯдакон фишор овардан шарт нест, ки бояд тамоми фанҳои таълимиро дар як сатҳ аз худ кунанду ҳамадон бошанд. Балки бояд ба қадри тавону имконашон ба омӯзиш фаро гирифта шаванд. Фарз кардем, тутивор аз ёд кардани матне ё порчаҳои шеърӣ ин маънои онро надорад, ки мо дониши хуб дорем. Мутолиаи китобҳои бадеии мувофиқ ба завқу салиқа, тамошои филмҳо, чи ҳуҷҷатию чи бадеӣ низ манбаи иттилооти хубе шуда метавонанд. Ҳар нафарро мебояд, нутқи бурро ва андаке истеъдоди навиштани матнро дошта бошад, чун ин дар ҳама ҷо ба кор меояд. Илова ба ин, муошират бо нафаре, ки бо донишу таҷриба мусаллаҳ аст, хушу гуворост.

ФАНҲОИ НОДАРКОР. ОНҲО КАДОМҲОЯНД?

Чаро дар мактаб фанҳои нодаркор зиёданд? Бисёре аз онҳо дар ҳаёт умуман ба кас даркор намешаванд. Пас, чаро бояд “худро дар азоб монда” онҳоро омӯзем?

Ин суолҳоро хонандаҳо зиёд мепурсанд. Нафаре намефаҳмад, ки мусиқӣ барояш чӣ даркор аст, нафари дигар тарбияи ҷисмониро бад мебинаду нафари сеюм таъриху химияро фанҳои нодаркор меҳисобад. Аз чанд нафар суол кардем: кадомҳоянд фанҳои нодаркор? Ҷавобҳо мухталифанд. Чун фанҳо.

Малика, омӯзгор: “Аксари хонандаҳое, ки роҳбари синфашон ҳастам, фанни мусиқиро дӯст намедоранд. Вақте аз онҳо талаб карда мешавад, ки суруди якҷоя (хор) сароянд, аксарият ҷиддан рад мекунанд, чун намехоҳанд. Ва ё баъзе муаллимон дар синфҳои ибтидоӣ ба ҷойи фанни санъати тасвирию тарбияи ҷисмонӣ дарси математикаю забони модарӣ мегузаранд. Пас, шояд ин фанҳо заруртаранд?”.

Бобоҷон, соҳибкор: “Барои ман фанҳои химияву физика аз ҳама фанҳои нодаркортарин буданд. Дуруст аст, ки ин фанҳо заминаи муайяни дониш фароҳам меоранд, аммо омӯзиши амиқи онҳо дар ҳаёти рӯзмарра ба дарде намехӯрад. Ҳамчунин, фанҳои ҷамъиятшиносӣ, ки гӯё барои дарки мафҳуми арзишҳои идеологӣ онро фикр карда баровардаанд, як фанни беҳудаю бесуд аст”.

Робиа, мураббии боғча: “Фанҳои нодаркор барои ман ин фанҳои биологияву химия буданд, чун ман донишҳои аз ин фанҳо гирифтаамро дар фаъолияти кориам умуман истифода намебарам. Аммо ба фарзандонам инро намегӯям, чун одам намедонад, зиндагии ояндааш бо кадом маҷро пеш меравад. Шояд ба онҳо даркор шаванд”.

Фирӯза, меъмор: “Тарбияи ҷисмонӣ барои ман фанни бесуд буд, чун аз хурдӣ эҳсос мекардам, ки ин як навъ сарфи беҳудаи вақт аст. Дар асл, чизе тағйир наёфтааст, ман то ҳол ба ҳеҷ навъи варзиш машғул нестам, вале гумон мекунам, ки ҳоло фурсати он расидааст, ки ба варзиш низ машғул шавам. Алҳол сайругашт дар ҳавои тозаро варзиш мешуморам. Ҳамчунин, фанҳои химияву биология чандон бароям даркор нашуданд. Аммо аз он ки ба фанни таърих чандон рағбат надош-там, алҳол афсӯс мехӯрам, чун ин фан бо гузашти солҳо бароям аҷибу шавқовар менамояд”.

Азиза, корманди бонк: “Ба вуҷуди он ки аз химия бо баҳои чору панҷ мехондам, ин фанро нодаркор мешуморам, чун дар ҳаёт ҳеҷ ба корам наомад. Дар таҷриба низ хеле кам даркор шуд. Ба истиснои ошхона. Вақте ҳангоми пухтупаз содаро бо сирко омехта мекунам, ин фан ба ёдам мерасад”.

Фаррух, роҳбари гурӯҳи туристӣ: “Фанҳое, ки ҳангоми таҳсил чандон ба омӯзишашон завқ надоштам, баъдан бароям шавқовару даркорӣ шуданд. Масалан, география - баъди он ки бисёр ба сафарҳо баромадам, таърих - баъди хизмат дар артиш, ҷамъиятшиносӣ - солҳои донишҷӯӣ. Аммо як фан то ҳол бароям ҳамон навъ бесуду нолозим менамояд, ки он химия аст”.

Салим, табиб: “Фанни аз ҳама нодаркор барои ман мусиқӣ буд. Намедонам аз кадом сабаб бошад, ки он мусиқии асил, ки ман дар асл гӯш мекунам, инҳоро дар мактаб намехондем. Шояд ин ба маҳорати устодон низ вобаста бошад. Хуллас, ин фан дар зиндагии ман умуман даркор нашуд”.

Зуҳро, сокини пойтахт: “Дар мактаб фанни дӯстдоштаи ман забон ва адабиёти тоҷик буд. Дар баробари ин, бештар ба бофтану сохтани ҳар гуна ашёҳо машғул мешудам. Ҳар ҳафта дарси таълими меҳнатро интизор мешудам, то ашёҳои сохтаву бофтагиамро ба муаллимам пешниҳод кунам. Ҳатто лаҳзае фикр намекардам, ки дар оянда ин ба ман лозим намешавад. Хулоса, фанне, ки умуман то имрӯз ба ман даркор нашудааст, ин таълими меҳнат мебошад”.

Дилафрӯз, хизматчии ҳарбӣ: “Фанни аз ҳама нодаркор барои ман фанни забони немисӣ буд. Ман барои омӯзиши ин фан, ҳам дар мактаби миёна ва ҳам дар донишгоҳ, вақту неруи зиёд сарф кардам, аммо дар ҳаёт ва фаъолияти минбаъда умуман даркорам нашуд. Албатта, ин ҷо муаллимон гунаҳкор нестанд, фақат он фан ба ман аз аввал писанд набуд, аммо ноилоҷ худро маҷбур карда мехондам, то баҳоям паст нашавад”.

ДАР МАКТАБ ФАННИ НОДАРКОР НЕСТ

Ориф Умаров, омӯзгор: “Дар барномаи таълимӣ фанни нодаркор вуҷуд надорад. Танҳо завқу салиқа ва маҳорати азхудкунии онҳо аз ҷониби хонандаҳо гуногун аст. Агар як фан барои нафаре дилгиркунанда бошад, барои дигаре писандида аст. Барои яке расмкашӣ писанд нест, дигаре бошад, рассоми оянда аст. Нафаре сурудхониро дӯст намедорад, дигаре шояд дар оянда овозхон ё бастакори машҳуре мешавад. Хуллас, омӯзиши тамоми фанҳои таълимӣ имкон медиҳанд, то мо иттилои муфассале доир ба ҳаёт, муъҷизаҳои он, баду неки он дошта бошем ва қазоват карда тавонем. Хонандагони синфҳои ибтидоӣ дар ин синну сол намедонанд, ки кадом фан барояшон муҳим асту кадом не. Аз ин рӯ, барояшон дониши заминавӣ аз тамоми фанҳои таълимӣ хеле зарур аст”.

Равоншиносону асабшиносон бар он ақидаанд, ки шояд барои мо фанҳои алгебраю геометрия умуман даркор нашаванд, вале он рахҳое, ки ҳангоми омӯзиши ин фанҳо дар мағзи сар пайдо мешаванд, то охири умр бароямон даркорию муҳиманд. Онҳо мегӯянд, “90 фоизи донише, ки мо ҳангоми таҳсил дар мактаб мегирем, бароямон умуман даркор намешавад. Ин дуруст аст. Аммо бароямон он рахҳои нейроние, ки дар майна ба вуҷуд меоянду онро машқ медиҳанд, хеле зарурианд.”

“Дар мактаб фанни нодаркору беманфиат нест, балки муаллими беманфиат ҳаст, - мегӯяд ҳамсуҳбати дигари мо Расул Парвонаев, собиқадори соҳаи фарҳанг. – Мутаассифона, муаллимоне ҳастанд, ки аз дарси онҳо хонанда чизе гирифта наметавонад. Масалан, худи ман дар мактаб чунин муаллим доштам. Фанне, ки ӯ дарс медод, фанни шавқоваре буд, аммо хоби ҳама меомаду бесаброна садои зангро интизор мешудем”.

Ба таъкиди коршиносон низ имрӯз фанни нодаркор дар муассисаҳои таълимӣ нест. Малакаи асосии таълим ин кор бо иттилоот аст. Муҳим он нест, ки мо як фанро пурра аз ёд дониста бошем, муҳим он аст, ки бо иттилоот чӣ гуна бархӯрд мекунем ва чӣ гуна онро ба дигарон мерасонем ва чӣ натиҷаҳо ба даст меорем. Чизе, ки имрӯз бароямон хеле зарур аст, ин барномарезӣ карда тавонистан, кор бо таҳлилгарон ва дастгоҳҳои онлайнӣ аст, ҳамчунин малакаҳое аз қабили тавонистани муоширати солиму таҳлили дуруст.

Пас, биёед бори дигар андеша кунем, ки алҳол фанни бесуд ё нодаркор вуҷуд дорад ё не?

Шаҳло ЭШОНОВА, “ҶТ”