Аз замоне, ки интернет пайдо шуд, сари истифодаи он баҳсҳои тезу тунд сурат мегирад. Дар шароити пуртазоди муосир ва хатарҳои сиёсӣ интернет чӣ нақше дорад ва истифодаи ба мавриди он аз ҷониби ҷомеа риоя мегардад? Айни ҳол ҷомеаи Тоҷикистон фарҳанги дуруст истифодабарии интернетро омӯхтааст ё на? Ва амсоли ин аз суолҳоест, ки дар бисёр мавридҳо дар зеҳнҳо хутур мекунад. Доир ба ин ва дигар саволҳо Фирӯз Миров, ҷомеашинос посух гуфт.



- Ҷомеаи Тоҷикистон ба фаҳмиши куллии мафҳуми интернет расидааст?

- Ҷомеаи Тоҷикистон дар марҳилаи омӯзиши маданияти истифодабарии шабакаҳои интернетӣ қарор дошта, то ҳол тарзи истифодаи дурусти он ба маънои куллӣ ташаккул наёфтааст. Чунки ҳар як зуҳуроти наве, ки дар ҷомеа пайдо мегардад, дар аввал бетартибона истифода мешавад. Бо мурури замон ва арзишу меъёрҳо ин муносибатҳо ба танзим дароварда мешаванд. Мутаассифона субъектоне, ки барои ташаккули он саҳмгузоранд, то ҳол бетарафӣ зоҳир мекунанд. Албатта, дар ин ҷо истифодабарандагони интернетро пурра гунаҳгор карда наметавонем. Чунки онҳо дар ин самт роҳнамое надоранд.

Чуноне ки медонем, ҳар як соҳа кодекси ахлоқии худро дорад, аммо дар Тоҷикистон шабакаи интернет чунин кодекс надорад. Фарҳанги истифодаи интернет дар Тоҷикистон танҳо бо мурури замон ташаккул хоҳад ёфт.

- Оё намешавад фарҳанги “хӯ гирифтан” бо шабакаҳои иҷтимоиро миёни ҷомеа роҳандозӣ кунем? Чун ҷомеаи ҷаҳон, ки мо ҷузъе аз онем дигар роҳи бозгашт надорад.

- Хӯ гирифтан ин ногузир мебошад, чунки ҳамарӯза технологияи иттилоотӣ дар ҳоли рушд аст. Дар асри 21 паҳншавӣ (дифузия)-и маданият дар сатҳи ниҳоят баланд қарор дорад. Чунки хурдтарин кашфиёт ва ихтирооте, ки дар ҷаҳон пайдо мешавад, ҳамон замон дар миқёси олам паҳн мегардад. Ва интернету шабакаҳои иҷтимоӣ бошанд, ба ҷузъи таркибии ҷомеаи ҷаҳон, аз ҷумла ҷавонон табдил ёфтаанд.

- Ҷавонон қишри калидӣ ва осебпазири ҷомеа ба ҳисоб рафта, дар равандҳои сиёсӣ таваҷҷуҳи гурӯҳҳои манфиатҷӯй ба онҳо бештар равона мегардад. Аз нигоҳи шумо дар ин марҳила шабакаҳои иҷтимоӣ чӣ воситае буда метавонанд?

- Ҳар як падидае, ки дар ҷомеа пайдо мешавад, аз ду паҳлу - мусбат ва манфӣ иборат аст. Ҷиҳатҳои мусбати шабакаҳои иҷтимоӣ ё интернет ба ҳамагон маълум аст, ки дастрасӣ ба маълумотҳои лозима осон мегардад. Инчунин дар системаҳои маориф, агентиҳои реклама, нуқтаҳои фурӯши билетҳо ва дигар ниҳодҳо аз интернет ба таври васеъ истифода мекунанд. Ҳатто дар хориҷа корхонаҳои саноатӣ, комилан пойбанди интернет гардида, бе интернет истеҳсолоти онҳо пеш намеравад.

Ҷиҳатҳои манфии интернет дар он аст, ки гурӯҳу ҳаракатҳои ифротӣ ин падидаро ҳамчун аслиҳа истифода мебаранд. Онҳо бо воситаи шабакаҳои иҷтимоӣ ҷавононро, ки ҳоло шуурнокиашон ташаккул наёфтааст, бо ҳар гуна ваъдаҳои подарҳаво ба худ ҷалб месозанд. Психологияи инсон чунин аст, ки агар ӯро муддати дароз ба коре водор созӣ, ҳатман рӯзе ба он ҷалб мегардад. Гурӯҳҳои мухолиф низ психологияи ҷомеаро хуб омӯхта, баъдан ба мағзшӯӣ мепардозанд. Шахсе, ки аз сомонаҳои интернетӣ самаранок истифода мекунад, ҳеҷ гоҳ пойбанд ва фирефтаи ягон гурӯҳу ҳаракатҳои мухолиф намегардад.

- Чаро интиқоди ҳамешагии мо дар боби ахлоқи ҷавонон ва ҳувиятбохтагии эшон дар 10 соли охир аз шабакаҳои иҷтимоист? Чун шабакаҳои иҷтимоӣ хоси танҳо мардуми мо нест. Пешрафтатарин ҷомеаҳо имрӯз ҳастии худро бе шабакаҳои иҷтимоӣ тасаввур намекунанд.

- Ҷомеаи мо ҷомеаи анъанавӣ буда, интиқоди ҷавонон ин кӯҳнапарастӣ, дақиқтараш эҳтиёткорӣ (консерватизм) аст. Чунки арзишҳои ҷавонон ба арзишҳои насли миёнасол ҳеҷ мувофиқат намекунад. Хоҳ нохоҳ миёни онҳо бархӯрд ба вуҷуд меояд. Чуноне ки медонем, интернет ва шабакаҳои иҷтимоӣ дар давлатҳои хориҷа кашф гардида ба маданияти онҳо мутобиқ шудааст. Хоҳ нохоҳ ин падида ба фарҳанг, арзишҳои миллӣ ва ҳувияти мо таъсири худро мерасонад. Аз ин лиҳоз ҷои нигаронӣ надорад.

- Ноустувор будани фаҳмишҳои диниву дунявӣ ба рушди маънавии ҷомеа чӣ гуна таъсир расонида метавонад?

- Албатта, ноустувор будани фаҳмишҳои диниву дунявӣ ба маънавиёти ҷомеа таъсиргузор аст. Яъне онҳо на аз илми динӣ ва на аз дунявӣ пурра огоҳанд. Барои ҳамин бештар дину илмро омехта месозанд, ки ин ғалати маҳз аст. Бояд ҳар яки он ҷойгоҳи худро дошта бошад. Яъне дин аз тафаккури дунявӣ бояд ҷудо бошад. Ҳангоме дину илмро бо ҳам омехта мегардонанд, хурофот ба амал меояд. Барои ҳамин дар фаҳмиши одамон омехташавии тафаккури диниву дунявӣ бештар ба назар мерасад. Ноустувории тафаккури диниву дунявӣ ба хурофотпарастӣ оварда мерасонад. Муносибати ҷомеа нисбат ба дин бояд дуруст ба роҳ монда шавад. Дин асосан ахлоқ аст. Ба ҳамин хотир вақте тафаккур, шуурнокӣ ва донишҳои динии ҷомеа паст аст, аз онҳо ҳар лаҳза шахсони манфиатҷӯй сӯистифода менамоянд. Дар ин баробар тафаккури дунявӣ низ лозим аст.

- Дар ин ҳошия шабакаи интернет дар рушди тафаккури зеҳнӣ чӣ таъсир дорад?

- Барои рушд намудани тафаккури зеҳнӣ нақши интернет ниҳоят муҳим аст. Ҳангоми баромаду вохӯриҳо бо ҷавонон чунин мушоҳида мегардад, ки ҷаҳонбинии онҳо тариқи сомонаҳои иҷтимоӣ дар ҳоли рушд аст. Мушкилии асосӣ дар касбомӯзии онҳо мебошад. Аксар вақт мо шабакаҳои иҷтимоиро барои пешбурди касби худ истифода намебарем. Ҳол он ки интернетро муаллим низ гӯем хато намекунем. Чунки ҷавонон бо омӯзгорон субъекти баробар шуда истодаанд. Агар ин ҳол босуръат идома ёбад, омӯзгор дигар на ҳамчун донишдиҳанда, балки як роҳнамо мегардад. Аз ин хотир интернет барои ташаккули тафаккури зеҳнии шахс таъсири мусбат мерасонад.