ҶОМЕА
Сешанбе 15 Июл 2025 10:02
Дигаргун шудани равандҳои сиёсии ҷаҳонӣ ва ба вуҷуд омадани зиддиятҳои гуногуни иҷтимоиву сиёсӣ таъсири худро ба шуур ва тафаккури сиёсии одамон расонида истодааст. Дар раванди тағйиротҳои ҷаҳонӣ таъсирҳои манфӣ ба тафаккури одамон, махсусан ҷавонон зиёд буда, боиси нигаронӣ мебошад. Чунин ҳолат на танҳо ба шуури ҷавонон, балки ба муносибату рафтор ва тарбияи онҳо низ таъсири манфии худро мерасонад. Дар чунин вазъият баланд бардоштани маърифат ва шуури сиёсӣ, зиракиву ҳушёрии сиёсӣ ва дар маҷмуъ ташаккули маданияти сиёсии ҷавонон муҳим ба шумор меравад.
Марҳилаи муосири ҷаҳонишавӣ боиси ташаккули нақш ва мақоми воситаҳои ахбори омма, интернет, шабакаҳои иҷтимоӣ ва дигар технологияҳои гуногуни иттилоотӣ гардида, ба қисми ҷудонашавандаи ҳаёти инсоният табдил ёфтааст. Мувофиқи маълумотҳо ҳоло зиёда аз 2 миллиард нафар аз интернет истифода бурда, ин рақам дар ҳоли афзоиш қарор дорад.
Пайдо шудани интернет ва шабакаҳои иҷтимоӣ, муоширати яктарафаро, ки дар гузашта бартарӣ дошт, аз байн мебарад. Истифодабарандагони интернет на танҳо аз бораи сиёсат ё вазъияти сиёсӣ зуд бохабар мегарданд, балки муносибати худро оид ба онҳо баён мекунанд. Аз имкониятҳои интернет ва шабакаҳои иҷтимоӣ барои ба роҳ мондани робитаи мустақими шаҳрвандон бо ҳокимияти давлатӣ ва тарғиби сиёсати давлатӣ дар байни онҳо истифода бурдан мумкин аст.
Ҳоло дар ҷомеаи муосири иттилоотӣ нақш ва ҷойгоҳи шабакаҳои иҷтимоӣ босуръат афзоиш меёбад. Шабакаҳои иҷтимоӣ дар замони муосир ба сифати омили таъсиррасон ба равандҳои сиёсии ҷомеа ва фаъолшавии ҷавонон дар ҳаёти сиёсӣ низ дониста мешаванд. Мувофиқи таҳқиқоти муҳаққиқони белгиягӣ Ҷ. Теоҳарис ва Э. Кинтеллиер маълум мегардад, ки ҷавонони ин кишвар, ки аз шабакаи Фейсбук фаъолона истифода мебаранд, фаъолияташон дар ҳаёти сиёсӣ бештар ба назар мерасад. Дар муқоиса бо рӯзномаву маҷалла, шабакаҳои иҷтимоӣ имкон медиҳанд, ки хароҷоти ҷавонон дар раванди дарёфт ва истифодаи иттилооти сиёсӣ аз ҷиҳати вақт кам карда шавад. Аз ин рӯ, майли ҷавонону наврасон ба шабакаҳои иҷтимоӣ зиёд буда, чунин омил боиси дастрасии онҳо ба иттилооти сиёсӣ мегардад. Дар натиҷаи таъсири иттилооти сиёсӣ ба шуур ва рафтори сиёсии ҷавонон, иштироки онҳо дар равандҳои сиёсӣ таъмин мегардад.
Интернет ва шабакаҳои иҷтимоӣ дар баробари таъсири мусбат доштан, ҳамчунин ҷиҳатҳои манфӣ низ доранд. Ҳоло гурӯҳу созмонҳои гуногуни сиёсие пайдо шудаанд, ки аз шабакаҳои иҷтимоӣ барои паҳн намудани иттилооти бардурӯғ ё иғвоангез истифода мебаранд. Чунин гурӯҳҳо кӯшиш мекунанд, ки дар шабакаҳои иҷтимоӣ таваҷҷуҳи ҷавононро ба худ ва татбиқи ҳадафҳои худ нигаронида бошанд. Дар шароити вусъат ёфтани ҷангҳои иттилоотӣ хатари он бештар ба ҷавонон нигаронида мешавад.
Дар шабакаҳои иҷтимоӣ баъзан аз ашхоси номаълум ва ё шиносон паёмакҳои гуногун ба монанди “Агар шумо мусалмон бошед ин хабарро ба дигарон ирсол намоед”, “Агар ин хабарро равон накунӣ, ба бемории вазнин дучор мешавӣ” ва ғайра мавҷуданд, ки ба тафаккури ҷавонон таъсири манфӣ мерасонанд.
Баъзан дар шабакаҳои иҷтимоӣ бо сомона ва мақолаҳои гуногуне дучор шудан мумкин аст, ки фаъолияти онҳо барои тарғиби ғояҳои сиёсии бегона равона карда шудаанд. Иттилооте низ мавҷуданд, ки бештар ҳимоякунандаи манфиатҳои гурӯҳу созмонҳои гуногуни сиёсӣ ҳастанд. Ҷавононе, ки пайваста ба иттилооти мазкур дастрасӣ доранд, таъсири манфии он ба шуур ва рафтори сиёсии онҳо ҳолати табиӣ мебошад.
Тарғиби оммавии фарҳангӣ ба шабакаҳои иҷтимоӣ хеле фаъол ҷараён дорад. Онҳо асосан дар шакли видеоӣ, аксҳо ва аудио-сурудҳо мавҷуданд. Дар онҳо урфу одат, анъана ва ғояҳое, ки ба анъанаи миллии мо – тоҷикон хос нес-танд, таҷассум ёфта, кӯшиш мекунанд, ки ҷавонон онҳоро қабул намоянд. Дар шабакаҳои иҷтимоӣ мудом тарғиб намудани чунин арзишҳо оқибат майл пайдо намудани баъзе ҷавонон ба арзишҳои бегона ва боиси ба вуҷуд омадани ғояҳои бегонапарастӣ дар байни онҳо мегардад. Паҳншавии фарҳанги бегона дар байни ҷавонон боиси аз байн рафтани арзишҳои миллӣ мешавад.
Маълумотҳои хусусияти тарсдошта дар байни корбарони интернет ва шабакаҳои иҷтимоӣ хеле зуд паҳн мешаванд. Мақсад аз паҳн гардидани хабару овозаҳои бардурӯғ дар тафаккури одамон, махсусан ҷавонон ба вуҷуд овардани ҳолатҳои тарс мебошад. Ҳамчунин, тавассути чунин хабарҳо, аз воқеият зиёд нишон додани ҳолатҳои хатаровар ва вазъи ноороми ҷаҳон ва ё минтақа аст, ки оқибати он ба ҳолати руҳии ҷавонону наврасон таъсири манфӣ дорад.
Илова ба ин, тавассути интернет, шабакаҳои иҷтимоӣ ва сомонаҳои гуногун паҳну пахш ва тарғиб намудани иттилоот ва видео-наворҳое, ки на танҳо ба тафаккур, шуур ва ҳолати руҳии ҷавонону наврасон, балки ба тарбияи онҳо низ таъсири манфии худро расонида истодаанд. Махсусан, дар шабакаҳои иҷтимоии YouTube, Facebook, Instagram, Telegram, Tik Tok, Одноклассники ва ғайра ҷойгир намудани филмҳо ва наворҳои кӯтоҳмуддат, ки хусусияти ахлоқиву тарбиявӣ надоранд, зиёд шуда истодаанд. Ҳоло мафҳумҳои “блогер”, “вайнер”, “тиктокер” ва ғайра пайдо шуда, байни қишри ҷавони ҷомеа маъруфият пайдо кардааст. Аксарияти ҷавонону наврасон бо тахаллусҳои гуногун дар шабакаҳои иҷтимоӣ фаъолияти блогериву вайнерии худро ба роҳ мондаанд. Ҳамчунин, видео-наворҳои хусусияти ахлоқиву тарбиявӣ надошта, аз ҷониби чунин шахсон ба шабакаҳои иҷтимоӣ гузошта мешавад, ки тамошобинони хеле зиёд дошта, шумораи зиёди онҳоро ҷавонону наврасон ташкил медиҳанд. Мувофиқи маълумотҳои оморӣ як наворе, ки дар шабакаҳои иҷтимоӣ гузошта мешавад, дар муддати панҷ ё даҳ рӯз зиёда аз ҳазорҳо нафар тамошобини худро пайдо мекунад. Чунин омил барои тарбияи насли ҷавон таъсири бевоситаи худро мерасонад.
Ба андешаи мо, беэътиборӣ нисбати раванди мазкур боиси ба вуҷуд омадани чунин мушкилот дар тарбияи сиёсиву иҷтимоӣ ва ахлоқии ҷавонон мегардад, ки чунин оқибатҳо хоҳад дошт: вайрон шудани тарбияи сиёсиву ахлоқӣ ва рӯ овардан ба амалҳои нодуруст; ташаккули ғояҳои бегонапарастӣ, маҳалгароӣ ва миллатгароӣ; дур шудан аз ҳаёти воқеӣ ва рӯ овардан ба ҳаёти виртуалӣ; бемасъулиятӣ дар оила, муносибатҳои оилавӣ ва ҷомеа; дарк накардани масъалаҳои иҷтимоиву иқтисодӣ ва сиёсӣ; нақш ва ҷойгоҳи худро дар ҷомеа пайдо накардан ва ғайра.
Хулоса, раванди ҷаҳонишавӣ аз як ҷониб барои пешрафти илму техника ва технологияи муосир хизмат кунад, аз ҷониби дигар тавассути он омилҳои дигари таъсиррасон пайдо шудаанд, ки ба рафтору муносибат ва маърифати сиёсии ҷавонон ҳам таъсири мусбат ва ҳам манфии худро мерасонанд. Яке аз чунин падидаҳо интернет ва шабакаҳои иҷтимоӣ ба ҳисоб мераванд, ки воситаи муосири таъсиррасон дар ҳаёти имрӯза ба ҳисоб меравад. Ҳоло эътибор ва талабот ба онҳо хеле зиёд буда, ба қисми ҷудонашавандаи ҳаёти инсон табдил ёфтааст. Муносибати ҷиддӣ зоҳир намудан ба масъалаи интернет, шабакаҳои иҷтимоӣ ва таъсири онҳо дар боло бурдани маърифати сиёсии ҷавонон боиси рушд ва ташаккули шуури сиёсӣ, рафтор, муносибати сиёсӣ ва маданияти сиёсии ин қишри ҷомеа мешавад.
Инчунин, дар ин самт андешидани чораҳои зарурӣ, аз ҷумла боз ҳам ҷоннок намудани тарбия дар муҳити оила, мактаб ва муассисаҳои таҳсилоти олӣ, дар раванди тарбияи сиёсӣ ба инобат гирифтани таъсири интернет ва шабакаҳои иҷтимоӣ, дар назорати доимӣ қарор додани ҷавонону наврасон ва телефонҳои онҳо, самаранок истифода бурдани вақтҳои холии онҳо, ҷалб намудан ба корҳои созандагиву бунёдкорӣ, тавассути интернет ва шабакаҳои иҷтимоӣ тарғиби бештари видео-наворҳои хусусияти тарбияи ватандӯстидошта ва ғайра мувофиқи мақсад мебошанд.
М. КОМИЛОВ,
докторанти Донишгоҳи давлатии
ҳуқуқ, бизнес ва сиёсати Тоҷикистон
Марҳилаи муосири ҷаҳонишавӣ боиси ташаккули нақш ва мақоми воситаҳои ахбори омма, интернет, шабакаҳои иҷтимоӣ ва дигар технологияҳои гуногуни иттилоотӣ гардида, ба қисми ҷудонашавандаи ҳаёти инсоният табдил ёфтааст. Мувофиқи маълумотҳо ҳоло зиёда аз 2 миллиард нафар аз интернет истифода бурда, ин рақам дар ҳоли афзоиш қарор дорад.
Пайдо шудани интернет ва шабакаҳои иҷтимоӣ, муоширати яктарафаро, ки дар гузашта бартарӣ дошт, аз байн мебарад. Истифодабарандагони интернет на танҳо аз бораи сиёсат ё вазъияти сиёсӣ зуд бохабар мегарданд, балки муносибати худро оид ба онҳо баён мекунанд. Аз имкониятҳои интернет ва шабакаҳои иҷтимоӣ барои ба роҳ мондани робитаи мустақими шаҳрвандон бо ҳокимияти давлатӣ ва тарғиби сиёсати давлатӣ дар байни онҳо истифода бурдан мумкин аст.
Ҳоло дар ҷомеаи муосири иттилоотӣ нақш ва ҷойгоҳи шабакаҳои иҷтимоӣ босуръат афзоиш меёбад. Шабакаҳои иҷтимоӣ дар замони муосир ба сифати омили таъсиррасон ба равандҳои сиёсии ҷомеа ва фаъолшавии ҷавонон дар ҳаёти сиёсӣ низ дониста мешаванд. Мувофиқи таҳқиқоти муҳаққиқони белгиягӣ Ҷ. Теоҳарис ва Э. Кинтеллиер маълум мегардад, ки ҷавонони ин кишвар, ки аз шабакаи Фейсбук фаъолона истифода мебаранд, фаъолияташон дар ҳаёти сиёсӣ бештар ба назар мерасад. Дар муқоиса бо рӯзномаву маҷалла, шабакаҳои иҷтимоӣ имкон медиҳанд, ки хароҷоти ҷавонон дар раванди дарёфт ва истифодаи иттилооти сиёсӣ аз ҷиҳати вақт кам карда шавад. Аз ин рӯ, майли ҷавонону наврасон ба шабакаҳои иҷтимоӣ зиёд буда, чунин омил боиси дастрасии онҳо ба иттилооти сиёсӣ мегардад. Дар натиҷаи таъсири иттилооти сиёсӣ ба шуур ва рафтори сиёсии ҷавонон, иштироки онҳо дар равандҳои сиёсӣ таъмин мегардад.
Интернет ва шабакаҳои иҷтимоӣ дар баробари таъсири мусбат доштан, ҳамчунин ҷиҳатҳои манфӣ низ доранд. Ҳоло гурӯҳу созмонҳои гуногуни сиёсие пайдо шудаанд, ки аз шабакаҳои иҷтимоӣ барои паҳн намудани иттилооти бардурӯғ ё иғвоангез истифода мебаранд. Чунин гурӯҳҳо кӯшиш мекунанд, ки дар шабакаҳои иҷтимоӣ таваҷҷуҳи ҷавононро ба худ ва татбиқи ҳадафҳои худ нигаронида бошанд. Дар шароити вусъат ёфтани ҷангҳои иттилоотӣ хатари он бештар ба ҷавонон нигаронида мешавад.
Дар шабакаҳои иҷтимоӣ баъзан аз ашхоси номаълум ва ё шиносон паёмакҳои гуногун ба монанди “Агар шумо мусалмон бошед ин хабарро ба дигарон ирсол намоед”, “Агар ин хабарро равон накунӣ, ба бемории вазнин дучор мешавӣ” ва ғайра мавҷуданд, ки ба тафаккури ҷавонон таъсири манфӣ мерасонанд.
Баъзан дар шабакаҳои иҷтимоӣ бо сомона ва мақолаҳои гуногуне дучор шудан мумкин аст, ки фаъолияти онҳо барои тарғиби ғояҳои сиёсии бегона равона карда шудаанд. Иттилооте низ мавҷуданд, ки бештар ҳимоякунандаи манфиатҳои гурӯҳу созмонҳои гуногуни сиёсӣ ҳастанд. Ҷавононе, ки пайваста ба иттилооти мазкур дастрасӣ доранд, таъсири манфии он ба шуур ва рафтори сиёсии онҳо ҳолати табиӣ мебошад.
Тарғиби оммавии фарҳангӣ ба шабакаҳои иҷтимоӣ хеле фаъол ҷараён дорад. Онҳо асосан дар шакли видеоӣ, аксҳо ва аудио-сурудҳо мавҷуданд. Дар онҳо урфу одат, анъана ва ғояҳое, ки ба анъанаи миллии мо – тоҷикон хос нес-танд, таҷассум ёфта, кӯшиш мекунанд, ки ҷавонон онҳоро қабул намоянд. Дар шабакаҳои иҷтимоӣ мудом тарғиб намудани чунин арзишҳо оқибат майл пайдо намудани баъзе ҷавонон ба арзишҳои бегона ва боиси ба вуҷуд омадани ғояҳои бегонапарастӣ дар байни онҳо мегардад. Паҳншавии фарҳанги бегона дар байни ҷавонон боиси аз байн рафтани арзишҳои миллӣ мешавад.
Маълумотҳои хусусияти тарсдошта дар байни корбарони интернет ва шабакаҳои иҷтимоӣ хеле зуд паҳн мешаванд. Мақсад аз паҳн гардидани хабару овозаҳои бардурӯғ дар тафаккури одамон, махсусан ҷавонон ба вуҷуд овардани ҳолатҳои тарс мебошад. Ҳамчунин, тавассути чунин хабарҳо, аз воқеият зиёд нишон додани ҳолатҳои хатаровар ва вазъи ноороми ҷаҳон ва ё минтақа аст, ки оқибати он ба ҳолати руҳии ҷавонону наврасон таъсири манфӣ дорад.
Илова ба ин, тавассути интернет, шабакаҳои иҷтимоӣ ва сомонаҳои гуногун паҳну пахш ва тарғиб намудани иттилоот ва видео-наворҳое, ки на танҳо ба тафаккур, шуур ва ҳолати руҳии ҷавонону наврасон, балки ба тарбияи онҳо низ таъсири манфии худро расонида истодаанд. Махсусан, дар шабакаҳои иҷтимоии YouTube, Facebook, Instagram, Telegram, Tik Tok, Одноклассники ва ғайра ҷойгир намудани филмҳо ва наворҳои кӯтоҳмуддат, ки хусусияти ахлоқиву тарбиявӣ надоранд, зиёд шуда истодаанд. Ҳоло мафҳумҳои “блогер”, “вайнер”, “тиктокер” ва ғайра пайдо шуда, байни қишри ҷавони ҷомеа маъруфият пайдо кардааст. Аксарияти ҷавонону наврасон бо тахаллусҳои гуногун дар шабакаҳои иҷтимоӣ фаъолияти блогериву вайнерии худро ба роҳ мондаанд. Ҳамчунин, видео-наворҳои хусусияти ахлоқиву тарбиявӣ надошта, аз ҷониби чунин шахсон ба шабакаҳои иҷтимоӣ гузошта мешавад, ки тамошобинони хеле зиёд дошта, шумораи зиёди онҳоро ҷавонону наврасон ташкил медиҳанд. Мувофиқи маълумотҳои оморӣ як наворе, ки дар шабакаҳои иҷтимоӣ гузошта мешавад, дар муддати панҷ ё даҳ рӯз зиёда аз ҳазорҳо нафар тамошобини худро пайдо мекунад. Чунин омил барои тарбияи насли ҷавон таъсири бевоситаи худро мерасонад.
Ба андешаи мо, беэътиборӣ нисбати раванди мазкур боиси ба вуҷуд омадани чунин мушкилот дар тарбияи сиёсиву иҷтимоӣ ва ахлоқии ҷавонон мегардад, ки чунин оқибатҳо хоҳад дошт: вайрон шудани тарбияи сиёсиву ахлоқӣ ва рӯ овардан ба амалҳои нодуруст; ташаккули ғояҳои бегонапарастӣ, маҳалгароӣ ва миллатгароӣ; дур шудан аз ҳаёти воқеӣ ва рӯ овардан ба ҳаёти виртуалӣ; бемасъулиятӣ дар оила, муносибатҳои оилавӣ ва ҷомеа; дарк накардани масъалаҳои иҷтимоиву иқтисодӣ ва сиёсӣ; нақш ва ҷойгоҳи худро дар ҷомеа пайдо накардан ва ғайра.
Хулоса, раванди ҷаҳонишавӣ аз як ҷониб барои пешрафти илму техника ва технологияи муосир хизмат кунад, аз ҷониби дигар тавассути он омилҳои дигари таъсиррасон пайдо шудаанд, ки ба рафтору муносибат ва маърифати сиёсии ҷавонон ҳам таъсири мусбат ва ҳам манфии худро мерасонанд. Яке аз чунин падидаҳо интернет ва шабакаҳои иҷтимоӣ ба ҳисоб мераванд, ки воситаи муосири таъсиррасон дар ҳаёти имрӯза ба ҳисоб меравад. Ҳоло эътибор ва талабот ба онҳо хеле зиёд буда, ба қисми ҷудонашавандаи ҳаёти инсон табдил ёфтааст. Муносибати ҷиддӣ зоҳир намудан ба масъалаи интернет, шабакаҳои иҷтимоӣ ва таъсири онҳо дар боло бурдани маърифати сиёсии ҷавонон боиси рушд ва ташаккули шуури сиёсӣ, рафтор, муносибати сиёсӣ ва маданияти сиёсии ин қишри ҷомеа мешавад.
Инчунин, дар ин самт андешидани чораҳои зарурӣ, аз ҷумла боз ҳам ҷоннок намудани тарбия дар муҳити оила, мактаб ва муассисаҳои таҳсилоти олӣ, дар раванди тарбияи сиёсӣ ба инобат гирифтани таъсири интернет ва шабакаҳои иҷтимоӣ, дар назорати доимӣ қарор додани ҷавонону наврасон ва телефонҳои онҳо, самаранок истифода бурдани вақтҳои холии онҳо, ҷалб намудан ба корҳои созандагиву бунёдкорӣ, тавассути интернет ва шабакаҳои иҷтимоӣ тарғиби бештари видео-наворҳои хусусияти тарбияи ватандӯстидошта ва ғайра мувофиқи мақсад мебошанд.
М. КОМИЛОВ,
докторанти Донишгоҳи давлатии
ҳуқуқ, бизнес ва сиёсати Тоҷикистон
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед