Имрӯз ҳаётро бидуни интернет тасаввур кардан ғайриимкон аст. Чун бисёри вақт аз он истифода менамоему дилхоҳ маводро пайдову мутолиа мекунем. Аммо мушоҳида мешавад, ки наврасону ҷавонони мо интернет ва шабакаҳои иҷтимоиро ба таври дуруст истифода накарда, соатҳои зиёди худро дар он бе ягон ҳадафу мақсад сарф мекунанд. Онҳо аз як тараф чи гуна гузаштани вақти худро нафаҳмида монанд, аз тарафи дигар нисбат ба он вобастагӣ пайдо кардаанд. Маъмулан онҳо тариқи шабакаҳои мазкур ба тамошои филмҳову видеоҳои гуногун, шиносоӣ пайдо кардан бо одамони дигар ва бозиҳои компютерӣ машғул мегарданд, ки ин ҳама ба онҳо бетаъсир нахоҳад буд.

Инҷо метавон яке аз ҷиҳатҳои манфии онро ёдовар шуд. Масалан, таъсир ба раванди таҳсили онҳо. Замони пеш наврасону ҷавонони мо соатҳо машғули дарсхонӣ дар хонаву китобхонаҳо буданд. Аммо ҳоло мушоҳида мешавад, ки наврасону ҷавонон соатҳо банди телефону планшет ва компютерҳои худ ҳастанд. Аксари онҳо бе тайёрӣ ба дарсҳо мераванду ҳатто ному насаби устодону номи фанҳои таълимиро намедонанд.

Бояд гуфт, ки аз як тараф пайдоиши интернет ба раванди таҳсилу омӯзиш кӯмак намуда бошад, вале аз сӯи дигар наврасону ҷавонони моро танбалу беҳавсала намудааст. Ва ин ҳама аз вобастагии интернетии ҷавонон дарак медиҳад.

Вобаста ба истифодаи интернет кормандони Фонди рушди интернет ва факултети психологияи Донишгоҳи давлатии Маскав ба номи М. В. Ломоносов соли 2013 таҳқиқотеро ба анҷом расонида буданд, ки натиҷааш чунин аст:

- 54%-и мактаббачагони пурсидашуда дар як шабонарӯз беш аз 6-8 соат бемақсад дар интернет “саргардон” мешаванд ва барои ҳар чоруми онҳо ба як одат табдил ёфтааст;

- дар 52%-и пурсидашудагон аломатҳои бепарвоӣ ва афсурдагӣ аз сабаби муваққатан набудани интернет мушоҳида карда шуд;
- 43% - и наврасон кӯшиш мекунанд, ки вақти худро дар интернет назорат карда, ба низом дароранд.

Равоншиносони як қатор кишварҳо, ба монанди Австралия, Ҳиндустон, Чин, Ҷопон, Италия ва Кореяи Ҷанубӣ вобастагӣ ба интернетро расман ҳамчун беморӣ эътироф намудаанд.

Инчунин гурӯҳи муҳаққиқон бо сардории проффесор Кюнг Хи Ким 300 ҳазор кӯдакро бо истифода аз тести муайяннамоии тафаккури эҷодии Элис Торренс аз санҷиш гузарониданд ва ба хулосае омаданд, ки дар миёнаҳои соли 1980 сатҳи тафаккури эҷодии кӯдакон рӯ ба болоравӣ будааст. Аз соли 1980 то 1990 бо паҳн гардидани телевизионҳои кабелӣ дар ИМА тафаккури эҷодии кӯдакон муътадил гашта, баъди соли 1990 рӯ ба пастравӣ овард.

Шуруъ аз соли 2007 дар 85 %-и кӯдакон пастшавии тафаккури эҷодӣ дар муқоиса бо кӯдакони солҳои 1980 мушоҳида карда шуд, ки сабабашро дар истифода қарор гирифтани смартфонҳои аввалин меҳисобанд. Дар Чин аввалин клиника барои мардуми аз интернет вобаста аллакай фаъолият дорад. Агар шумо дар як рӯз 18 соат ва ё бештар аз онро дар Интернет мегузаронед, пас чизеро дар зиндагии шумо бояд дигар кард, то вобаста нашавед.

Ҷомеашинос Тоҳир Умаров изҳор медорад, ки яке аз ҷиҳатҳои манфии интернет дар ҷомеаи мо вобастагии он мебошад, ки маҳз наврасону ҷавононро дар гирдоби худ гирифтор кардааст.

Ҳамчунин ӯ мегӯяд, ки: “Вобаста гаштани ҷавонон ба интернет аз паст будани сатҳи шуури онҳо шаҳодат медиҳад. Вобастагии ҷавонон бештар тавассути шабакаҳои иҷтимоӣ сурат мегирад, ки қисми зиёди истифодабарандагони он ба ҳисоб мераванд. Онҳо вақтҳои холии худро дар сомонаҳо барои тамошои видеороликҳое, ки ба маданияту ахлоқи онҳо таъсири манфӣ мерасонад, мегузаронанд. Маҳз дар шабакаҳои иҷтимоӣ қисми зиёди истифодабарандагон ба муоширати маҷозӣ сару кор доранд. Ин фазои маҷозӣ аз олами воқеӣ на танҳо бо миқдори иттилоот, суръати дастрасӣ ва шумораи тамосҳои имконпазир фарқ мекунад, балки бо заиф будани сатҳи назорат аз ҷониби волидайн ва мақомоти ҳифзи ҳуқуқ низ тафовут дорад”.

Ин ҷомеашинос нақши оиларо дар дуруст истифода бурдани интернет ва вобаста нашуданро миёни ҷавонон бағоят бузург мешуморад.
- Вақтгузаронии барзиёд ва дар канор мондан аз олами воқеӣ яке аз паёмадҳои манфии интернет аст. Дар ин роҳ нақши оила хеле бузург аст. Зеро волидон ба фарзандонашон аз рӯи шавқу ҳавас компютер ва телефонҳои мобилӣ мехаранд, аммо назорат намекунанд, ки фарзандонашон бо чӣ кор машғуланд, кадом иттилоотро мутолиа мекунанд ва бо кӣ дар робитаанд. Агар волидон дар баробари харидорӣ намудани смартфону компютерҳо интернети онҳоро назорат намоянд, ҷавонону наврасон ба интернет вобаста нахоҳанд шуд, - мегӯяд ин ҷомеашинос.

Ба андешаи Манижа Баҳромзода, омӯзгори ДМТ интернет имрӯз ба як дӯкони ҳайратангез ва воқеан пурасроре табдил ёфтааст, ки на танҳо ҷавонон, балки ҳамаи қишри ҷомеаро ба худ ҷалб кардааст. Ва яке аз роҳҳои пешгирикунандаи вобастагии ҷавонон аз интернет машғул шудани онҳо ба варзиш аст.

- Агар ҷавонписарон бештар ба бозиҳои футболу волейбол машғул шаванд, вақти ба интернет машғул шуданро нахоҳанд ёфт. Инчунин, роҳи дигар ин ба курсҳои омӯзишӣ, аз қабили курсҳои омӯзишии забонҳои хориҷӣ, курсҳои азхудкунии навозиши асбобҳои гуногуни мусиқӣ, курси пӯхтупаз ва ё дӯзандагӣ барои духтарон, курсҳои ронандагӣ, рассомӣ, курсҳои машқи рақс, шоҳмотбозӣ ва дигар машғулиятҳои ҷолибе, ки метавонад ивазкунандаи олами маҷозии ҷавонон дар интернет гардад, ҷалб гаштани ҷавонон аст, - зикр мекунад М. Баҳромзода.

Ба назари ҷомеашинос Тоҳир Умаров имрӯз аксар волидон худ ба вобастагии интернетӣ гирифтор шудаанд, ки боиси беназорат мондани фарзандон гаштааст.

- Пеш аз оне, ки садди роҳи вобастагии ҷавонон ба интернет гардем, сараввал бояд бо волидон корбарӣ намоем, то ки чи гуна ба фарзандон барои истифодаи босамар ва дурусти интернет таъсир расонанд, - афзуд ин ҷомеашинос.

Хулоса, вобастагии интернетӣ имрӯз яке аз мушкилиҳои ҳалношудаи натанҳо Тоҷикистон, балки тамоми ҷаҳон боқӣ мондааст ва дар ин роҳ дар аввал волидон ва вазорату идораҳои дахлдорро зарур аст, ки ҳарчи бештар ба ин мушкилӣ диққат дода, роҳҳали онро ҷустуҷӯ ва пешниҳод намоянд, вагарна ҷавонон ба “роботҳои яхин” ва “чӯби беҳиссиёт” табдил меёбанд.

Гулафшон КАРИМОВА, “ҶТ”