ҶОМЕА
Ҷумъа 29 Март 2024 04:23
Ростӣ мавзӯи интернету китоб ва фарқгузориҳо миёни ин ду мафҳум аз мавзӯъҳоест, ки қариб дар тамоми расонаҳо рӯи он баҳсҳо сурат мегирад ва аз нигоҳи касбии журналистӣ як мавзӯи куҳна шудааст. Аслан донишҷӯён ё таҷрибаомӯзоне, ки ба дари идораи рӯзномаҳо мераванд, вақте роҳбари таҷрибаомӯзиаш супориш медиҳад, ки як мавзӯъ нависад, дар бисёри мавридҳо мавзӯи мавриди назар навиштаву ба чоп пешниҳод мешавад. Дар аксар ҳолат бо чунин сарлавҳаҳо: “Интернет хуб аст ё китоб?”, “Интернет ҷои китобро намегирад!”, “Ҷавононро бояд аз интернет ба китобхонӣ ҷалб кунем!”.
Агар дар умум гирем, ин ҳама ибора, ҷумла ё фаҳмишу даркест, ки ноогоҳона дар зершуури мо ворид шудааст. Чанд соли охир бо таассуфи зиёд аз ҷониби натанҳо донишҷӯён, балки омӯзгорону донишмандон ва баъзан журналистони хуби мо гуфта мешавад. Баъзан ҳолатҳо бо “факт”-у “далел” ва “шайъҳои раднопазир”.
Дар ин миён “хусусият”-ҳои бади интернет ва “фоида”-ҳои китобхонӣ аз номи алломаву бузургони илму адаб оварда мешавад. Садҳо далеле меоранд, ки “баръакс”-и интернет, ки сар карда аз ҷайб то ба ақлу фаҳмиш зиён мерасонад, китоб ба саломатии дасту пою чашму гуш ва рӯҳу равон фавоиди зиёд дорад. Хуб, мо ҳам ба бузургии китоб сари таъзим фуруд меорем ва ҳеҷ рад карданӣ нестем, ки баръакси гуфтаи бузургон китоб зараровар бошад.
Вале дар ин миён интернетро гузоштану тамоми айбу ҷурмро ба “гардан”-и он бор кардан ҳам камоли хирадмандӣ нест. Бисёрии аз мо мутаассифона дар фаҳмиши маънии китоб ба ҷуз чанд варақи ба ҳам дӯхтаву ширеш шуда ва бо муқова (барои оне ки варақҳо қат нашаванд) маҳкамшуда, чизе бештаре намедонем ё дар тасаввурамон китоб ҳамин асту бас.
Вуҷуди интернетро бошад, баъзан ҳолатҳо зери суол мебаранд ва чанде “бузургон” аз пайдо шудани он таассуф ҳам мехӯранд.
Банда шояд дар фаҳмиши интернету китоб чандон дастболо набошам ва натавонам, ки ин мафҳумро ба таври бояд шарҳ диҳам, вале бо як нигоҳи сатҳӣ маъниҳои ин ду вожаро метавон ба шакли дигар тафсир кард. Интернет дар фаҳмиши имрӯз бояд ҳамон истилоҳи “китоб” бошад. Бояд миёни интернету китоб фарқ нагузорем. Интернет ҳамон китоб аст, дар шакли нав, ороишоти нав, банду басти нав, вале ҳамон вазифаи бар дӯш дошта.
Ман аминам, ки агар дар даври Ҷомӣ интернет мебуд, ҳатман “Аниси кунҷи танҳоӣ”-ву “Беҳтарин ёр”-аш мехонд. Шояд Мавлоно Биноӣ мегуфт, ки “Ҳамнишине беҳ аз интернет махоҳ”. Ё Фирдавсӣ ҳатман таъкид мекард, ки “Ҷаҳонро ба интернет тавон ёфтан”, ки маънии пурратари интернетро фаро мегирад. Ҳамчуноне ки имрӯз бузургон ва аҳли илму адаби Аврупо ба интернет арҷ мегузоранд ва барояш эҳтиром қоиланд.
Билл Гейтс мегӯяд, “Агар тиҷорати шумо дар интернет набошад, пас шумо тиҷорате надоред”.
Владимир Губайловский нависанда ва барномасози рус таъкид кардааст, ки “интернет хотираест фаромӯшнашаванда”.
Ба андешаи Билл Мюррей, ҳунарманд ва коргардони амрикоӣ “дар ҳақиқат интернет барои инсоният китобхониро баргардонд. Одамон ҳамеша аз рӯи равзана мехонанд, ҳатто аз пештара бештар”.
Равшанфикри ӯзбек Алмаз Таштемиров мегӯяд: “Силоҳ барои куҷо тир паррондан тасмим намегирад. Ҳамчунин интернет ҳам тасмими аз роҳ берун кардани касеро надорад. Метавонед дар кӯча низ аҳмақ шавед. Ин ҳама вобаста аз муҳит аст”.
Ин гуна суханҳо дар барои интернет, ки аз фаҳмишу дарки баланди эшон дарак медиҳад, зиёд аст. Ин шояд маънии онро дорад, ки аз гуфтаи бузургони худ намехоҳем бароем ё дар шакли классикӣ монданро беҳтар медонем ё чизе дигар аст, ки мо ба дарки он намерасем.
Ман намегӯям, ки фаҳмиши мо дар бораи интернет аз куҷо ғалат шуда. Чун ба як хулоса кардан хонандаи закӣ хуб дарк мекунад. Ба ин далел, ки аксари мо аз интернет ба ҷои хубиҳо фаҳшу фасодро бештар дидаем.
Чаро? Зеро ҳамин чизро ҷӯстаем. Ва китобро барои он дӯст медорем, ки аз он намешавад, фаҳш тамошо кард. Аз он наметавонем суратҳои нимурён ё урёни “ситора”-ҳои Ғарбро бубинем. Ё видеороликҳои “шавқангез”-у “таҳрикдиҳанда”-ро тамошо кунему барои “баъзе корҳо” усулҳои навро ёд гирем. Ва ба ин хулоса меоем, ки “ҳа, дар ҳақиқат фақат китоб аст, ки моро ба роҳи ростӣ метавонад раҳнамо ё ҳидоятгар бошад”. Агар мурод ин аст, ки фақат интернет моро ба фаҳшу бадахлоқӣ мебарад, воқеият ин гуна нест. Мо дар кам ҳолатҳо огаҳем, ки “Камасутра”, “Декамерон” ва амсоли ин дар адабиёти ҷаҳон садҳо китобест, ки метавонанд дар афкори мо таъсири манфӣ ҳам дошта бошанд ва моро ба сӯи фаҳш тела диҳанд. Ҳоло аз адабиёти экстремистӣ ки дар қарнҳои гузашта тавонистаанд сабабгори садҳо кашмакашиҳо дар ақсои олам гарданд, ҳарф намезанем.
Агар аз адабиёти ҷаҳон хуб огаҳӣ пайдо кунем дармеёбем, ки дар ин миён на ҳама китобҳо маърифатафзову таъсиргузор дар рушди инсонанд. Чигунае ки интернет ҳам на ҳамеша хуб ё бад аст.
Пас дар ин миён бояд аз ақли солим кор гирифт ва аз ин гуна пурсишу посухҳои аблаҳона канор рафт. Ин ҳам дар асре, ки ҳоло зиндагӣ дорем.
Агар дар умум гирем, ин ҳама ибора, ҷумла ё фаҳмишу даркест, ки ноогоҳона дар зершуури мо ворид шудааст. Чанд соли охир бо таассуфи зиёд аз ҷониби натанҳо донишҷӯён, балки омӯзгорону донишмандон ва баъзан журналистони хуби мо гуфта мешавад. Баъзан ҳолатҳо бо “факт”-у “далел” ва “шайъҳои раднопазир”.
Дар ин миён “хусусият”-ҳои бади интернет ва “фоида”-ҳои китобхонӣ аз номи алломаву бузургони илму адаб оварда мешавад. Садҳо далеле меоранд, ки “баръакс”-и интернет, ки сар карда аз ҷайб то ба ақлу фаҳмиш зиён мерасонад, китоб ба саломатии дасту пою чашму гуш ва рӯҳу равон фавоиди зиёд дорад. Хуб, мо ҳам ба бузургии китоб сари таъзим фуруд меорем ва ҳеҷ рад карданӣ нестем, ки баръакси гуфтаи бузургон китоб зараровар бошад.
Вале дар ин миён интернетро гузоштану тамоми айбу ҷурмро ба “гардан”-и он бор кардан ҳам камоли хирадмандӣ нест. Бисёрии аз мо мутаассифона дар фаҳмиши маънии китоб ба ҷуз чанд варақи ба ҳам дӯхтаву ширеш шуда ва бо муқова (барои оне ки варақҳо қат нашаванд) маҳкамшуда, чизе бештаре намедонем ё дар тасаввурамон китоб ҳамин асту бас.
Вуҷуди интернетро бошад, баъзан ҳолатҳо зери суол мебаранд ва чанде “бузургон” аз пайдо шудани он таассуф ҳам мехӯранд.
Банда шояд дар фаҳмиши интернету китоб чандон дастболо набошам ва натавонам, ки ин мафҳумро ба таври бояд шарҳ диҳам, вале бо як нигоҳи сатҳӣ маъниҳои ин ду вожаро метавон ба шакли дигар тафсир кард. Интернет дар фаҳмиши имрӯз бояд ҳамон истилоҳи “китоб” бошад. Бояд миёни интернету китоб фарқ нагузорем. Интернет ҳамон китоб аст, дар шакли нав, ороишоти нав, банду басти нав, вале ҳамон вазифаи бар дӯш дошта.
Ман аминам, ки агар дар даври Ҷомӣ интернет мебуд, ҳатман “Аниси кунҷи танҳоӣ”-ву “Беҳтарин ёр”-аш мехонд. Шояд Мавлоно Биноӣ мегуфт, ки “Ҳамнишине беҳ аз интернет махоҳ”. Ё Фирдавсӣ ҳатман таъкид мекард, ки “Ҷаҳонро ба интернет тавон ёфтан”, ки маънии пурратари интернетро фаро мегирад. Ҳамчуноне ки имрӯз бузургон ва аҳли илму адаби Аврупо ба интернет арҷ мегузоранд ва барояш эҳтиром қоиланд.
Билл Гейтс мегӯяд, “Агар тиҷорати шумо дар интернет набошад, пас шумо тиҷорате надоред”.
Владимир Губайловский нависанда ва барномасози рус таъкид кардааст, ки “интернет хотираест фаромӯшнашаванда”.
Ба андешаи Билл Мюррей, ҳунарманд ва коргардони амрикоӣ “дар ҳақиқат интернет барои инсоният китобхониро баргардонд. Одамон ҳамеша аз рӯи равзана мехонанд, ҳатто аз пештара бештар”.
Равшанфикри ӯзбек Алмаз Таштемиров мегӯяд: “Силоҳ барои куҷо тир паррондан тасмим намегирад. Ҳамчунин интернет ҳам тасмими аз роҳ берун кардани касеро надорад. Метавонед дар кӯча низ аҳмақ шавед. Ин ҳама вобаста аз муҳит аст”.
Ин гуна суханҳо дар барои интернет, ки аз фаҳмишу дарки баланди эшон дарак медиҳад, зиёд аст. Ин шояд маънии онро дорад, ки аз гуфтаи бузургони худ намехоҳем бароем ё дар шакли классикӣ монданро беҳтар медонем ё чизе дигар аст, ки мо ба дарки он намерасем.
Ман намегӯям, ки фаҳмиши мо дар бораи интернет аз куҷо ғалат шуда. Чун ба як хулоса кардан хонандаи закӣ хуб дарк мекунад. Ба ин далел, ки аксари мо аз интернет ба ҷои хубиҳо фаҳшу фасодро бештар дидаем.
Чаро? Зеро ҳамин чизро ҷӯстаем. Ва китобро барои он дӯст медорем, ки аз он намешавад, фаҳш тамошо кард. Аз он наметавонем суратҳои нимурён ё урёни “ситора”-ҳои Ғарбро бубинем. Ё видеороликҳои “шавқангез”-у “таҳрикдиҳанда”-ро тамошо кунему барои “баъзе корҳо” усулҳои навро ёд гирем. Ва ба ин хулоса меоем, ки “ҳа, дар ҳақиқат фақат китоб аст, ки моро ба роҳи ростӣ метавонад раҳнамо ё ҳидоятгар бошад”. Агар мурод ин аст, ки фақат интернет моро ба фаҳшу бадахлоқӣ мебарад, воқеият ин гуна нест. Мо дар кам ҳолатҳо огаҳем, ки “Камасутра”, “Декамерон” ва амсоли ин дар адабиёти ҷаҳон садҳо китобест, ки метавонанд дар афкори мо таъсири манфӣ ҳам дошта бошанд ва моро ба сӯи фаҳш тела диҳанд. Ҳоло аз адабиёти экстремистӣ ки дар қарнҳои гузашта тавонистаанд сабабгори садҳо кашмакашиҳо дар ақсои олам гарданд, ҳарф намезанем.
Агар аз адабиёти ҷаҳон хуб огаҳӣ пайдо кунем дармеёбем, ки дар ин миён на ҳама китобҳо маърифатафзову таъсиргузор дар рушди инсонанд. Чигунае ки интернет ҳам на ҳамеша хуб ё бад аст.
Пас дар ин миён бояд аз ақли солим кор гирифт ва аз ин гуна пурсишу посухҳои аблаҳона канор рафт. Ин ҳам дар асре, ки ҳоло зиндагӣ дорем.
Эзоҳи худро нависед