ё чаро мо ба қадри бояд пешрафт карда наметавонем ё намехоҳем?

Аз нафаре пурсиданд:
- Дӯст дорӣ, ҷойи Худо бошӣ?   
Гуфт:
- На!
Пурсиданд:
- Чаро?
Гуфт;
- Ҷойи пешрафт надорад.

Агарчанде дар ин ҳикояи хурд мақому манзалати худовандӣ то дараҷаи аълояш гуфта мешаваду олитарин мақоми худовандӣ зикр мегардад, вале рисолати инсонӣ, яъне пешрафт низ, ки инсонро аз соири махлуқот фарқ мекунонад, мӯшикофона гуфта шудааст.

Дар воқеъ, агар ба тамоми назарияҳое, ки дар бораи офариниши инсон гуфта мешавад, хоҳ динӣ бошад, хоҳ ғайри он (масалан идеяи Чарлз Дарвин) инсон аз соири махлуқоти дигар бо он фарқ мекунад, ки ӯ ҳамеша пешрафт доштааст. Аз нигоҳи Дарвин агар инсон аз маймун ҳам пайдо шуда бошад, пас ҳамин ҷаҳду талош ва такапую пешрафтанҳои ӯ буда, ки ба як шакли ҳам аз нигоҳи иҷтимоӣ ва ҳам аз дидгоҳи биологӣ ба дараҷаи комил расидааст. Назарияҳои динӣ ҳам агарчанде инсонро як махлуқи алоҳида ва хосса мешуморанд, вале тамоми пешрафту комёбӣ ва муваффақиятҳои ӯро вобаста ба худӣ ӯ медонанд. Ҳатто дар ояҳои қуръонӣ Худованд мефармояд, ки “Ман тақдири ҳеҷ қавмеро иваз намекунам, то он даме, ки худ нахоҳанд”. Пас ҳамин ҷаҳду талошҳо буда, ки инсонро ба инсонӣ овард. Ва агар инсон дар воқеъ хоҳад ба бузургию комёбӣ даст ёбад, бо ин ҳама заъифиву ноустувории биологие, ки дорад, чунон бузургӣ хоҳад ёфт, ки ҷаҳон дар баробараш кучак шавад.

Расад одамӣ ба ҷое, ки ба ҷуз Худо набинад,
Ту бубин, то чӣ ҳадд аст, мақоми одамият...

Ин то ҷоест, ки инсонҳои огоҳ бар ивази инсонии хеш ҳатто мақоми худовандиро бо далели он ки дигар ҷои боло рафтанро надорад, қабул намекунанд, ки соҳиб бошанд. Пас ин ҷои андеша кардан аст.
Мутаассифона то ба ҳол миёни қишрҳои гуногуни ҷомеа, махсусан ҷавонон чунин андешаҳое ҳаст:
Агар ман ҷои фалонӣ мебудам;

Агар ман ин имкониятро медоштам;

Агар падару модари ман ҳам фалониҳо мебуданд...

Аммо бояд ба худ андешем ва тарзи тафаккурамонро иваз кунем. Бояд ҳамин “агар”-ҳоро аз тафаккурамон дур биандозем. Ба ҷои “агар” ибораҳои “мешавам”, “хоҳам шуд”, мекӯшам” ва амсоли инро истифода барем.
Маълум аст, ки ин ҳама “агар” гуфтанҳо танҳо ба хотири тасаллидиҳӣ ва дур кардани масъулият аз дӯши хеш аст, аммо боре андеша намекунем, ки ин тарзи тафаккур моро то кадомин қулла мерасонад? Бо ин “агар”-ҳои худ то куҷо рушд хоҳем кард? Моро ин “агар”-ҳо куҷо хоҳанд бурд? Албатта ҷавоб як аст. То “агар”-ҳои дигар. То онҷое, ки аз ҷои нишастаамон як қадаме ҳам болотар наметавонад бошад.

Дилшод ШАРИПОВ, донишҷӯи ДДИДНП ҶТ