ҶОМЕА
Ҷумъа 19 Апрел 2024 12:49
Ҳамасола дар дунё зиёда аз 800 ҳазор нафар одам ба худкушӣ даст мезанад. Миқдори хеле зиёди одамон бошанд, қасди худкушӣ мекунанд.
Мувофиқи маълумоти Кумитаи занон ва оилаи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар 6 моҳи аввали соли равон 312 ҳодисаи худкушӣ ба қайд гирифта шудааст, ки нисбати ҳамин давраи соли гузашта 9 ҳолат кам аст.
Исбот шудааст, ки дар 60 мавриди худкушӣ ҳалокшудаҳо гирифтори бемории рӯҳию равонӣ будаанд. Аммо иллати аслии сар задани чунин ҳаводис бештару пештар аз ҳама тангдастиву нодорӣ ва авҷ гирифтани мушкилоти хонаводагӣ будааст.
Насриддин ҳамагӣ 13 сол дошт. Орзу дошт, ки баъди хатми мактаби миёна табиб мешавад. Бо ҳазорон нияту орзуҳои нек мехобиду субҳгоҳон ҳанӯз чашми рӯз накафида, аз хоб бархоставу дарҳол паи иҷрои супоришҳои модар мешуд. Ба гову мол обу хӯрок дода, оғилҳоро яксар мерӯфт, поруҳоро берун бароварда, гӯсфандонро ба чарогоҳ мебурд. Чун бачаи хеле чаққону гапдаро буд, ғайр аз он ки ба кору бори хона ба модараш ёрӣ мерасонд, боз мушкилкушои дигар ҳамсояҳо низ буд. Ба яке аз мағоза гӯгирду шамъ меоварду ҳезуми дигариро шикаста, то назди оташдонаш мебурд, ба сеюмӣ аз наҳрчаи пушти хонаашон об меоварду молҳои чорумиро якҷоя бо моли худашон ба чаро мебурд. Чун медонист, ки аксари мардҳои маҳаллаашон мисли падари ӯ дар мусофират буданду бори азими рӯзгор ба дӯши зану духтарон афтода буд, то қадри имкон ёрмандиашон мекард.
Хуллас, рӯзи дароз ба кору бори хона машғул шуда, хеле хаставу афгор мешуд. Баъзан ба модар аз зиёдии кор шикоят мекард. Модар бошад, хандида, “Ҷони оча, ту набошӣ, ман чӣ кор мекунам?”, гӯён сарашро сила мекарду боз иҷрои кори дигарро мефармуд. Насриддин чандон ба кору бор ғарқ шуда рафта буд, ки тамоман вақти дарс тайёр кардан намеёфт. Вақте нисфи шаб баъди рӯзи вазнин бо дастони пуробилааш китоберо ба даст мегирифт, дарҳол хобаш мебурд. Вақте сар мебардошт, боз ҳамон кору бори ҳамешагӣ мунтазираш буданд. “Оча, аз ҳамин кору бори хона безор шудам, монед камтар аз хоб сер шавам. Худамро мекушаму халос мешавам”, - гуфт боре ӯ ба модар. Модар бошад, хандида гуфт: “Эҳ, бачам, наход одам барои кор худашро бикушад?”. Насриддин чунин суханҳоро чанд маротибаи дигар такрор кард. Чун писараки чаққону зиндадил буд, модар шикваҳои рӯзҳои ахирашро ҳазлу шӯхиҳои навбатӣ пиндоштаву эътибор надод.
Субҳгоҳон Насриддин арғамчинеро, ки бо он говро баста, ба чарогоҳ мебурд, гирифта ба самти оғил рафт. Модар, ки дар хона дарздӯзӣ мекард, аз тиреза дид, ки писараш ба оғил даромаду аммо аз он ҷо баромаданаш тӯл кашид. Модар боз сар хам карда, корашро идома дод. Аз миён ним соат, сипас як соати дигар гузашту Насриддин аз оғил берун намешуд. Модар нигарон шуда, ӯро садо кард. Аммо ҷавобе нашунид. Модар ба самти оғил рафт, то писарашро сарзаниш кунад, чун офтоб баланд шуда буду гову мол ҳанӯз дохили оғил, вале... Вақте вориди оғил шуд, писарашро дид, ки бо арғамчини дасташ худашро ба болочӯби сақфи оғил овехтааст. Оҳу афғони модари хунҷигар ба фалак печид. Вақте модар бо азобе ӯро аз банд раҳо кардаву поин овард, баданаш аллакай сард шуда буд...
Мутаассифона, ҳодисаҳои ба худкушӣ даст задани наврасон дар Тоҷикистон кам нест. Ин гуруҳи одамон бо ақли кӯчаки худ мушкилоти андаки ба сарашон омадаро бузург пиндошта, гумон мекунанд, ки зиндагӣ ҳама аз чунин мушкилот иборат асту онҳо беохиранд ва қасд ба ҷони худ мекунанд.
Чаро наврасон даст ба худкушӣ мезананд? Чӣ онҳоро водор мекунад, ки ба ҷони худ қасд кунанд? Ин рафтори онҳоро чӣ метавон номид: беморӣ, эътироз, ё иродаи заиф?
Мутахассисон омилҳои зиёди ба худкушӣ даст задани одамонро муайян кардаанд. Ба таъкиди эшон ба ин аъмоли нанговар аксар занону духтарон даст мезананд, ки сабабу омилҳои зиёди иҷтимоӣ дорад. Аммо дардноктар аз ҳама даст ба худкушӣ задани наврасону ҷавонон аст. Суоле ба миён меояд, ки толибилми паси партаи мактабӣ нишастаро, ҷавони ҳоло дар роҳи зиндагии мустақил қадам нагузоштаро, ба ибораи дигар шахсеро, ки аз дунё чизе надидаасту аз сад гули ҳаёташ яктоаш ҳам нашукуфтааст, чӣ водор мекунад, ки қасди худкушӣ намояд?
Ҷомеашиносон мегӯянд, худкушӣ дар аксар ҳолат натиҷаи хушунатҳои хонаводагӣ ва мушкилоти иҷтимоӣ аст. Ба андешаи онҳо мушкилоти иҷтимоӣ, сатҳи пасти зиндагӣ, муносибати нобаробар дар оила, зӯроварӣ ва бекорӣ ҷавононро аз зиндагӣ дилсард месозад. Р. Исоева, омӯзгор аз ноҳияи Варзоб мегӯяд, барои пешгирии худкушии наврасон гузаронидани чорабиниҳои омӯзишӣ лозим нест, балки барояшон имкони доштани зиндагии хубу арзандаро бояд фароҳам овард: “Сатҳи зиндагиро бояд баланд бардорем. Бо наврасон хеле эҳтиёткорона бояд муносибат намуд. Ин мушкилоти даврони гузариш аст ва баъзе наврасон ба мушкилоти ин давра тоб оварда наметавонанд, чун на ҳамаи онҳо иродаи матину устувор доранд, ин метавонад ба ҳодисаҳои худкушии наврасон сабаб шавад”.
Ба андешаи мутахассисон қасди худкушии наврасону ҷавонон як навъи эътироз ва ҷазо додани атрофиёну наздикон аст. Онҳо дар ҳолати афсурдагӣ ва яъсу навмедӣ бо ин аъмоли худ норозигии худро баён мекунанд. Вақте дар шахс ҳолати депрессия рӯх медиҳаду он муддати тӯлонӣ давом мекунад ва дар ин муддат онҳоро касе намешунавад, аз ҳолашон намепурсад, кор бо фоҷиа анҷом меёбад.
Равоншиноси тоҷик Марям Давлатова мегӯяд, рафтор ва ҳолати нафароне, ки қасди худкушӣ мекунанд, бонги хатар ба ҷомеа аст. “Баъзан одамеро, ки ба ҳадди охир расида истодааст, намешунавем. Ҳамон зарбаи охиринро мо мезанем. Аз ин рӯ, бисёр муҳим аст, ки нафаре пайдо шаваду онҳоро шунавад. Баъзан кӯмак ҳам лозим нест. Як касе лозим мешавад, ки ним соат ё даҳ дақиқа бо ӯ суҳбати меҳрубонона кунад ва аз ин қадам ӯро баргардонад”, - мегӯяд М. Давлатова.
Табибон дар ин маврид бар он назаранд, ки бемориҳои вобаста ба асаб ҳеҷ гоҳ сабаби худкушӣ шуда наметавонад. Ҳамзамон ҷомеашиносон низ таъкид мекунанд, ки омилҳои қасди ҷони худ намудани одамон паст будани сатҳи зиндагӣ, тафаккури шаклногирифтаи наврасону ҷавонон, беҳудуд поймол шудани ҳуқуқ ва рӯзгори сангину нодорӣ мебошад.
Собиқ корманди мақомоти қудратӣ, ки аз ифшои номаш худдорӣ намуд, гуфт ки дар робита ба ҳодисаҳои худкушӣ мақомот баъзан таҳқиқи сабаби онро ҷиддӣ намегиранд. Аз ин ҷост, ки танҳо дар пайи камтар аз 10 фоизи чунин ҳодисаҳо парвандаҳо боз мешаванд.
Ҳамчунин ӯ мегӯяд, аксари ҷасадҳо кушода нашуда, сабаби марги афроди худкушикарда муайян намешавад ва дар бештари маврид ҳодиса танҳо аз рӯйи нишондоди шахсоне, ки ҷабрдидаро ба худкушӣ расонидаанд, арзёбӣ мешавад.
Дар Тоҷикистон айни ҳол барномаи махсуси пешгирӣ аз худкушӣ қабул карда шудааст, ки иҷрои он то соли 2023 дар назар аст.
Бо вуҷуди он ки мақомот аз кам шудани ҳодисаҳои худкушӣ дар мамлакат хабар додааст, аммо ҷомеашиносон ин масъаларо ҳанӯз нигаронкунанда меноманд. Чун ҳодисаҳои қасди ҷон кардани наврасону ҷавонон, хосса ҷавондухтарон зиёд ба мушоҳида мерасад.
Худкушӣ ин фоҷиаест, ки нахуст ба вазъи аъзои оила, ҷамъият ва тамоми ҷаҳон таъсири манфӣ расонида, таъсири равонии он то дер гоҳ дар ёдҳо боқӣ мемонад. Худкуширо метавон пешгирӣ намуд. Ҳар як нафар метавонад, барои пешгирӣ намудани худкушӣ бори масъулият ба дӯш дош-та бошад.
Мувофиқи маълумоти Кумитаи занон ва оилаи назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон дар 6 моҳи аввали соли равон 312 ҳодисаи худкушӣ ба қайд гирифта шудааст, ки нисбати ҳамин давраи соли гузашта 9 ҳолат кам аст.
Исбот шудааст, ки дар 60 мавриди худкушӣ ҳалокшудаҳо гирифтори бемории рӯҳию равонӣ будаанд. Аммо иллати аслии сар задани чунин ҳаводис бештару пештар аз ҳама тангдастиву нодорӣ ва авҷ гирифтани мушкилоти хонаводагӣ будааст.
Насриддин ҳамагӣ 13 сол дошт. Орзу дошт, ки баъди хатми мактаби миёна табиб мешавад. Бо ҳазорон нияту орзуҳои нек мехобиду субҳгоҳон ҳанӯз чашми рӯз накафида, аз хоб бархоставу дарҳол паи иҷрои супоришҳои модар мешуд. Ба гову мол обу хӯрок дода, оғилҳоро яксар мерӯфт, поруҳоро берун бароварда, гӯсфандонро ба чарогоҳ мебурд. Чун бачаи хеле чаққону гапдаро буд, ғайр аз он ки ба кору бори хона ба модараш ёрӣ мерасонд, боз мушкилкушои дигар ҳамсояҳо низ буд. Ба яке аз мағоза гӯгирду шамъ меоварду ҳезуми дигариро шикаста, то назди оташдонаш мебурд, ба сеюмӣ аз наҳрчаи пушти хонаашон об меоварду молҳои чорумиро якҷоя бо моли худашон ба чаро мебурд. Чун медонист, ки аксари мардҳои маҳаллаашон мисли падари ӯ дар мусофират буданду бори азими рӯзгор ба дӯши зану духтарон афтода буд, то қадри имкон ёрмандиашон мекард.
Хуллас, рӯзи дароз ба кору бори хона машғул шуда, хеле хаставу афгор мешуд. Баъзан ба модар аз зиёдии кор шикоят мекард. Модар бошад, хандида, “Ҷони оча, ту набошӣ, ман чӣ кор мекунам?”, гӯён сарашро сила мекарду боз иҷрои кори дигарро мефармуд. Насриддин чандон ба кору бор ғарқ шуда рафта буд, ки тамоман вақти дарс тайёр кардан намеёфт. Вақте нисфи шаб баъди рӯзи вазнин бо дастони пуробилааш китоберо ба даст мегирифт, дарҳол хобаш мебурд. Вақте сар мебардошт, боз ҳамон кору бори ҳамешагӣ мунтазираш буданд. “Оча, аз ҳамин кору бори хона безор шудам, монед камтар аз хоб сер шавам. Худамро мекушаму халос мешавам”, - гуфт боре ӯ ба модар. Модар бошад, хандида гуфт: “Эҳ, бачам, наход одам барои кор худашро бикушад?”. Насриддин чунин суханҳоро чанд маротибаи дигар такрор кард. Чун писараки чаққону зиндадил буд, модар шикваҳои рӯзҳои ахирашро ҳазлу шӯхиҳои навбатӣ пиндоштаву эътибор надод.
Субҳгоҳон Насриддин арғамчинеро, ки бо он говро баста, ба чарогоҳ мебурд, гирифта ба самти оғил рафт. Модар, ки дар хона дарздӯзӣ мекард, аз тиреза дид, ки писараш ба оғил даромаду аммо аз он ҷо баромаданаш тӯл кашид. Модар боз сар хам карда, корашро идома дод. Аз миён ним соат, сипас як соати дигар гузашту Насриддин аз оғил берун намешуд. Модар нигарон шуда, ӯро садо кард. Аммо ҷавобе нашунид. Модар ба самти оғил рафт, то писарашро сарзаниш кунад, чун офтоб баланд шуда буду гову мол ҳанӯз дохили оғил, вале... Вақте вориди оғил шуд, писарашро дид, ки бо арғамчини дасташ худашро ба болочӯби сақфи оғил овехтааст. Оҳу афғони модари хунҷигар ба фалак печид. Вақте модар бо азобе ӯро аз банд раҳо кардаву поин овард, баданаш аллакай сард шуда буд...
Мутаассифона, ҳодисаҳои ба худкушӣ даст задани наврасон дар Тоҷикистон кам нест. Ин гуруҳи одамон бо ақли кӯчаки худ мушкилоти андаки ба сарашон омадаро бузург пиндошта, гумон мекунанд, ки зиндагӣ ҳама аз чунин мушкилот иборат асту онҳо беохиранд ва қасд ба ҷони худ мекунанд.
Чаро наврасон даст ба худкушӣ мезананд? Чӣ онҳоро водор мекунад, ки ба ҷони худ қасд кунанд? Ин рафтори онҳоро чӣ метавон номид: беморӣ, эътироз, ё иродаи заиф?
Мутахассисон омилҳои зиёди ба худкушӣ даст задани одамонро муайян кардаанд. Ба таъкиди эшон ба ин аъмоли нанговар аксар занону духтарон даст мезананд, ки сабабу омилҳои зиёди иҷтимоӣ дорад. Аммо дардноктар аз ҳама даст ба худкушӣ задани наврасону ҷавонон аст. Суоле ба миён меояд, ки толибилми паси партаи мактабӣ нишастаро, ҷавони ҳоло дар роҳи зиндагии мустақил қадам нагузоштаро, ба ибораи дигар шахсеро, ки аз дунё чизе надидаасту аз сад гули ҳаёташ яктоаш ҳам нашукуфтааст, чӣ водор мекунад, ки қасди худкушӣ намояд?
Ҷомеашиносон мегӯянд, худкушӣ дар аксар ҳолат натиҷаи хушунатҳои хонаводагӣ ва мушкилоти иҷтимоӣ аст. Ба андешаи онҳо мушкилоти иҷтимоӣ, сатҳи пасти зиндагӣ, муносибати нобаробар дар оила, зӯроварӣ ва бекорӣ ҷавононро аз зиндагӣ дилсард месозад. Р. Исоева, омӯзгор аз ноҳияи Варзоб мегӯяд, барои пешгирии худкушии наврасон гузаронидани чорабиниҳои омӯзишӣ лозим нест, балки барояшон имкони доштани зиндагии хубу арзандаро бояд фароҳам овард: “Сатҳи зиндагиро бояд баланд бардорем. Бо наврасон хеле эҳтиёткорона бояд муносибат намуд. Ин мушкилоти даврони гузариш аст ва баъзе наврасон ба мушкилоти ин давра тоб оварда наметавонанд, чун на ҳамаи онҳо иродаи матину устувор доранд, ин метавонад ба ҳодисаҳои худкушии наврасон сабаб шавад”.
Ба андешаи мутахассисон қасди худкушии наврасону ҷавонон як навъи эътироз ва ҷазо додани атрофиёну наздикон аст. Онҳо дар ҳолати афсурдагӣ ва яъсу навмедӣ бо ин аъмоли худ норозигии худро баён мекунанд. Вақте дар шахс ҳолати депрессия рӯх медиҳаду он муддати тӯлонӣ давом мекунад ва дар ин муддат онҳоро касе намешунавад, аз ҳолашон намепурсад, кор бо фоҷиа анҷом меёбад.
Равоншиноси тоҷик Марям Давлатова мегӯяд, рафтор ва ҳолати нафароне, ки қасди худкушӣ мекунанд, бонги хатар ба ҷомеа аст. “Баъзан одамеро, ки ба ҳадди охир расида истодааст, намешунавем. Ҳамон зарбаи охиринро мо мезанем. Аз ин рӯ, бисёр муҳим аст, ки нафаре пайдо шаваду онҳоро шунавад. Баъзан кӯмак ҳам лозим нест. Як касе лозим мешавад, ки ним соат ё даҳ дақиқа бо ӯ суҳбати меҳрубонона кунад ва аз ин қадам ӯро баргардонад”, - мегӯяд М. Давлатова.
Табибон дар ин маврид бар он назаранд, ки бемориҳои вобаста ба асаб ҳеҷ гоҳ сабаби худкушӣ шуда наметавонад. Ҳамзамон ҷомеашиносон низ таъкид мекунанд, ки омилҳои қасди ҷони худ намудани одамон паст будани сатҳи зиндагӣ, тафаккури шаклногирифтаи наврасону ҷавонон, беҳудуд поймол шудани ҳуқуқ ва рӯзгори сангину нодорӣ мебошад.
Собиқ корманди мақомоти қудратӣ, ки аз ифшои номаш худдорӣ намуд, гуфт ки дар робита ба ҳодисаҳои худкушӣ мақомот баъзан таҳқиқи сабаби онро ҷиддӣ намегиранд. Аз ин ҷост, ки танҳо дар пайи камтар аз 10 фоизи чунин ҳодисаҳо парвандаҳо боз мешаванд.
Ҳамчунин ӯ мегӯяд, аксари ҷасадҳо кушода нашуда, сабаби марги афроди худкушикарда муайян намешавад ва дар бештари маврид ҳодиса танҳо аз рӯйи нишондоди шахсоне, ки ҷабрдидаро ба худкушӣ расонидаанд, арзёбӣ мешавад.
Дар Тоҷикистон айни ҳол барномаи махсуси пешгирӣ аз худкушӣ қабул карда шудааст, ки иҷрои он то соли 2023 дар назар аст.
Бо вуҷуди он ки мақомот аз кам шудани ҳодисаҳои худкушӣ дар мамлакат хабар додааст, аммо ҷомеашиносон ин масъаларо ҳанӯз нигаронкунанда меноманд. Чун ҳодисаҳои қасди ҷон кардани наврасону ҷавонон, хосса ҷавондухтарон зиёд ба мушоҳида мерасад.
Худкушӣ ин фоҷиаест, ки нахуст ба вазъи аъзои оила, ҷамъият ва тамоми ҷаҳон таъсири манфӣ расонида, таъсири равонии он то дер гоҳ дар ёдҳо боқӣ мемонад. Худкуширо метавон пешгирӣ намуд. Ҳар як нафар метавонад, барои пешгирӣ намудани худкушӣ бори масъулият ба дӯш дош-та бошад.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед