ҶОМЕА
Якшанбе 10 Ноябр 2024 04:30
Ҳамасола 6 ноябр дар кишвар ҳамчун Рӯзи Конститутсия бо тантана ҷашн гирифта мешавад. Имсол аз рӯзи қабули он 28 сол пур мешавад. Роҷеъ ба ин мо дар ҳошияи таҷлили Рӯзи Конститусия бо Ҷаҳонгир Саъдизода, мудири кафедраи ҳуқуқи инсон ва ҳуқуқшиносии муқоисавиӣ факултети ҳуқуқшиносии Донишгоҳи милли Тоҷикистон суҳбат намудем, ки мӯҳтавои онро пешниҳоди шумо мегардонем.
- Сараввал шуморо ба 28 умин солгарди Рӯзи Конститутсия муборакбод мегӯем. Ба назари шумо чаро Конститусияро ҳуҷҷати сарнавишсозӣ миллат меҳисобанд?
- Дар воқеъ, Конститутсия ҳуҷҷати олии давлатдорӣ ба ҳисоб рафта, он дар райъпурсии умумихалқӣ аз ҷониби мардум қабул карда мешавад. Муҳимтарин масъалаҳои давлатдорӣ, аз ҷумла тарзи ташкили ҳокимияти давлатӣ, таҷзияи ҳокимият ба шохаҳои қонунгузор, шакли давлат, шакли сохтори давлатӣ, шакли идораи давлат, режими сиёсӣ, тартиби ташкил ва фаъолияти Парламенти Тоҷикистон, Ҳукумати кишвар, мақомоти маҳаллӣ ва ҳокимияти давлатии худидоракунӣ, ҳокимияти судӣ, Прокуратура ва ғайра танзими ҳуқуқии худро ёфтаанд. Бинобар ҳамин, Конститутсияро ҳуҷҷати муҳими давлатдорӣ ва сарнавиштсоз меҳисобанд. Дигар ин, ки Конститутсияро барои он ҳуҷҷати сарнавиштсоз меҳисобанд, ки он дар марҳилае қабул гардид, ки дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷанги шаҳрвандӣ идома дошт. Ҳазорҳо одамони бегуноҳ ҷони худро талаф намуданд. Дар ин марҳила вақте ки Иҷлосияи-16 уми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон баргузор гардид ва дар ин Иҷлосия фарзанди фарзонаи миллат - Асосгузори сулҳу ваҳадати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон вогузор карда шуд, аз ҷониби муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон яке масъалагузории асосӣ ин таҳияи Конститутсия нави Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳисоб мерафт. Конститусия дар марҳилаи ҳасос, марҳилае, ки оташи ҷанг хомуш нашуда буд, қабул гардид. Дар ба ҳам омадани мардум, дар созиши миллии шаҳрвандон, дар созиши миллии байни Ҳукумати кишвар ва дигар гурӯҳҳои мухолифин Конститутсия нақши бениҳоят сарнавиштсоз дорад. Конститутсия тавонист аз иҷрои рисолати худ барояд ва муносибатҳои ҷамъиятиро муътадилу муназзам гардонид.
- Конститутсия дар таҳкими пешбурди сиёсати давлатдории мо-тоҷикон чӣ замина гузошт?
- Дар Конститутсия яке аз масъалаи муҳиме, ки танзим шудааст, ин масъалаи таҷзияи ҳокимият ба ҳисоб меравад. Тибқи моддаи 9-и Конститутсияи кишвар ҳокимияти давлатӣ ба шохаҳои ҳокимияти қонунгузор иҷроия ва судӣ таҷзияи мегарданд. Принсипи таҷзияи ҳокимият муҳимтарин принсипҳои давлатдорӣ дар замони муосир ба ҳисоб меравад, ки ҳокимияти қонунгузор вазифаҳои худро иҷро мекунад. Ҳеҷ яке аз ҳокимият ба вазифаҳои якдигар дахолат намекунад. Дар маҷмӯъ низоми ҳуқуқии кишвари мо, низоми қонунгузории кишвари мо ва пояҳои давлатдории мо маҳз дар асоси Конститутсия бунёд ёфтааст.
- Охирин маротиба 22 майи соли 2016 ба Конститутсияи ҷумҳурӣ тариқи райъпурсии умумтихалқӣ тағйиру иловаҳо ворид карда шуд. Ба андешаи шумо ҳамчун мутахассиси соҳаи ҳуқуқ имрӯз Конститутсия ба тағйиру иловаҳо ниёз дорад ё на?
- Дилхоҳ қонуне, ки дар ҷомеа қабул карда мешавад, догма нест. Ба такмил ва тағйиру иловаҳо ниёз дорад. Зеро муносибатҳои ҷамъиятӣ пайваста дар инкишоф аст. Инчунин ҳамарӯза муносибатҳои нави ҷамъиятӣ ба вуҷуд меоянд, ки онҳо бояд тариқи қонун танзим карда шаванд. Ҳар як тағйиру иловаҳо ва ислоҳоти конститутсионие, ки дар Ҷумҳурии Тоҷикистон гузаронида шудаанд, Конститутсияро мукаммал намуданд. Меъёрҳои онро ба талаботи замони нав мувофиқ карданд. Тағйиру иловаҳо пеш аз ҳама ба дарди мардум мехӯрад. Масалан, 22 майи соли 2016 ба Конститутсияи кишвар якчанд тағйироту иловаҳо ворид карда шуд, ки ҳамаи онҳо пеш аз ҳама барои давлатдорӣ ва шаҳрвандони кишвар зарур шуморида мешавад. Аз ҷумла, роҳ кушодан ба ҷавонон бобати иштирок дар ҳаёти сиёсӣ. Тавре, ки ба ҳамагон маълум аст, пеш аз тағйиру иловаҳо ба Констиутсия барои интихоб шудан, пешбарӣ шудан ба ҳайси номзад ба мансаби президентӣ синни 35 солагӣ пешбинӣ шуда буд. Пас аз тағйиру иловаҳо он ба 30 солагӣ расонида шуд, ки ин як навъ роҳкушоӣ ба ҷавонон аст. Ё ин ки интихоб шудан ба ҳайси судяи суди конститутсионӣ, интихоб шудан ба ҳайси вакили намояндагон, узви маҷлиси миллӣ ҳамаи инҳо ба синни 30 солагӣ поин оварда шуд. Яъне дар ҳама мақому шохаҳои давлатӣ синни 30 солагӣ муайян гардид, ки ин бевосита дастгирии ҷавонон ва сиёсати давлатӣ ба ҷавонон мебошад.
- Фарқияти Конститутсияи имрӯзаи аз Конститутсияи даврони Шуравӣ дар чӣ аст?
- Дар давраи Шӯравӣ низ дар Тоҷикистон якчанд маротиба конститутсияҳо қабул карда шуда буданд. Аз ҷумла 1929, 1931, 1937 ва соли 1978. Бисёр меъёрҳое аст, ки дар Конститутсияҳои пеш низ буданд, монанди ба Конститутсияи даврони Шуравӣ ва Конститутсия имрӯзаи Тоҷикистон дида мешавад. Аммо баъзе фарқиятҳо ва тафовутҳои ҷиддӣ низ баназар мерасад. Дар Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 1994 меъёрҳое аст, ки онҳо меъёрҳои пешрафта ва ба талаботи замони муосир мувофиқ ҳастанд. Дар Конститусияҳои давраи Шуравӣ падидаи моликияти хусусӣ мавҷуд набуд. Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳар як шахсро ҳуқуқ додааст, ки соҳиби моликият бошад. Тавре ба ҳамагон маълум аст, дар давраи Шуравӣ моликияти хусусӣ эътироф карда намешуд. Моликияти хусусӣ ҳамчун бадбахтии ҷомеа ҳисобида мешуд.
- Ба таври канкретӣ гӯем чанд фоизи Конститутсия ба ҳуқуқу озодиҳои мо-шаҳрвандон бахшида шудааст?
- Яке аз калонтарин бобҳои Конститутсия боби 2-юми он мебошад, ки ба инсон, ҳуқуқ, озодӣ ва вазифаҳои он бахшида шудааст. Инчунин дар дигар бобҳои Конститутсия низ бобати ҳуқуқу озодиҳои шаҳрвандон гуфта шудааст. Беш аз 50 фоизи Коснтитутсия ба ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд бахшида шудааст.
- Конститутсияи мо дар самти ВАО чӣ озодиҳоро пешбинӣ намудааст?
- Конститутсияи кишвар тамоми ҳуқуқу озодиҳоро кафолат додааст. Аз ҷумла дар самти ВАО. Дар моддаи 30-и Конститутсия омадааст, ки “Ба ҳар кас озодии сухан, нашр, ҳуқуқи истифодаи воситаҳои ахбор кафолат дода мешавад. Таблиғот ва ташвиқоте, ки бадбинӣ ва хусумати иҷтимоӣ, нажодӣ, миллӣ, динӣ ва забониро бармеангезанд, манъ аст. Сензураи давлатӣ ва таъқиб барои танқид манъ аст.” Барои таҳкими минбаъдаи ҳамин масъала дар Тоҷикистон чандин қонун қабул шудааст. Аз ҷумла Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи матбуотӣ даврӣ ва дигар ВАО”, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи иттилоот”, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи телевизион ва радиошунавонӣ”, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи ҳифзи иттилоот” ва ғайраҳо.
- Чаро моддаи 100-и конститусия тағйирнопазир аст?
- Моддаи 100-и Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон барои он чунин гуфта шудааст, ки тибқи он шакли идораи ҷумҳурӣ тамомияти арзӣ, моҳияти демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва иҷтимоии давлат тағйирнопазиранд. Ба тариқи дигар гӯем моддаи 100 муҳимтарин унсурҳои давлатдории миллии моро муқаррар намудааст, бинобар ин, онҳо тағйирнопазир мебошанд ва тағйир додани онҳо ғайриимкон аст.
- Ташаккур барои суҳбат!
- Саломат бошед.
Таҳмина ЮСУФӢ, “ҶТ”
- Сараввал шуморо ба 28 умин солгарди Рӯзи Конститутсия муборакбод мегӯем. Ба назари шумо чаро Конститусияро ҳуҷҷати сарнавишсозӣ миллат меҳисобанд?
- Дар воқеъ, Конститутсия ҳуҷҷати олии давлатдорӣ ба ҳисоб рафта, он дар райъпурсии умумихалқӣ аз ҷониби мардум қабул карда мешавад. Муҳимтарин масъалаҳои давлатдорӣ, аз ҷумла тарзи ташкили ҳокимияти давлатӣ, таҷзияи ҳокимият ба шохаҳои қонунгузор, шакли давлат, шакли сохтори давлатӣ, шакли идораи давлат, режими сиёсӣ, тартиби ташкил ва фаъолияти Парламенти Тоҷикистон, Ҳукумати кишвар, мақомоти маҳаллӣ ва ҳокимияти давлатии худидоракунӣ, ҳокимияти судӣ, Прокуратура ва ғайра танзими ҳуқуқии худро ёфтаанд. Бинобар ҳамин, Конститутсияро ҳуҷҷати муҳими давлатдорӣ ва сарнавиштсоз меҳисобанд. Дигар ин, ки Конститутсияро барои он ҳуҷҷати сарнавиштсоз меҳисобанд, ки он дар марҳилае қабул гардид, ки дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ҷанги шаҳрвандӣ идома дошт. Ҳазорҳо одамони бегуноҳ ҷони худро талаф намуданд. Дар ин марҳила вақте ки Иҷлосияи-16 уми Шурои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон баргузор гардид ва дар ин Иҷлосия фарзанди фарзонаи миллат - Асосгузори сулҳу ваҳадати миллӣ – Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон вогузор карда шуд, аз ҷониби муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон яке масъалагузории асосӣ ин таҳияи Конститутсия нави Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳисоб мерафт. Конститусия дар марҳилаи ҳасос, марҳилае, ки оташи ҷанг хомуш нашуда буд, қабул гардид. Дар ба ҳам омадани мардум, дар созиши миллии шаҳрвандон, дар созиши миллии байни Ҳукумати кишвар ва дигар гурӯҳҳои мухолифин Конститутсия нақши бениҳоят сарнавиштсоз дорад. Конститутсия тавонист аз иҷрои рисолати худ барояд ва муносибатҳои ҷамъиятиро муътадилу муназзам гардонид.
- Конститутсия дар таҳкими пешбурди сиёсати давлатдории мо-тоҷикон чӣ замина гузошт?
- Дар Конститутсия яке аз масъалаи муҳиме, ки танзим шудааст, ин масъалаи таҷзияи ҳокимият ба ҳисоб меравад. Тибқи моддаи 9-и Конститутсияи кишвар ҳокимияти давлатӣ ба шохаҳои ҳокимияти қонунгузор иҷроия ва судӣ таҷзияи мегарданд. Принсипи таҷзияи ҳокимият муҳимтарин принсипҳои давлатдорӣ дар замони муосир ба ҳисоб меравад, ки ҳокимияти қонунгузор вазифаҳои худро иҷро мекунад. Ҳеҷ яке аз ҳокимият ба вазифаҳои якдигар дахолат намекунад. Дар маҷмӯъ низоми ҳуқуқии кишвари мо, низоми қонунгузории кишвари мо ва пояҳои давлатдории мо маҳз дар асоси Конститутсия бунёд ёфтааст.
- Охирин маротиба 22 майи соли 2016 ба Конститутсияи ҷумҳурӣ тариқи райъпурсии умумтихалқӣ тағйиру иловаҳо ворид карда шуд. Ба андешаи шумо ҳамчун мутахассиси соҳаи ҳуқуқ имрӯз Конститутсия ба тағйиру иловаҳо ниёз дорад ё на?
- Дилхоҳ қонуне, ки дар ҷомеа қабул карда мешавад, догма нест. Ба такмил ва тағйиру иловаҳо ниёз дорад. Зеро муносибатҳои ҷамъиятӣ пайваста дар инкишоф аст. Инчунин ҳамарӯза муносибатҳои нави ҷамъиятӣ ба вуҷуд меоянд, ки онҳо бояд тариқи қонун танзим карда шаванд. Ҳар як тағйиру иловаҳо ва ислоҳоти конститутсионие, ки дар Ҷумҳурии Тоҷикистон гузаронида шудаанд, Конститутсияро мукаммал намуданд. Меъёрҳои онро ба талаботи замони нав мувофиқ карданд. Тағйиру иловаҳо пеш аз ҳама ба дарди мардум мехӯрад. Масалан, 22 майи соли 2016 ба Конститутсияи кишвар якчанд тағйироту иловаҳо ворид карда шуд, ки ҳамаи онҳо пеш аз ҳама барои давлатдорӣ ва шаҳрвандони кишвар зарур шуморида мешавад. Аз ҷумла, роҳ кушодан ба ҷавонон бобати иштирок дар ҳаёти сиёсӣ. Тавре, ки ба ҳамагон маълум аст, пеш аз тағйиру иловаҳо ба Констиутсия барои интихоб шудан, пешбарӣ шудан ба ҳайси номзад ба мансаби президентӣ синни 35 солагӣ пешбинӣ шуда буд. Пас аз тағйиру иловаҳо он ба 30 солагӣ расонида шуд, ки ин як навъ роҳкушоӣ ба ҷавонон аст. Ё ин ки интихоб шудан ба ҳайси судяи суди конститутсионӣ, интихоб шудан ба ҳайси вакили намояндагон, узви маҷлиси миллӣ ҳамаи инҳо ба синни 30 солагӣ поин оварда шуд. Яъне дар ҳама мақому шохаҳои давлатӣ синни 30 солагӣ муайян гардид, ки ин бевосита дастгирии ҷавонон ва сиёсати давлатӣ ба ҷавонон мебошад.
- Фарқияти Конститутсияи имрӯзаи аз Конститутсияи даврони Шуравӣ дар чӣ аст?
- Дар давраи Шӯравӣ низ дар Тоҷикистон якчанд маротиба конститутсияҳо қабул карда шуда буданд. Аз ҷумла 1929, 1931, 1937 ва соли 1978. Бисёр меъёрҳое аст, ки дар Конститутсияҳои пеш низ буданд, монанди ба Конститутсияи даврони Шуравӣ ва Конститутсия имрӯзаи Тоҷикистон дида мешавад. Аммо баъзе фарқиятҳо ва тафовутҳои ҷиддӣ низ баназар мерасад. Дар Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 1994 меъёрҳое аст, ки онҳо меъёрҳои пешрафта ва ба талаботи замони муосир мувофиқ ҳастанд. Дар Конститусияҳои давраи Шуравӣ падидаи моликияти хусусӣ мавҷуд набуд. Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ҳар як шахсро ҳуқуқ додааст, ки соҳиби моликият бошад. Тавре ба ҳамагон маълум аст, дар давраи Шуравӣ моликияти хусусӣ эътироф карда намешуд. Моликияти хусусӣ ҳамчун бадбахтии ҷомеа ҳисобида мешуд.
- Ба таври канкретӣ гӯем чанд фоизи Конститутсия ба ҳуқуқу озодиҳои мо-шаҳрвандон бахшида шудааст?
- Яке аз калонтарин бобҳои Конститутсия боби 2-юми он мебошад, ки ба инсон, ҳуқуқ, озодӣ ва вазифаҳои он бахшида шудааст. Инчунин дар дигар бобҳои Конститутсия низ бобати ҳуқуқу озодиҳои шаҳрвандон гуфта шудааст. Беш аз 50 фоизи Коснтитутсия ба ҳуқуқу озодиҳои инсон ва шаҳрванд бахшида шудааст.
- Конститутсияи мо дар самти ВАО чӣ озодиҳоро пешбинӣ намудааст?
- Конститутсияи кишвар тамоми ҳуқуқу озодиҳоро кафолат додааст. Аз ҷумла дар самти ВАО. Дар моддаи 30-и Конститутсия омадааст, ки “Ба ҳар кас озодии сухан, нашр, ҳуқуқи истифодаи воситаҳои ахбор кафолат дода мешавад. Таблиғот ва ташвиқоте, ки бадбинӣ ва хусумати иҷтимоӣ, нажодӣ, миллӣ, динӣ ва забониро бармеангезанд, манъ аст. Сензураи давлатӣ ва таъқиб барои танқид манъ аст.” Барои таҳкими минбаъдаи ҳамин масъала дар Тоҷикистон чандин қонун қабул шудааст. Аз ҷумла Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи матбуотӣ даврӣ ва дигар ВАО”, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи иттилоот”, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи телевизион ва радиошунавонӣ”, Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи ҳифзи иттилоот” ва ғайраҳо.
- Чаро моддаи 100-и конститусия тағйирнопазир аст?
- Моддаи 100-и Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон барои он чунин гуфта шудааст, ки тибқи он шакли идораи ҷумҳурӣ тамомияти арзӣ, моҳияти демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва иҷтимоии давлат тағйирнопазиранд. Ба тариқи дигар гӯем моддаи 100 муҳимтарин унсурҳои давлатдории миллии моро муқаррар намудааст, бинобар ин, онҳо тағйирнопазир мебошанд ва тағйир додани онҳо ғайриимкон аст.
- Ташаккур барои суҳбат!
- Саломат бошед.
Таҳмина ЮСУФӢ, “ҶТ”
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед