Риояи қонуният, худшиносӣ, масъулият, дониш...

Дар замони муосир яке аз шартҳои асосии эъмори ҷомеаи ҳуқуқбунёду демократӣ ва ҷомеаи шаҳрвандӣ ин баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии аҳолӣ маҳсуб мешавад, ки сарчашма мегирад аз тағйироти куллии дар ҳаёти рӯзмарра бавуҷудомада, арҷгузории муқаддасот, такмили қонунгузорӣ ва ҳамзамон беҳтар намудани тафаккури шаҳрвандон.

Дар моддаи 1, боби аввали Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон омадааст: “Ҷумҳурии Тоҷикистон давлати соҳибихтиёр, демократӣ, ҳуқуқбунёд, дунявӣ ва ягона мебошад”. Дар ин радиф аз ҳадафҳои асосии давлат ва Ҳукумати Тоҷикистон бунёди ҷомеаи шаҳрвандӣ дар ояндаи наздик мебошад. Аммо набояд фаромӯш кард, ки пиёда сохтани ҳамаи ин ҳадафҳо, бахусус бунёди ҷомеаи воқеан шаҳрвандиву ҳуқуқбунёд аз шаҳрвандон пеш аз ҳама доштани маърифати волои ҳуқуқиро тақозо менамояд. Дар ҳамин радиф бо ҳар роҳу восита боло бардоштани маърифати ҳуқуқӣ ва умуман таъмини рушди ҳамаҷонибаи шаҳрвандон, хоса нав-расону ҷавонон ногузир аст, чунки ояндаи давлату миллат маҳз дар дасти онҳост.

МАЪРИФАТИ ҲУҚУҚӢ ЧИСТ?

Шояд ин ҷо суоле ба миён ояд, ки зери мафҳуми “маърифати ҳуқуқӣ” чиро бояд фаҳмид? Дар робита ба ин, бояд гуфт, ки атрофи шарҳи ибораи мазкур гуфтаниҳо ниҳоят зиёданд ва шарҳи муфассали онро метавон аз сарчашмаҳои бевосита ба ин мавзуъ бахшидашуда пайдо кард. Аммо бо вуҷуди ин, гарчанде ки моҳияти ин мафҳум барои ҳамагон то ҷое фаҳмо аст, мо тасмим гирифтем, то аз шаҳрвандон андешаҳояшонро дар ин маврид пурсон шавем.

Воқеан, маърифати ҳуқуқӣ чист? Чӣ зарурат пеш омад, ки роҳбарияти олии мамлакат ба моҳияти ин мафҳум ва баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии шаҳрвардон авлавият дода, як солеро расман “Соли маърифати ҳуқуқӣ” эълон намоянд?

Ба ин суол зимни як назарпурсие дар шабакаи иҷтимоии Фейсбук корбарони зиёде назару андешаҳои хешро баён намуданд, ки аз таваҷҷуҳ ва дастгирии тасмимоти Сарвари давлат гувоҳӣ медиҳад.

“Маърифати ҳуқуқӣ маҷмуи донишҳои ҳуқуқӣ, донистани қонунҳо, санадҳои зерқонунӣ ва истифодаи дурусти онҳо аз ҷониби шаҳрвандон аст, - мегӯяд ҳуқуқшинос Зоҳирҷон Муҳибуллозода. – Бесабаб нест, ки Пешвои муаззами миллат дар Паёми худ ин масъаларо арзёбӣ карданд. Албатта, баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон ин роҳи ҳалли як қатор мушкилиҳои ҷомеаи имрӯзаи мо мебошад. Аз ҷумла, бо баланд бардоштани маърифати ҳуқуқӣ сатҳи коррупсия низ имконияти коҳишёбӣ дорад.

Аз ҳамин лиҳоз, моро мебояд, ҳарчи бештар ҷиҳати дар амал татбиқ намудани дастуру ҳидоятҳои Президенти мамлакат вобаста ба баланд бардоштани маърифати ҳуқуқии шаҳрвандон корҳои фаҳмондадиҳӣ, ташвиқу тарғиби санадҳои меъёриву ҳуқуқӣ ва иҷрои онро талаб ва назорат намоем”.

Ба таъкиди Адиба Хуҷандӣ маърифати ҳуқуқӣ ин худшиносӣ аст.

“Маърифати ҳуқуқӣ ин риояи бечунучаро ва дақиқи қонуният аз ҷониби ҷомеа мебошад”, - мегӯяд Шариф Ҳаётов.

“Аз ҳуқуқи конститутсионӣ ва шаҳрвандӣ огоҳ будан, ҳуқуқи худро ҳимоя кардан, ҳуқуқи дигаронро поймол накардан...”, - гуфтааст Бузургмеҳри Тоҷиддин дар ин назарпурсӣ.

Ҷамшед Турсунов ин мафҳумро чунин шарҳ додааст: “дониши ҳуқуқӣ - дараҷаи мувофиқати қонун ва ақидаҳои одамон дар бораи рафтори дуруст дар маънои ҳуқуқӣ;

- малакаи ҳуқуқӣ – дараҷаи иштироки воқеии одамон дар ҳолатҳои танзимнамудаи қонун;

- муносибатҳои ҳуқуқӣ - дарки берун рафтан аз доираи ҳуқуқӣ, масъулияти шахсӣ барои риояи ҳуқуқҳо, зарурати ҳифзи ҳуқуқҳо, эҳтимолияти вайрон кардани қонун, эътимод ба адвокатҳо”.

Шаҳрванд Нарзулло Саидов чунин андеша дорад, ки пеш аз ҳама худи иҷрокунандагон бояд талаботи санадҳои меъёрию ҳуқуқиро донанду риоя кунанд ва баъдан ба мардуми одӣ фаҳмондан осон мешавад, ки маърифати ҳуқуқӣ чист. “Ман бисёр қонунҳо, қарорҳои Ҳукумати Тоҷикистонро медонам, ки аз рӯзи қабул шуданашон то ҳол дар ҷаласаҳои васеи мақомотҳои иҷроия муҳокима нашудаанд, – мегӯяд номбурда. - Якчанд камбудиҳое дар ин самт ҷой дорад, ки барои аз байн бурданашон бояд дар якҷоягӣ саъю кӯшиш намоем. Аввал ин, ки адабиёти ҳуқуқии касбӣ надорем, дуюм, омӯзгорони дар ин равия фаъолиятдошта ангуштшуморанд, яъне мутахассисон хеле каманд, сеюм, тағйиру илова ба қонунҳои мо хеле зиёд аст, ки мазмунашонро душворфаҳм гардондааст. Зерқонунҳо каманд ва ё ба қонунҳо мухолифат мекунанд. Муҳимтар аз ҳама муаллимоне, ки дар макотиби миёна дарс медиҳанд, маълумоти дуюми ҳуқуқӣ надоранд. Аксаран онҳое, ки маълумоти дуюми ҳуқуқшиносӣ мегиранд, баъди хатми донишгоҳи олӣ ё дар сохтори прокуратура кор мекунанд, ё дар суд”.

БАЛАНД БАРДОШТАНИ МАЪРИФАТИ ҲУҚУҚӢ ТО КАДОМ АНДОЗА ҲАТМИСТ?

Аксари шаҳрвандон донистану риояи қонунҳо, хоса Конститутсияи кишвар, эҳтиром гузоштан ба онҳо, ҳимояи ҳуқуқҳои худу дигаронро ҳатмӣ ва баланд бардоштани маърифати ҳуқуқиро барои ҳар як шаҳрванди кишвар зарур меҳисобанд.

Ҷамолиддин Пириев, корбари дигар мегӯяд, мардум бояд қонунҳо ва талаботи онҳоро каме ҳам бошад, барои зиндагии рӯзмарра заруриашро донанд. Масалан, танзими анъана ва ҷашнҳо, қоидаҳои ҳаракат дар роҳ, масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд, андози замину амвол, андози нақлиёт ва ғайраҳо.

Гулсара Ёрова низ доштани маърифати ҳуқуқиро барои ҳар як шахс зарур мешуморад. Чун ба андешаи ӯ агар шахс дониши мукаммали ҳуқуқӣ дошта бошад, дар ҳама ҷо, дар коргоҳу бозору мағоза, беморхонаву дигар ҷойҳои ҷамъиятӣ аз ҳуқуқҳои худ ҳимоя карда метавонад.

“Ҳар як шаҳрванд бояд донад, ки кадом кирдор ғайриқонунӣ ва ҷиноят ба ҳисоб меравад, то ки даст ба кирдорҳои ношоям назанад”, - иброз медорад Зафар Ёрзода.

Дар маҷмуъ, зери мафҳуми “Маърифати ҳуқуқӣ” маҷмӯи донишҳое фаҳмида мешавад, ки атрофи меъёрҳои ҳуқуқӣ ва қарору санадҳои ҳуқуқии аз ҷониби давлат қабулгардида баҳс намуда, ҷиҳати батанзимдарории муносибатҳои ҷамъиятӣ равона шудааст.

ОГАҲӢ АЗ МАҚОМИ ХУД МАЪРИФАТ АСТ

Ба таъкиди Шуҳратулло Ғаюрзода меҳвари ҳама гуна муносибати ҷамъиятӣ, аз он ҷумла муносибатҳои ҳуқуқӣ, бояд инсон ва шаҳрванд бошад. Ва ҳама гуна қонун, аз ҷумла қонуни асосӣ маҳак ва меъёрсози ҳаёти шоиста барои инсон ва шаҳрванд дар ҷамъият аст. Ҳарчанд инсон ва шаҳрванд аз ин мақоми баланди худ огаҳ ёфт, вораста ва озода мегардад, ки мазмуни ин огаҳӣ маърифат аст.
Муллоабдулло Азимов дар шарҳи ин мавзуъ чунин хулосабарорӣ намудааст: “Тибқи талаботи моддаи 42-и Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон дар Тоҷикистон ҳар шахс вазифадор аст, ки Конститутсия ва қонунҳоро риоя кунад, ҳуқуқ, озодӣ, шаъну шарафи дигаронро эҳтиром намояд. Яъне, риояи қонун ва эҳтироми шаъну шараф дар сурати мавҷуд будани маърифати ҳуқуқӣ ба вуҷуд меояд.

Маърифати ҳуқуқӣ ин доштани фаҳмиши ҳуқуқӣ, то як андозаи муайян бархӯрдор будан аз илми ҳуқуқшиносӣ ё донистани илми ҳуқуқшиносӣ мебошад”.

Соли 2024-ро “Соли маърифати ҳуқуқӣ” эълон кардани Роҳбари давлат ин бахшида ба 30-солагии Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон мебошад. Аз ин рӯ, маълум мешавад, ки мардуми азизи кишвар аз пайи омӯзиши маҳфум ва моҳияти Конститутсия ва дигар санадҳои меъёрии ҳуқуқӣ шуда, маърифати ҳуқуқии худро баланд бардоранд, зеро дар сурати надоштани маърифати ҳуқуқӣ инсон мумкин аст, даст ба ҳуқуқвайронкунӣ занад.

Хоҳӣ, ки озод бошӣ, маърифати ҳуқуқӣ, яъне дониши ҳуқуқии худро баланд бардошта, ғуломи қонун бош!