12-уми майи соли ҷорӣ дар Донишгоҳи Мичигани Ғарбии Амрико маросими бошукӯҳе баргузор шуд, ки дар он ба Иброҳим Рустамов, муҳаққиқи тоҷик дипломи дараҷаи докторӣ супурда шуд. Ӯ рисолаи докториашро дар мавзӯи “Баррасии раванди тавсияи барномаҳои таҳсилоти такмилии навоварона дар Донишгоҳи давлатии байниғарбии Амрико” ҳимоя кард. Дар зимн бо ӯ доир ба раванди ҳимояи рисолаи докторӣ ва низоми таҳсил дар Амрико суҳбат намудем.

- Барои то ба ин сатҳ расидан ва рисолаи докторӣ ҳимоя намудан дар мамлакати бегона чӣ монеаҳоро аз сар гузаронидед?

- Монеаҳо буданд, аммо камтар. Чун қаблан ман солҳои 2009-2011 дар Донишгоҳи Ҳартфорди вилояти Коннектикут таҳсил карда будам. Бо низоми макотиби олии Амрико аз наздик шиносам. Аммо дур будан аз Ватану наздикон ва пайдо шудани бемории каронавирус бароям мушкил ба вуҷуд овард. Зеро дар замони коронавирус донишгоҳҳо ҳама баста буданд. Вақте ахбори гуногунро мешунидам, хоҳу нохоҳ ба ҳолати руҳиям таъсир мерасонд. Рӯзҳое буд, ки соатҳо менишастам, вале чизе навишта наметавонистам. Аммо бартарӣ дар он буд, ки устодони бисёр меҳрубон доштам. Дар замони коронавирус низ бо онҳо тавассути интернет дар алоқа будам ва дар мавриди рисолаи хеш машварат мепурсидам.

- Назари роҳбарият ба як омӯзгори миллати ғайр, ки ба корҳои илмию тадқиқотӣ машғул аст, чи гуна буд? Оё аз корҳои шумо розӣ буданд?

- Дар Амрико гуногуниро меписанданд. Ин як навъ сиёсати донишгоҳ аст, ки бояд ҳамаи намояндаҳо гуногун бошанд ва озодона фикру андешаҳояшонро баён кунанд. Аз тарафи дигар, ман бо роҳбарият ва ситоди донишгоҳ хеле робитаи хуб дорам. Берун аз департаменте, ки дар он таҳсил кардам, боз дар бахши фосилавии донишгоҳ бевосита ҳамроҳи яке аз роҳбарияти калидии донишгоҳ кор кардам. Агар дастгирии бевоситаи роҳбарият ва ситоди донишгоҳ намебуд, ман имрӯз муваффақ намешудам.

- Тафовути низоми маорифи кишвари мо аз Амрико дар чист?

- Тафовут дар раванди таълим аст. Агар ба таҳсилоти ибтидоӣ ва миёна нигарем, дар Амрико бештар ба тарзи хондану навиштани хонанда аҳамият дода мешавад. Дар ҳоле ки дар кишвари мо бештар фанҳоро меомӯзонанд. Ин ба хонандагон барои фаҳмиш ва азхудкунии мавзӯъ душворӣ меорад. Хонандагони амрикоӣ дар интихоби фан ва азхудкунии маводҳои таълимӣ озодии бештар доранд.

Низоми макотиби олӣ бошад, низоми кредитист. Имкониятҳои бештар, ба монанди тезтар ё сусттар хатм кардан, гузаштан аз як донишгоҳ ба донишгоҳи дигарро осон мекунад. Инчунин дар низоми кредитӣ хатми донишгоҳ аз вақт вобаста набуда, ба донишҷӯ имкон медиҳад, мустақилона новобаста аз як гурӯҳи донишҷӯёни ҳамсол, дар гирифтани ин ё он дарси лозимӣ пеш равад ва зудтар талаботи барномаи таҳсилро аз худ карда, онро хатм кунад. Албатта системае, ки дар Тоҷикистон мавҷуд аст, бартариҳои худро низ дорост. Ба ин гуфта тафтиш ва баҳогузорӣ ба хонанда аз тарафи омӯзгор мисол шуда метавонад.

- “Раванди тавсеа ё рушди барномаҳои таҳсилоти такмилии навоваронаи яке аз донишгоҳҳои Амрико”. Сабаби интихоби чунин мавзӯъ дар чӣ буд?

- Мавзӯи рисолаи илмиам пас аз мутолиа ва таҳлили адабиёти муосир, баҳсу мунозира бо устодон, кор атрофи барномаҳои фосилавӣ ва андешарониҳо атрофи навовариҳои қолабшикан ба вуҷуд омад. Рисолаи докториамро дар вақташ хотима дода, ҳимоя кардам. Чун аз рӯи барномае, ки таҳсил кардаам, таҳсил ва пажӯҳишро дар 5-7 сол хатм кардан, ин кори саҳл нест.

- Назарияҳои “Goodson”, “Christensen” ва “Scharmer” чӣ гуна назарияанд?

- Ин се назарияро ман чун чаҳорчӯба ва ё равзана барои нигоҳ истифода бурдам. Ҳанӯз дар аввали соли 2000-ум, Гудсон дар назарияи ислоҳоти маориф гуфта буд: “Барои муваффақ шудани корҳои ислоҳӣ ва тағйир дар маориф, ҳама нафарони фаъол бояд камбудиҳои мавҷудбударо хуб дарк карда, барои ислоҳи онҳо дар якҷоягӣ амал намоянд”.

Назарияи навоварии Муҳарраб ва ё қолабшикани Кристенсен (Disruptive Innovation Theory) атрофи навоварист. На ҳама навовариҳо қолабшикананд. Навоварие, ки дар як кишвари пешрафта ба вуҷуд меояд, шояд навовариест, ки дар як кишвари рӯ ба рушд баъд аз чанд сол мавриди амал қарор гирад. Ё навоварии як кишвари рӯ ба рушд метавонад, як чизи маъмулӣ дар кишвари пешрафта бошад. Барои навоварии қолабшикан шуданаш, он бояд куллан вазъият ё ҳолати истифодаро тағйир диҳад. Барои мисол, телефони ҳушманд навоварии қолабшикан дар мукотиба, муомила, кору таҳсил, тиҷорат ва ғайра шуд. Ё истифодаи фановариҳои муосир дар таълим, истифодаи компютер дар дарс ҳамчун абзор шояд навоварӣ аст дар як кишвар, аммо дар кишвари пешрафтае як чизи маъмулист. Агар бо истифода аз компютер ва интернет як нафар ба ҳазорҳо нафар аз манзилаш дарс гӯяд, пас компютер ва интернет қолаби синфхонаи мактабро мешиканад ва навоварии қолабшикан мешавад.

Назарияи сеюм назарияи Шармер аст, ки мегӯяд: “Додаҳо барои истифодаи мо аллакай вуҷуд доранд ва барои ҳалли ин ё он мушкил ё камбудӣ мисли ҳарфи U ҳаракат кардан лозим аст. Аввал камбудиро муайян мекунем, баъд поён фаромада, дар мавриди роҳҳои ҳалли ин камбудӣ кор мекунем, дар охир боз боло ҳаракат карда, онро амалӣ менамоем”.

- Он дархост ва пешниҳодҳое, ки шумо ба роҳбарияти донишгоҳ додаед, мавриди истифода қарор гирифтааст?

- Пеш аз ҳимоя кардани рисолаам бархе аз назару идеяҳоро донишгоҳ ба назар гирифта, аллакай онро дар донишгоҳ ҷорӣ карданд. Донишгоҳ сиёсати таҳия ва пешкаши барномаҳои навоварашро тағйир дод, ки акнун имкон медиҳад, донишҷӯёне, ки таҷрибаи кори доранд, камтар дарс гирифта, бештар ба кори амалӣ машғул шаванд.

- Нақшаҳои ояндаатон чист?

- Ҳоло болои ду мақолаи илмӣ дар асоси рисолаам кор карда истодаам. Инчунин бо чанд донишгоҳҳо ва ширкатҳои фановариҳои муосир дар тамосам ва ба наздикӣ нақша дорам, ба кору фаъолияти нав шурӯъ намоям. Дар ояндаи на он қадар дур нақша дорам, китоберо низ аз чоп барорам.

- Ба ҷавонон чӣ тавсия медиҳед?

- Ба ҷавонон гуфтаниям, ки забонҳои гуногунро омӯзед. Руҳафтода нашавед.

Ҳошим РАҲМАТУЛЛОЕВ,
“ҶТ”