ҶОМЕА
Ҷумъа 29 Март 2024 02:27
Холаи Моҳрӯ 57-сола аст, аммо то ҳол мисли 20-30 соли қабл хона мерӯбад, хамир мекунад, хӯрок мепазад, либос мешӯяд ва илова ба ин нигоҳубину парастории 3 нафар набераҳояшро ба зимма дорад. Вақте духтари ягонааш аз ӯ хоҳиш кард, ки се фарзанди ноболиғашро то як муддати муайян танҳо нагузорад, ӯ натавонист рад кунад. Инак, чор сол боз наберапоӣ мекунаду гоҳ-гоҳ назди ҳамсояҳо забони ҳасрат мекушояд, ки чаро чунин масъулияти муҳимро ба уҳда гирифт.
“Набераҳоям ҳоло дар синну соли гузариш қарор доранду нигоҳубинашон барои мани танҳо душвор гаштааст, - мегӯяд холаи Моҳрӯ. - Бо ҳар яки онҳо забон ёфтан даркор аст. Ҳар субҳ ду нафарашонро ба мактаб гусел мекунаму хурдиашро ба боғчаи бачаҳо мебарам. Худам бошам ба кор меравам. Бегоҳӣ набераҳои калонӣ додарашонро аз боғча мегиранду ман саросемавор ба хӯрокпазӣ машғул мешавам. То нисфишабӣ сару либосашонро барои мактабу боғча шуставу дарзмол мекунам. Ростӣ, баъди кори рӯзона хеле хаста мешавам, аммо шабона хӯроки рӯзи дигарашонро омода карда мемонам, то аз мактаб омада, гурусна намонанд. Гарчанде духтарам аз ҷиҳати молиявӣ моро таъмин мекунаду аз чизе камбудӣ надорем, аммо барои ман, ки синнам ба ҷое расидааст, заҳмати наберапоӣ сангинӣ мекунад. Аммо чӣ илоҷ? Маҷбурам тоқат кунам...”
Ҳамин тариқ, холаи Моҳрӯ ҳамарӯза аз Худованд талаби онро мекунад, ки ҳарчи зудтар духтараш сиҳату саломат назди фарзандонаш баргардаду ташвишу нигарониҳояш камтар шавад...
Ҷараёни муҳоҷирати меҳнатии занҳо имрӯз ба як падидаи маъмул табдил ёфтааст. Ҳанӯз чанд соле қабл занҳои тоҷик хеле кам ба муҳоҷират мерафтанд, вале вазъи душвори иқтисодӣ ва шояд омилҳои дигар низ боис шуда, ки занҳои тоҷик низ фарзандони ноболиғи худро ба тарбияи падару модари пирашон ва ё хешовандони дигар вогузошта, муҳоҷиратро ихтиёр намоянд. То ҷое маълумот пайдо намудем, занҳои мардикор асосан дар шаҳрҳои Русия ба савдои кӯчагӣ, кор дар бозору фурӯшгоҳҳо, пешхизматӣ, фаррошию хизматгорӣ ва дӯзандагӣ машғуланд. Онҳо аксаран нигоҳубини фарзандони худро ба модару хоҳаронашон вогузор мекунанд ва минбаъд вазифаи худро танҳо дар таъмини молиявии фарзандону наздикон мебинанд. Аммо аксар бибиҳову холаҳо бар онанд, ки кӯдакон бештар аз ҳама ба парасторию ғамхории волидони худ эҳтиёҷ доранд.
“Ҷои падару модарро ҳеҷ кас гирифта наметавонад, - мегӯяд Саломат Иброҳимова, сокини ноҳияи Рӯдакӣ. – Ман якумр омӯзгор будаму ба кӯдакони дигар таълим медодам. Гумон доштам, ки ин таҷрибаам барои тарбияи набераҳоям басанда аст, аммо вақте духтарам ҳамроҳи шавҳараш ба мусофират ба Русия рафтанду набераи хурдсоламро бо ман гузоштанд, ҳаминро дарк кардам, ки ин масъулияти калону кори хеле душворе будааст. Набераам чорсола аст. Ӯ зуд-зуд касал мешавад, волидонашро ёд мекунад. Баъзан шабҳо гиря мекунад. Гарчанде ман барояш шахси бегона нестам, барояш тамоми чизи мехостаашро муҳайё мекунам, аммо боз ҳис мекунам, ки худро бе падару модар мисли мурғи беболу пар эҳсос мекунад. Ин ҳолати набераамро дида, дилам хун мешавад.
Мутаассифона, дар Тоҷикистон сафи занону духтароне, ки бо тақозои рӯзгор дар муҳоҷирати корӣ дар кишварҳои дигар қарор доранд, зиёданд. Агар солҳои аввали афзоиши муҳоҷират аксар мардҳо ба муҳоҷират мерафтанду кӯдакон ақаллан симои модарро ба серӣ медиданд, чанд соли охир занҳо низ муҳоҷиратро ихтиёр намуданд. Инҳо аксар занҳое ҳастанд, ки аз ҳамсар ҷудо ва бо фарзандон дар нимароҳи тақдир танҳо мондаанд. Эшон роҳи халосӣ аз мушкилоти иқтисодиро фақат дар муҳоҷирати меҳнатӣ мебинанду дигар тақдири ояндаи худ не, балки ояндаи фарзандон водорашон месозад, то аз чунин имтиҳонҳои сахти тақдир низ гузаранд.
“Ман чор нафар фарзандамро ҳамроҳи модари 70-солаам гузошта, ба шаҳри Санкт-Петербург омадаам, то барояшон ризқу рӯзӣ пайдо намоям, - мегӯяд Рузигул Саидхоҷаева, сокини ноҳияи Ҷалолиддини Балхӣ. - Шавҳарам 6 сол пеш ману фарзандонамро партофта, зани дигар гирифт. Чанд муддати аввал каму беш ба фарзандонам кумак мекард, аммо вақте боз фарзандони дигараш паи ҳам ба дунё омаданд, дигар рӯирост ба ман гуфт, ки имкони хӯрондану пӯшондани ду оиларо надорад. Ман чӣ кор ҳам мекардам? Ба чандин коргоҳҳо барои кор муроҷиат кардам, аммо бо баҳонаи диплому маълумоти олӣ надоштанам дархостамро рад мекарданд. Имкони хондану соҳиби диплом шуданро низ надоштам ва оқибат баъди сарсониҳои зиёд бо дастгирии баъзе аз хешовандони дури модарам ба мусофират рафтам, то фарзандонам аз таҳсил дур намонанду мисли худам дар шебу фарози зиндагӣ роҳгум назананд. То ҷон дар рамақ дорам, кӯшиш мекунам, ҳар кадомашонро соҳиби илму дониш ва соҳиби касбу ихтисос гардонам. Имрӯз ҳаминро дарк кардаам, ки вақте шахс, хоҳ писару хоҳ духтар соҳибилму соҳибкасб бошад, дар зиндагӣ азоб намекашад.”
Дуруст аст, ки Рӯзигул, ин зани ба қавле боирода, дар андешаи соҳибкасбу соҳибилм кардани фарзандон дар мулки бегона заҳмат мекашад. Аммо модари пираш, ки худ ба нигоҳубин ниёзи бештар дорад, имрӯз кӯдакбонӣ насибаш гаштаасту боз шукрона мекунад.
“Набераи калониам 14-сола ва хурдӣ 4-сола аст, - мегӯяд холаи Фазилат, модари Рӯзигул. - Инҳо фарзандони духтари мусофири мананд. Чӣ гуна дилам мешавад, ки ба фарзандам не гӯям? Дилам ба ҳолаш месӯзад. То қадри имкон кӯшиш мекунам, бо меҳрубонӣ, зарур шавад, бо танбеҳу сарзаниш набераҳоямро тарбия намоям. Онҳоро насиҳат мекунам, ба роҳҳои бад наравед, мегӯям. Бо вуҷуди ин, ҳис мекунам, ки тарбияи фарзанд бе мард мушкил будааст. Сад бор шукр, ки тағоҳояшон ҳастанду каме онҳоро гӯш мекунанд, набошад, барои мани пир хеле душвор мешуд.”
Таҳлилҳо нишон додаанд, ки гарчанде муҳоҷират ба иқтисодиёти хонаводаҳо фоиданок бошад, аммо ба нақши волидон дар таълиму тарбияи фарзандон таъсири манфӣ мерасонад. Ба таъкиди равоншиносон дур будан аз тарбияи волидон, хосса модарон ба ҳолати равонии кӯдакон бетаъсир намемонад.
Марям 7 сол дорад ва соле як бор ба дидори падар мерасад. Як сол қабл модараш низ ба Русия рафт ва ӯ ҳоло ҳамроҳи холааш зиндагӣ мекунад. Ин духтар хеле дамдузду ором асту ҳатто ҳангоми бозӣ дар саҳни ҳавлии назди бино, ки холааш он ҷо иҷорашин аст, аксар дар гӯшае нишаста, ба ҳамсолонаш хомӯшона нигоҳ мекунад. Хеле кам иттифоқ меафтад, ки ба бозии онҳо ҳамроҳ шавад. "Намедонам падарам дар он ҷо чи кор мекунад. Вале модарам дар сехи қаннодӣ кор мекунад. Як сол шуд, модарам рафтаасту ман танҳо тавассути телефон бо онҳо ҳамсуҳбат мешавам. Ҳар рӯз занг мезананду боз онҳоро ёд мекунам. Очам мегӯяд, ки агар хона харем, туро ҳам мебарем",-мегӯяд Марям.
Тавре ҷомеашинос Мавҷуда Комилова иброз дошт: "Дар ҷумҳурии мо оилаҳое, ки фарзандонро гузошта, ба муҳоҷирати меҳнатӣ мераванд, кам нестанд. Аммо қисмати зиёди занҳои муҳоҷирро модарони якка ташкил медиҳанд. Инҳо занҳое ҳастанд, ки дар нимароҳи тақдир мондаву шароити душвори иқтисодӣ доранд. Мо гуфта наметавонем, ки фарзандонашон дур аз онҳо куллан бе тарбия мемонанд. Чун фарзандони оилаҳои солиме низ ҳастанд, ки дар тарбияи волидон боз ба ҳар гуна амалҳои зишту бадкирдориҳо даст мезананд.
Аммо баъзан нарасидани таваҷҷуҳи доимии волидон ба ҳолати равонии фарзандон таъсири манфӣ расонда метавонад. Ҳолатҳое мешавад, ки аз рӯи раҳму дилсӯзии бибию бобоҳо кӯдак мустақилияти худро аз даст медиҳад. Ҳамчунин нарасидани диққати махсуси волидон баъзан боиси он мегардад, ки кӯдак ба каҷравиҳо майл кунад. Кӯдак мисли химчаи тар аст, ҳар тараф тоб диҳӣ, ҳамон тараф тоб мехӯрад. Аксарияти чунин фарзандоне, ки дур аз назорати доимии волидайн бузург мешаванд, таҳсили хуб надоранд ва аз ояндаи хуб ҳам маҳрум мемонанд.”
Хулосаҳо нишон медиҳанд, ки муҳоҷирати занҳо яке аз омилҳои таъсиррасон ба ҳолати равонии кӯдак буда, онро метавон то андозае зуҳуроти манфии иҷтимоӣ номид. Дар ин радиф муҳоҷират низ, хоҳ ихтиёрӣ бошад, хоҳ иҷборӣ як падидаи маъмул дар тамоми дунё маҳсуб мешавад.
Тибқи маълумотҳои оморӣ раванди муҳоҷирати занҳои тоҷик нисбати занҳои кишварҳои дигари Осиёи Миёна хеле кам аст. Масалан, агар ҷараёни муҳоҷирати занҳои тоҷик ба Русия 17 %-ро ташкил диҳад, ин ҷараён аз ҷониби занҳои Ӯзбекистон ба 19 % ва Қирғизистон ба 39 % мерасад. Мақсади асосии рӯ ба кишварҳои дигар ниҳодани занон, ки аксаран занҳои танҳо мебошанд, қабл аз ҳама беҳтар сохтани вазъи маишии хонавода, таъминоти модии фарзандон, таҳсили онҳо ва дар маҷмуъ фароҳам овардани шароити хубу созгор барои дар ҷомеа мавқеъ пайдо кардан, арзёбӣ мегардад.
“Набераҳоям ҳоло дар синну соли гузариш қарор доранду нигоҳубинашон барои мани танҳо душвор гаштааст, - мегӯяд холаи Моҳрӯ. - Бо ҳар яки онҳо забон ёфтан даркор аст. Ҳар субҳ ду нафарашонро ба мактаб гусел мекунаму хурдиашро ба боғчаи бачаҳо мебарам. Худам бошам ба кор меравам. Бегоҳӣ набераҳои калонӣ додарашонро аз боғча мегиранду ман саросемавор ба хӯрокпазӣ машғул мешавам. То нисфишабӣ сару либосашонро барои мактабу боғча шуставу дарзмол мекунам. Ростӣ, баъди кори рӯзона хеле хаста мешавам, аммо шабона хӯроки рӯзи дигарашонро омода карда мемонам, то аз мактаб омада, гурусна намонанд. Гарчанде духтарам аз ҷиҳати молиявӣ моро таъмин мекунаду аз чизе камбудӣ надорем, аммо барои ман, ки синнам ба ҷое расидааст, заҳмати наберапоӣ сангинӣ мекунад. Аммо чӣ илоҷ? Маҷбурам тоқат кунам...”
Ҳамин тариқ, холаи Моҳрӯ ҳамарӯза аз Худованд талаби онро мекунад, ки ҳарчи зудтар духтараш сиҳату саломат назди фарзандонаш баргардаду ташвишу нигарониҳояш камтар шавад...
Ҷараёни муҳоҷирати меҳнатии занҳо имрӯз ба як падидаи маъмул табдил ёфтааст. Ҳанӯз чанд соле қабл занҳои тоҷик хеле кам ба муҳоҷират мерафтанд, вале вазъи душвори иқтисодӣ ва шояд омилҳои дигар низ боис шуда, ки занҳои тоҷик низ фарзандони ноболиғи худро ба тарбияи падару модари пирашон ва ё хешовандони дигар вогузошта, муҳоҷиратро ихтиёр намоянд. То ҷое маълумот пайдо намудем, занҳои мардикор асосан дар шаҳрҳои Русия ба савдои кӯчагӣ, кор дар бозору фурӯшгоҳҳо, пешхизматӣ, фаррошию хизматгорӣ ва дӯзандагӣ машғуланд. Онҳо аксаран нигоҳубини фарзандони худро ба модару хоҳаронашон вогузор мекунанд ва минбаъд вазифаи худро танҳо дар таъмини молиявии фарзандону наздикон мебинанд. Аммо аксар бибиҳову холаҳо бар онанд, ки кӯдакон бештар аз ҳама ба парасторию ғамхории волидони худ эҳтиёҷ доранд.
“Ҷои падару модарро ҳеҷ кас гирифта наметавонад, - мегӯяд Саломат Иброҳимова, сокини ноҳияи Рӯдакӣ. – Ман якумр омӯзгор будаму ба кӯдакони дигар таълим медодам. Гумон доштам, ки ин таҷрибаам барои тарбияи набераҳоям басанда аст, аммо вақте духтарам ҳамроҳи шавҳараш ба мусофират ба Русия рафтанду набераи хурдсоламро бо ман гузоштанд, ҳаминро дарк кардам, ки ин масъулияти калону кори хеле душворе будааст. Набераам чорсола аст. Ӯ зуд-зуд касал мешавад, волидонашро ёд мекунад. Баъзан шабҳо гиря мекунад. Гарчанде ман барояш шахси бегона нестам, барояш тамоми чизи мехостаашро муҳайё мекунам, аммо боз ҳис мекунам, ки худро бе падару модар мисли мурғи беболу пар эҳсос мекунад. Ин ҳолати набераамро дида, дилам хун мешавад.
Мутаассифона, дар Тоҷикистон сафи занону духтароне, ки бо тақозои рӯзгор дар муҳоҷирати корӣ дар кишварҳои дигар қарор доранд, зиёданд. Агар солҳои аввали афзоиши муҳоҷират аксар мардҳо ба муҳоҷират мерафтанду кӯдакон ақаллан симои модарро ба серӣ медиданд, чанд соли охир занҳо низ муҳоҷиратро ихтиёр намуданд. Инҳо аксар занҳое ҳастанд, ки аз ҳамсар ҷудо ва бо фарзандон дар нимароҳи тақдир танҳо мондаанд. Эшон роҳи халосӣ аз мушкилоти иқтисодиро фақат дар муҳоҷирати меҳнатӣ мебинанду дигар тақдири ояндаи худ не, балки ояндаи фарзандон водорашон месозад, то аз чунин имтиҳонҳои сахти тақдир низ гузаранд.
“Ман чор нафар фарзандамро ҳамроҳи модари 70-солаам гузошта, ба шаҳри Санкт-Петербург омадаам, то барояшон ризқу рӯзӣ пайдо намоям, - мегӯяд Рузигул Саидхоҷаева, сокини ноҳияи Ҷалолиддини Балхӣ. - Шавҳарам 6 сол пеш ману фарзандонамро партофта, зани дигар гирифт. Чанд муддати аввал каму беш ба фарзандонам кумак мекард, аммо вақте боз фарзандони дигараш паи ҳам ба дунё омаданд, дигар рӯирост ба ман гуфт, ки имкони хӯрондану пӯшондани ду оиларо надорад. Ман чӣ кор ҳам мекардам? Ба чандин коргоҳҳо барои кор муроҷиат кардам, аммо бо баҳонаи диплому маълумоти олӣ надоштанам дархостамро рад мекарданд. Имкони хондану соҳиби диплом шуданро низ надоштам ва оқибат баъди сарсониҳои зиёд бо дастгирии баъзе аз хешовандони дури модарам ба мусофират рафтам, то фарзандонам аз таҳсил дур намонанду мисли худам дар шебу фарози зиндагӣ роҳгум назананд. То ҷон дар рамақ дорам, кӯшиш мекунам, ҳар кадомашонро соҳиби илму дониш ва соҳиби касбу ихтисос гардонам. Имрӯз ҳаминро дарк кардаам, ки вақте шахс, хоҳ писару хоҳ духтар соҳибилму соҳибкасб бошад, дар зиндагӣ азоб намекашад.”
Дуруст аст, ки Рӯзигул, ин зани ба қавле боирода, дар андешаи соҳибкасбу соҳибилм кардани фарзандон дар мулки бегона заҳмат мекашад. Аммо модари пираш, ки худ ба нигоҳубин ниёзи бештар дорад, имрӯз кӯдакбонӣ насибаш гаштаасту боз шукрона мекунад.
“Набераи калониам 14-сола ва хурдӣ 4-сола аст, - мегӯяд холаи Фазилат, модари Рӯзигул. - Инҳо фарзандони духтари мусофири мананд. Чӣ гуна дилам мешавад, ки ба фарзандам не гӯям? Дилам ба ҳолаш месӯзад. То қадри имкон кӯшиш мекунам, бо меҳрубонӣ, зарур шавад, бо танбеҳу сарзаниш набераҳоямро тарбия намоям. Онҳоро насиҳат мекунам, ба роҳҳои бад наравед, мегӯям. Бо вуҷуди ин, ҳис мекунам, ки тарбияи фарзанд бе мард мушкил будааст. Сад бор шукр, ки тағоҳояшон ҳастанду каме онҳоро гӯш мекунанд, набошад, барои мани пир хеле душвор мешуд.”
Таҳлилҳо нишон додаанд, ки гарчанде муҳоҷират ба иқтисодиёти хонаводаҳо фоиданок бошад, аммо ба нақши волидон дар таълиму тарбияи фарзандон таъсири манфӣ мерасонад. Ба таъкиди равоншиносон дур будан аз тарбияи волидон, хосса модарон ба ҳолати равонии кӯдакон бетаъсир намемонад.
Марям 7 сол дорад ва соле як бор ба дидори падар мерасад. Як сол қабл модараш низ ба Русия рафт ва ӯ ҳоло ҳамроҳи холааш зиндагӣ мекунад. Ин духтар хеле дамдузду ором асту ҳатто ҳангоми бозӣ дар саҳни ҳавлии назди бино, ки холааш он ҷо иҷорашин аст, аксар дар гӯшае нишаста, ба ҳамсолонаш хомӯшона нигоҳ мекунад. Хеле кам иттифоқ меафтад, ки ба бозии онҳо ҳамроҳ шавад. "Намедонам падарам дар он ҷо чи кор мекунад. Вале модарам дар сехи қаннодӣ кор мекунад. Як сол шуд, модарам рафтаасту ман танҳо тавассути телефон бо онҳо ҳамсуҳбат мешавам. Ҳар рӯз занг мезананду боз онҳоро ёд мекунам. Очам мегӯяд, ки агар хона харем, туро ҳам мебарем",-мегӯяд Марям.
Тавре ҷомеашинос Мавҷуда Комилова иброз дошт: "Дар ҷумҳурии мо оилаҳое, ки фарзандонро гузошта, ба муҳоҷирати меҳнатӣ мераванд, кам нестанд. Аммо қисмати зиёди занҳои муҳоҷирро модарони якка ташкил медиҳанд. Инҳо занҳое ҳастанд, ки дар нимароҳи тақдир мондаву шароити душвори иқтисодӣ доранд. Мо гуфта наметавонем, ки фарзандонашон дур аз онҳо куллан бе тарбия мемонанд. Чун фарзандони оилаҳои солиме низ ҳастанд, ки дар тарбияи волидон боз ба ҳар гуна амалҳои зишту бадкирдориҳо даст мезананд.
Аммо баъзан нарасидани таваҷҷуҳи доимии волидон ба ҳолати равонии фарзандон таъсири манфӣ расонда метавонад. Ҳолатҳое мешавад, ки аз рӯи раҳму дилсӯзии бибию бобоҳо кӯдак мустақилияти худро аз даст медиҳад. Ҳамчунин нарасидани диққати махсуси волидон баъзан боиси он мегардад, ки кӯдак ба каҷравиҳо майл кунад. Кӯдак мисли химчаи тар аст, ҳар тараф тоб диҳӣ, ҳамон тараф тоб мехӯрад. Аксарияти чунин фарзандоне, ки дур аз назорати доимии волидайн бузург мешаванд, таҳсили хуб надоранд ва аз ояндаи хуб ҳам маҳрум мемонанд.”
Хулосаҳо нишон медиҳанд, ки муҳоҷирати занҳо яке аз омилҳои таъсиррасон ба ҳолати равонии кӯдак буда, онро метавон то андозае зуҳуроти манфии иҷтимоӣ номид. Дар ин радиф муҳоҷират низ, хоҳ ихтиёрӣ бошад, хоҳ иҷборӣ як падидаи маъмул дар тамоми дунё маҳсуб мешавад.
Тибқи маълумотҳои оморӣ раванди муҳоҷирати занҳои тоҷик нисбати занҳои кишварҳои дигари Осиёи Миёна хеле кам аст. Масалан, агар ҷараёни муҳоҷирати занҳои тоҷик ба Русия 17 %-ро ташкил диҳад, ин ҷараён аз ҷониби занҳои Ӯзбекистон ба 19 % ва Қирғизистон ба 39 % мерасад. Мақсади асосии рӯ ба кишварҳои дигар ниҳодани занон, ки аксаран занҳои танҳо мебошанд, қабл аз ҳама беҳтар сохтани вазъи маишии хонавода, таъминоти модии фарзандон, таҳсили онҳо ва дар маҷмуъ фароҳам овардани шароити хубу созгор барои дар ҷомеа мавқеъ пайдо кардан, арзёбӣ мегардад.
Эзоҳи худро нависед