ҶОМЕА
Шанбе 27 Июл 2024 08:50
Гуфтаҳои ногуфта аз ҳаёти Сайф Раҳимзоди Афардӣ
- Хуб ёдам ҳаст, ки соли 1970 дар хобгоҳи факултети филологияи тоҷики УДТ як ҷавони навхати баландқомату навчае, сабзинаву газгӯште аз ноҳияи Фархор муқимӣ шуд. Донишу биниши фавқулода ва фарқкунандааш буд, ки ба зудтарин фурсат дар дилу дидаи ҳама роҳ ёфт. Ягон нишаст ва маҳфилу маҷлис бидуни ҳузури ӯ намегузашт. Рубоби ба истилоҳ афғонӣ, ба зери захмаи ҳунарвари ӯ оҳанги ширину ҳузнангези мардумиро нолаву нохун мекард. Сурудҳояш, созу навояш, қиёфаи ҳазину симои ғамфизояш аз кадом як куҳнадарди ниҳонии ҷонкоҳи пайхораи гароне дарак медод. “Дур аз рухат сарои дард аст хонаи ман, хуршеди ман куҷоӣ, сард аст хонаи ман” шоҳматлаи таронаҳои таҳ ба таҳ дардангези Сайфро ташкил мекард.
Бо ҳам буданҳои мо дар як хонаи кироя бо сурудҳои диловез буд, ҳикояҳои гиряомез буд, қиссаҳои ибратангез буд, баҳсу мунозираҳои адабхез буд, гилаву гузори пандрез буд, дуруштиҳои аламхез буд, - ин ҳамаро Холмаҳмад Мавлонзода яке аз ҳамнишинони Сайф Раҳимзод қисса мекунаду аз буданҳои бо ӯ меболад ва аз тарки бармаҳалаш дареғоӣ ҳарф мезанад, ба хоҷаи қотил навирнома мефиристад.
20 ноябр аз тавлиди нависандаву киносози соҳибэъҷози мумтоз Сайф Раҳимзоди Афардӣ 64-сол пур шуд. Дар ин доира тасмим гирифтем аз Холмаҳмад Мавлонзода рӯзноманигори собиқадор, ки чанде ҳамнишину дӯсти Сайф Раҳимзод буд, чизҳоеро пурсем, ки то ҳол гуфта нашудаанд:
- Дар оғоз Шумо ва тамоми ҳаводорони эҷодиёти нависандаи мумтозу забардаст, шодравон Сайф Раҳимзоди Афардиро ба 64-умин солгарди таваллуди эшон таҳният мегӯям. Мехостем, дар бораи шахсияти устоди зиндаёд, ки бо Шумо дӯсту ҳамнишин буд, ба хонандаи мо қисса кунед.
- Ӯ ҷасуру нотарс буд. Ба касе кор надошт. Дар дунёи худ нуҳуфт меҷуст. Худашро бисёр аҳамият медод. Ҳамин буд, ки “Ашроф”-аш мегуфтанд. Ба сурат ва ҳам ба сираташ аҳамият медод. Дар ҳар масъала назари хоси худро мегуфт. Бори охир Сайфро соли 1994 дидам. Ӯро нав раиси кулли Иттиҳодияи эҷодию истеҳсолии "Тоҷиккино" таъин карда буданд. Барои табрикаш ба дафтари кориаш омадам. Ӯ маро дидан замон қаҳва омода сохту ифшои андеша кард. "Аслан ин вазифаҳо зеби мо нест. Ҳеч гоҳ талоши курсӣ надоштам ва надорам. Маро дар зиндагӣ танҳо ду чиз гарояндаву гирифтор месозад; яке вусъати майдону манзараи киносозӣ, дигар сафҳаи сафеди суханварӣ. Иқрори Сайф як ҳадиси шоири тавонои литвонӣ Юстинас Матсинкявичусро ба хотирам овард: "Истеъдод ин асорат асту бандагӣ”.
- Асарҳои Сайф Раҳимзод аз соли 1980 ба нашр шудан оғоз карданд. Аммо ӯро ҳамагон бо нашри нахустин офаридааш ”Гунҷишки сафед” шинохтанд. Шумо ки дар лаҳзаҳои аввали ба нависандагӣ рӯ овардани марҳум бо ӯ будед, оё қабл аз ин навиштае доштанд? Аз нигоштаҳои нахустини марҳум чӣ гуна хотираҳо доред?
- Одате дошт, ки навиштаашро то мукаммал намешуд, рушод намекард. Ҳеҷ гоҳ ифшо намекард, ки ман чизе навиштан дорам. Бо вуҷуди он ки мо дар аксар маврид мефаҳмидем, ки ӯ паи чӣ коре ҳаст. Мегуфт, ки чун пухта шуд, нишон медиҳам. Ва ҳамин тавр ҳам мекард. Баъди мукаммал ё чоп шуданаш онро ба маърази мо мегузошту барои эҷодаш сари баҳсу баррасӣ менишастем.
Як чизро мехоҳам ёдовар шавам. Вақте ҳикояи "Аз ёдҳо, азёдҳо"-ро ба ҳафтавори "Адабиёт ва санъат" бурд, варақаҳоро бишмурданду гуфтанд: "Ҳаҷмаш мувофиқ нест, қайчӣ бояд кард". Сайф гуфт: "Қабл аз ҳама онро бихонед, баъд тасмим бигиред". Пас аз чанд рӯзе ба Сайф занг заданд аз идораи ҳафтавор: "Медонӣ, ки чӣ навиштаӣ? Не, намедонӣ!" Ҳикоя бидуни ихтисори вожае пурра нашр шуд.
- Сайф Раҳимзод дар навиштан ба кӣ тақлид мекард? Ба ибораи дигар кабутари илҳомаш аз кадом сарчашмаҳо об мехӯрд?
- Есенин гуфта буд, ки “Агар ба мисли ғук ҳам бисароӣ, бо сабку шеваи худ бисаро”. Ман боре аз ӯ нашунида будам, ки гуфта бошад, “кумир”-и ман фалонисту ба фалонӣ тақлид кардан мехоҳам. Сабки чандин нависандаҳоро дӯст медошт, аммо ба касе пайравӣ намекард. Аслан ӯ асарҳоро на ба мақсади тақлиди сабк мехонд. Меомӯхт онҳоро. Омӯзиш ба худи кас вобаста аст. Яке зимни мутолиа аз паи сужа меравад, дигар умқи маънии навиштаро мекобад, ки нависанда бо ин навиштааш чӣ мехоҳад? Баъзеҳо дар навишта ҳикмат меҷӯянд. Нафарони дигар дар асар зиндагӣ ва роҳҳои онро ҷӯё мешаванд. Яъне вобаста ба бардошти худи кас. Аммо шеваи нигориши Сайф дар замина рӯйдодҳои реали бо хаёлангезиҳои шоирона офаридани тимсолҳои мондагор буд.
- Ба гуфтаи завҷаи эшон – Зебо Афардӣ ӯ ягон эродро қабул намекард. Ба гунае менавишт, дафтарро мепӯшид ва тамом...
- Вақте ки ҷавҳари нависандагӣ моли худат аст, ҳақ дорӣ эродро напазирӣ. Ӯ баъзе чизҳоро қабул мекард. Агар сари як вожа баҳс мешуд, иваз менамуд. Аммо вақте ки сари ғоя ва банду басти асар баҳс бармехост, дар истодагарӣ марди ӯ касе набуд.
- Қудрат, бародари Сайф, дар нависанда шуданаш чӣ саҳм дошт? Чун Шумо дар як навиштаатон гуфтаед, ки “Қудрат буд, ки Сайфро дар гирудори майдони қаламкорӣ мадор мебахшиду нерӯ. Қудрате буд, ки боли парвоз медод ба Сайф дар гардуни гардони сабзи эҷод”.
- Бародараш дар факултети филология мехонд. Ба фикрам бо Гулрухсор ҳамкурс буд. Баъди бемории сахт вафот кард. Марги ӯ дар ниҳоди Сайф ҷунунавзоеро барангехт. Ба иқрори худаш ба муддате дар шаҳри Кӯлоб аз шару шӯри дунё нуҳуфт ҷуст. Ӯро дар зиндагӣ идеал медонист. Дар достони кӯтоҳи шарарангезу муассири пандомӯзи нодири нотакрораш "Падруду пайғом" сатрҳои ҷонсӯзу ибратомӯзеро метавон хонд: "Гуфт, ки баъди мактаб куҷо меравӣ? Гуфтам, шояд ба институти театрӣ. Гуфт: Хоҳишам буд, ки туро ба шуъбаи журналистика бубарам…" Дар ин муколамаи муътамад номи қаҳрамон мушаххасу рӯшан нест. Вале мо рафиқонаш хуб медонему пухта, ки дар ин гуфтугӯ манзур бародари Сайф аст. Бародари бузургаш Қудрат. Ва ман аз рӯи ҳамин гирифтаму гуфтам, ки “Қудрате буд, ки Сайф ба маҳзи маъбуд парастиш мекардаш, саною ситояш мехонд, муттакояш мешумурду раҳнамояш”. Чун маҳз ҳамин гуфтаи бародараш сабаб гашту Сайф журналист шуд. Шабҳое, ки дар кулбаи ориятии хеш, ки пушти бозори Шоҳмансур воқеъ буд, сари баҳсҳои фарҳангию адабӣ менишастем, нуқли маҷлиси мо бисёр мавридҳо зиндагиномаи бародари Сайф Қудрат буд.
Рӯзгор сахт шудааст. Инсонҳо меноланд. Зиндагӣ мушкил аст бо қаноату ҳалол зистан. Аммо дар замири ҳар як одам истеъдодеро Худованд нуҳуфт додааст. Агар ҳамонро дуруст ба кор барему интихобро дуруст кунем, бешак муваффақ мешавем. Бисёриҳо касбро тасодуфан интихоб мекунанд. Ба ҳама пояҳои серию пурӣ мерасанд, аммо муваффақ намешаванд. Сайфро маҳз бародараш сабаб шуду роҳи дурустро интихоб кард. Ҳидоятномаи қаламкориашро аз бародараш ёфт.
- Табиист, ки дар ҷомеаи илмиву фарҳангии мо шеваи бархӯрд, усулҳои омӯзишу фарогирии адабиёт якзайл сурат мегирад. Яъне ба ҳангоми омӯзиши зиндагӣ ва осори ин ё он адиб чун одати маъмулӣ ба тарҷумаи ҳол, номи осори мунташиршуда, мазмуну мундариҷаи онҳо ва баъзе шигирдҳои сабкӣ такя мекунанд. Дар ин ҳол шояд дар радифи ин ҳама нуктаи таъсиргузор ва корсоз низ дарёфту ошкор ва ҳунару истеъдод дар батни як қисса, як достон ё як матни адабӣ ёфт карда шавад. Шодравон дар умри кутоҳаш осори арзишманде аз худ ба ёдгор гузоштаанд. Ба фикри Шумо корномаи эшон ба таври шоиста мавриди баррасиву арзёбӣ қарор гирифтааст?
- Агар гӯем, ки нақди адабии мо дар шинохти Сайф кореро анҷом надодааст, хато намекунем. Чизи дигар, нақди адабӣ вақтҳои охир омехтаи ғараз аст. Ман дар як навиштаам, гуфта будам, ки Сайф Раҳимзоди Афардӣ, Баҳманёр, Муҳаммадзамони Солеҳ дарахти пучи насри тоҷикро сарсабзу хурраму гулбез сохтанду самаровар. Кохи музайяни насрро ҷилову ҷилваи нав бахшиданд. Насри тоҷикро ба раҳу равиши дигар кашиданд. Ба мазраъааш донаҳои дигар киштанд. Мазраае, ки манзараи зархез дораду зебосту гулрангу гулҷӯш мисли куртаи чакан, даштҳои сабзу ғизолатоз дораду хуршеди абрсӯз, фазои чармгуни ситоракӯб дораду чархи кабудбора. Таассуф, сад таассуф, ки нақди адабии тоҷик то ҳанӯз на танҳо офаридаҳои Сайфро, балки Баҳманёру Муҳаммадзамонро на таҳқиқ кардаасту на баҳои сазовор додаст.
Вақте ки “Девори Хуросон”-и Муҳаммадзамони Солеҳро хондам беҳтарин асар унвонаш кардам, ҳол он ки аксарият зидди ин гуфта буданд. Дар асл он сенарияи тайёри филм аст. Навиштаҳои Сайфро метавон “насри тасвирӣ” номид. Чаро навиштаҳояшро мехонию мисле ки дар навори симо мебинӣ ва эҳсос мекунӣ. Шарифҷон Ҳусейнзода гуфта буд: "Каломи мавзун ҳанӯз шеър нест. Шеър он аст, ки ҳар нафар баъди хонданаш дар он дарду сӯзу созу созиши худро пайдо карда тавонад". Дарки навиштаҳои Сайф ба зарфяити зеҳнии кас вобастааст. Сиёвуш Касроӣ мегӯяд, ки “Ҳофиз ба мисли рӯдхонаест. Ҳар касе аз ӯ ба андозаи зарфияти худ баҳра мебарад”. Масалан, ту аз рӯдхона як пиёла об, ман як мошин, каси дигар даҳ мошин баҳра мебарем, аммо ҳамаи онро фаро гирифта наметавонем. Насри Сайф ҳам монанди ҳамин аст. Ҳар кас аз ӯ ба андозаи фаҳму фаросати худ баҳра мегирад. Барои ҳамин навиштаҳояш бояд пажуҳиш шуда, дар асоси эҷодиёташ рисолаҳои илмӣ навишта шаванд.
- Навиштаҳои Сайфро дар насри тоҷик чӣ гуна баҳогузорӣ мекунед?
- Сиёвуш Касроӣ боз дар ҷои дигар менигорад: "Дар Москав иттифоқан растаи гулфурӯшҳоро гузора мекардам. Нафароне соқаҳои хушк мехариданд. Пурсидам: "Чаро ун нафарон, на ки гулҳои тару тоза, балки соқаҳои хушк ба қиммат меситонанд? Гулфурӯш ба ҷои тавзиҳ чанд дона соқаи хушкро бароям фурӯхт. Ба дастури фармудааш соқаҳоро дар обванди шишагине ниҳодам. Баъди чанд рӯзе соқаҳои хушк ба таъсири об шукуфтанду ҳусн афзуданд. Донои Тус Фирдавсӣ ҳам дар ҳаққи миллати хушкидаи форс кореро кард, ки об дар нисбати соқаҳо. Яъне, "Аҷам зинда кард бадин порсӣ". Дар насри хушки тоҷик Сайф рисолати обро бозид. Моро ба решаи аслии худамон баргардонду шукуфонд. Парвариши ин ниҳол баъди сари Сайф бар адибони ҷавони оянда аст.
Ӯ кори Бозор Собирро дар наср кард. Ҳамин гуна ки як шеъри Бозор барои Ватан дар баробари ҳазор мавъиза хизмат мекунад.
- Баъзе хонандаҳо бар инанд, ки қаҳрамони қиссаи “Абармарди шарқи” - Вён Шаранг дар асл худи Сайф Раҳимзод аст. Шумо дар ин бора чӣ мегӯед?
- Мутаассифона ин қиссаашро то ҳол нахондаам. Аммо як чизро набояд фаромӯш кард, ки ҳамаи нависандаҳо тимсоле аз худ дар асарҳояшон доранд. Вақте ҳаёти худро наозмуда бошӣ, навишта хушк мебарояд. Бо тахаюли эҷодӣ ҳаёти чанд одамро дар як образ тасвир бояд кард, ки асар пухта барояд.
- Дар бораи филмҳои офаридаи Сайф Раҳимзод “Ситораҳои сари танӯр”, “Ҳарф бизан, пойизам”, "Пете”, “Чоре” чӣ гуфта метавонед?
- Дар соҳаи синамо бисёр хуб ва зуд муваффақ гашт. Ҳатто берун аз кишвар филмҳояш маъруфият пайдо намуданд. Филми “Ситораҳои сари танур”-ашро дар Русия ва Канада бисёр хуб пазируфтанд. Одамони кордон ва соҳибтаҷрибаро барои омода намудани филм ҷамъ мекард. Барои нақшофарӣ бошад, ғолибан нафарони ғайриҳирфаиро интихоб намуд, чи ки тимсолро табиӣ манзур метавонанд кард. Нафарони дар филм буда бо синамо иртибот надоштанд. Шояд баъзеҳо аввалину охирин бор нақш офариданд. Чун Сайф андеша дошт, ки вақте омӯхтагӣ бошию ҳирфаӣ, дар филм расмиятчигӣ ба назар мерасад. Ӯ кӯшиш мекард, то филмҳояш ҳақиқӣ бароянд. Рассом Сабазалӣ Муродзодаи Шариф дар ёдоштҳояш менависад, ки Сайф супориш дод, ки барои як эпизод рафта ниҳоли офтобпараст оред. Филм дар кадом як деҳаи ноҳияи Айнӣ ба навор гирифта мешуд. Чанд дафъа, ки ниҳол меоранд, мегӯяд, ки намешавад. Баъдан Сабзалӣ наздаш даромада мегӯяд, ки бо ин кори ту дар замини инҷо офтобпараст маъно қаҳт мезанад. Яъне, ин аз ҷиддӣ будани ӯ дар кори синамо дарак медиҳад.
- Аз ин ошуфта нестед, ки аз эшон ба таври шоиста ёд намекунанд?
- Ман баъди ошӯбҳои солҳои 90-ум тарки қаламу дафтар карда будам. Ва маҳз ба хотири Сайф дубора панҷа ба килк бурдам. Баъди он ки ӯро паронданд, қариб ду моҳ дар авзои ташаннуҷ афтодам. Устодам Мирзонабот Гадоев омаду гуфт: - Ту бояд барои Сайф чизе нависӣ. Гуфтам: - Дар дили худам ҳам ҳаст. Ӯ бисёр суханшиноси варзида аст. Баъди он ки се варақ дар бораи Сайф навиштам, ба хонаам омад. Онро хонду даронда партофт: - Намешавад, - гуфт, - мисли чизҳои худаш навис. Баъд ҳамон “Хайр, эй дӯст, хайр, то дидор”-ро навиштам, ки бозгашти бандаро ба паҳнои сухан боис шуд.
Баъди як соли маргаш вақте дар “Ҷаҳони пайём” сардабир будам, бо кӯшиши Убайдулло Раҷабов ҷашни ёдбурдашро оростем. Бо ҷамъ овардани мусаввадаҳояш “Доғҳои офтоб”-ро рӯи чоп овардем. Дар баробари навиштаҳои маънавии Сайф, филмҳои офаридааш, шогирдони парваридааш, дӯстону наздикони содиқаш, наслу нажоди поки намакшиносаш ҳар хоҷае, бигзор ки садҳо силоҳу миллионҳо суду сармоя дар ихтиёр дошта бошанд ҳам, ҳақиранду нотавон. Ба рағми хоҷаҳои дӯсткӯши душманпарвар пас аз марг ҳам Сайфи азиз аз зиндаҳо ҳам зиндатар боқӣ монд.
Нафароне, ки ӯро мешиносанд, дасткутаҳанд дар баробари ӯйи ҷовидонаи бузург. Ташаббуси ҷашни зодрӯзи ӯ бояд аз ҷониби Иттифоқи нависандагон пеш гирифта мешуд. Аммо такроран мегӯям, асарҳояш бозгӯи бузургии ӯ ҳастанд. Ҳарки навиштаҳояшро хонад, аллакай манзалату мартабаашро дар қаламрави сухан эҳсос мекунад. Ҳар хонандааш, ки ҳисобаш ба масал гум аст, баробари мутолиа ёдбурдашро ҷашн мегирад, ки фаротар аз ҳама маъракаҳои расмист.
- Хуб ёдам ҳаст, ки соли 1970 дар хобгоҳи факултети филологияи тоҷики УДТ як ҷавони навхати баландқомату навчае, сабзинаву газгӯште аз ноҳияи Фархор муқимӣ шуд. Донишу биниши фавқулода ва фарқкунандааш буд, ки ба зудтарин фурсат дар дилу дидаи ҳама роҳ ёфт. Ягон нишаст ва маҳфилу маҷлис бидуни ҳузури ӯ намегузашт. Рубоби ба истилоҳ афғонӣ, ба зери захмаи ҳунарвари ӯ оҳанги ширину ҳузнангези мардумиро нолаву нохун мекард. Сурудҳояш, созу навояш, қиёфаи ҳазину симои ғамфизояш аз кадом як куҳнадарди ниҳонии ҷонкоҳи пайхораи гароне дарак медод. “Дур аз рухат сарои дард аст хонаи ман, хуршеди ман куҷоӣ, сард аст хонаи ман” шоҳматлаи таронаҳои таҳ ба таҳ дардангези Сайфро ташкил мекард.
Бо ҳам буданҳои мо дар як хонаи кироя бо сурудҳои диловез буд, ҳикояҳои гиряомез буд, қиссаҳои ибратангез буд, баҳсу мунозираҳои адабхез буд, гилаву гузори пандрез буд, дуруштиҳои аламхез буд, - ин ҳамаро Холмаҳмад Мавлонзода яке аз ҳамнишинони Сайф Раҳимзод қисса мекунаду аз буданҳои бо ӯ меболад ва аз тарки бармаҳалаш дареғоӣ ҳарф мезанад, ба хоҷаи қотил навирнома мефиристад.
20 ноябр аз тавлиди нависандаву киносози соҳибэъҷози мумтоз Сайф Раҳимзоди Афардӣ 64-сол пур шуд. Дар ин доира тасмим гирифтем аз Холмаҳмад Мавлонзода рӯзноманигори собиқадор, ки чанде ҳамнишину дӯсти Сайф Раҳимзод буд, чизҳоеро пурсем, ки то ҳол гуфта нашудаанд:
- Дар оғоз Шумо ва тамоми ҳаводорони эҷодиёти нависандаи мумтозу забардаст, шодравон Сайф Раҳимзоди Афардиро ба 64-умин солгарди таваллуди эшон таҳният мегӯям. Мехостем, дар бораи шахсияти устоди зиндаёд, ки бо Шумо дӯсту ҳамнишин буд, ба хонандаи мо қисса кунед.
- Ӯ ҷасуру нотарс буд. Ба касе кор надошт. Дар дунёи худ нуҳуфт меҷуст. Худашро бисёр аҳамият медод. Ҳамин буд, ки “Ашроф”-аш мегуфтанд. Ба сурат ва ҳам ба сираташ аҳамият медод. Дар ҳар масъала назари хоси худро мегуфт. Бори охир Сайфро соли 1994 дидам. Ӯро нав раиси кулли Иттиҳодияи эҷодию истеҳсолии "Тоҷиккино" таъин карда буданд. Барои табрикаш ба дафтари кориаш омадам. Ӯ маро дидан замон қаҳва омода сохту ифшои андеша кард. "Аслан ин вазифаҳо зеби мо нест. Ҳеч гоҳ талоши курсӣ надоштам ва надорам. Маро дар зиндагӣ танҳо ду чиз гарояндаву гирифтор месозад; яке вусъати майдону манзараи киносозӣ, дигар сафҳаи сафеди суханварӣ. Иқрори Сайф як ҳадиси шоири тавонои литвонӣ Юстинас Матсинкявичусро ба хотирам овард: "Истеъдод ин асорат асту бандагӣ”.
- Асарҳои Сайф Раҳимзод аз соли 1980 ба нашр шудан оғоз карданд. Аммо ӯро ҳамагон бо нашри нахустин офаридааш ”Гунҷишки сафед” шинохтанд. Шумо ки дар лаҳзаҳои аввали ба нависандагӣ рӯ овардани марҳум бо ӯ будед, оё қабл аз ин навиштае доштанд? Аз нигоштаҳои нахустини марҳум чӣ гуна хотираҳо доред?
- Одате дошт, ки навиштаашро то мукаммал намешуд, рушод намекард. Ҳеҷ гоҳ ифшо намекард, ки ман чизе навиштан дорам. Бо вуҷуди он ки мо дар аксар маврид мефаҳмидем, ки ӯ паи чӣ коре ҳаст. Мегуфт, ки чун пухта шуд, нишон медиҳам. Ва ҳамин тавр ҳам мекард. Баъди мукаммал ё чоп шуданаш онро ба маърази мо мегузошту барои эҷодаш сари баҳсу баррасӣ менишастем.
Як чизро мехоҳам ёдовар шавам. Вақте ҳикояи "Аз ёдҳо, азёдҳо"-ро ба ҳафтавори "Адабиёт ва санъат" бурд, варақаҳоро бишмурданду гуфтанд: "Ҳаҷмаш мувофиқ нест, қайчӣ бояд кард". Сайф гуфт: "Қабл аз ҳама онро бихонед, баъд тасмим бигиред". Пас аз чанд рӯзе ба Сайф занг заданд аз идораи ҳафтавор: "Медонӣ, ки чӣ навиштаӣ? Не, намедонӣ!" Ҳикоя бидуни ихтисори вожае пурра нашр шуд.
- Сайф Раҳимзод дар навиштан ба кӣ тақлид мекард? Ба ибораи дигар кабутари илҳомаш аз кадом сарчашмаҳо об мехӯрд?
- Есенин гуфта буд, ки “Агар ба мисли ғук ҳам бисароӣ, бо сабку шеваи худ бисаро”. Ман боре аз ӯ нашунида будам, ки гуфта бошад, “кумир”-и ман фалонисту ба фалонӣ тақлид кардан мехоҳам. Сабки чандин нависандаҳоро дӯст медошт, аммо ба касе пайравӣ намекард. Аслан ӯ асарҳоро на ба мақсади тақлиди сабк мехонд. Меомӯхт онҳоро. Омӯзиш ба худи кас вобаста аст. Яке зимни мутолиа аз паи сужа меравад, дигар умқи маънии навиштаро мекобад, ки нависанда бо ин навиштааш чӣ мехоҳад? Баъзеҳо дар навишта ҳикмат меҷӯянд. Нафарони дигар дар асар зиндагӣ ва роҳҳои онро ҷӯё мешаванд. Яъне вобаста ба бардошти худи кас. Аммо шеваи нигориши Сайф дар замина рӯйдодҳои реали бо хаёлангезиҳои шоирона офаридани тимсолҳои мондагор буд.
- Ба гуфтаи завҷаи эшон – Зебо Афардӣ ӯ ягон эродро қабул намекард. Ба гунае менавишт, дафтарро мепӯшид ва тамом...
- Вақте ки ҷавҳари нависандагӣ моли худат аст, ҳақ дорӣ эродро напазирӣ. Ӯ баъзе чизҳоро қабул мекард. Агар сари як вожа баҳс мешуд, иваз менамуд. Аммо вақте ки сари ғоя ва банду басти асар баҳс бармехост, дар истодагарӣ марди ӯ касе набуд.
- Қудрат, бародари Сайф, дар нависанда шуданаш чӣ саҳм дошт? Чун Шумо дар як навиштаатон гуфтаед, ки “Қудрат буд, ки Сайфро дар гирудори майдони қаламкорӣ мадор мебахшиду нерӯ. Қудрате буд, ки боли парвоз медод ба Сайф дар гардуни гардони сабзи эҷод”.
- Бародараш дар факултети филология мехонд. Ба фикрам бо Гулрухсор ҳамкурс буд. Баъди бемории сахт вафот кард. Марги ӯ дар ниҳоди Сайф ҷунунавзоеро барангехт. Ба иқрори худаш ба муддате дар шаҳри Кӯлоб аз шару шӯри дунё нуҳуфт ҷуст. Ӯро дар зиндагӣ идеал медонист. Дар достони кӯтоҳи шарарангезу муассири пандомӯзи нодири нотакрораш "Падруду пайғом" сатрҳои ҷонсӯзу ибратомӯзеро метавон хонд: "Гуфт, ки баъди мактаб куҷо меравӣ? Гуфтам, шояд ба институти театрӣ. Гуфт: Хоҳишам буд, ки туро ба шуъбаи журналистика бубарам…" Дар ин муколамаи муътамад номи қаҳрамон мушаххасу рӯшан нест. Вале мо рафиқонаш хуб медонему пухта, ки дар ин гуфтугӯ манзур бародари Сайф аст. Бародари бузургаш Қудрат. Ва ман аз рӯи ҳамин гирифтаму гуфтам, ки “Қудрате буд, ки Сайф ба маҳзи маъбуд парастиш мекардаш, саною ситояш мехонд, муттакояш мешумурду раҳнамояш”. Чун маҳз ҳамин гуфтаи бародараш сабаб гашту Сайф журналист шуд. Шабҳое, ки дар кулбаи ориятии хеш, ки пушти бозори Шоҳмансур воқеъ буд, сари баҳсҳои фарҳангию адабӣ менишастем, нуқли маҷлиси мо бисёр мавридҳо зиндагиномаи бародари Сайф Қудрат буд.
Рӯзгор сахт шудааст. Инсонҳо меноланд. Зиндагӣ мушкил аст бо қаноату ҳалол зистан. Аммо дар замири ҳар як одам истеъдодеро Худованд нуҳуфт додааст. Агар ҳамонро дуруст ба кор барему интихобро дуруст кунем, бешак муваффақ мешавем. Бисёриҳо касбро тасодуфан интихоб мекунанд. Ба ҳама пояҳои серию пурӣ мерасанд, аммо муваффақ намешаванд. Сайфро маҳз бародараш сабаб шуду роҳи дурустро интихоб кард. Ҳидоятномаи қаламкориашро аз бародараш ёфт.
- Табиист, ки дар ҷомеаи илмиву фарҳангии мо шеваи бархӯрд, усулҳои омӯзишу фарогирии адабиёт якзайл сурат мегирад. Яъне ба ҳангоми омӯзиши зиндагӣ ва осори ин ё он адиб чун одати маъмулӣ ба тарҷумаи ҳол, номи осори мунташиршуда, мазмуну мундариҷаи онҳо ва баъзе шигирдҳои сабкӣ такя мекунанд. Дар ин ҳол шояд дар радифи ин ҳама нуктаи таъсиргузор ва корсоз низ дарёфту ошкор ва ҳунару истеъдод дар батни як қисса, як достон ё як матни адабӣ ёфт карда шавад. Шодравон дар умри кутоҳаш осори арзишманде аз худ ба ёдгор гузоштаанд. Ба фикри Шумо корномаи эшон ба таври шоиста мавриди баррасиву арзёбӣ қарор гирифтааст?
- Агар гӯем, ки нақди адабии мо дар шинохти Сайф кореро анҷом надодааст, хато намекунем. Чизи дигар, нақди адабӣ вақтҳои охир омехтаи ғараз аст. Ман дар як навиштаам, гуфта будам, ки Сайф Раҳимзоди Афардӣ, Баҳманёр, Муҳаммадзамони Солеҳ дарахти пучи насри тоҷикро сарсабзу хурраму гулбез сохтанду самаровар. Кохи музайяни насрро ҷилову ҷилваи нав бахшиданд. Насри тоҷикро ба раҳу равиши дигар кашиданд. Ба мазраъааш донаҳои дигар киштанд. Мазраае, ки манзараи зархез дораду зебосту гулрангу гулҷӯш мисли куртаи чакан, даштҳои сабзу ғизолатоз дораду хуршеди абрсӯз, фазои чармгуни ситоракӯб дораду чархи кабудбора. Таассуф, сад таассуф, ки нақди адабии тоҷик то ҳанӯз на танҳо офаридаҳои Сайфро, балки Баҳманёру Муҳаммадзамонро на таҳқиқ кардаасту на баҳои сазовор додаст.
Вақте ки “Девори Хуросон”-и Муҳаммадзамони Солеҳро хондам беҳтарин асар унвонаш кардам, ҳол он ки аксарият зидди ин гуфта буданд. Дар асл он сенарияи тайёри филм аст. Навиштаҳои Сайфро метавон “насри тасвирӣ” номид. Чаро навиштаҳояшро мехонию мисле ки дар навори симо мебинӣ ва эҳсос мекунӣ. Шарифҷон Ҳусейнзода гуфта буд: "Каломи мавзун ҳанӯз шеър нест. Шеър он аст, ки ҳар нафар баъди хонданаш дар он дарду сӯзу созу созиши худро пайдо карда тавонад". Дарки навиштаҳои Сайф ба зарфяити зеҳнии кас вобастааст. Сиёвуш Касроӣ мегӯяд, ки “Ҳофиз ба мисли рӯдхонаест. Ҳар касе аз ӯ ба андозаи зарфияти худ баҳра мебарад”. Масалан, ту аз рӯдхона як пиёла об, ман як мошин, каси дигар даҳ мошин баҳра мебарем, аммо ҳамаи онро фаро гирифта наметавонем. Насри Сайф ҳам монанди ҳамин аст. Ҳар кас аз ӯ ба андозаи фаҳму фаросати худ баҳра мегирад. Барои ҳамин навиштаҳояш бояд пажуҳиш шуда, дар асоси эҷодиёташ рисолаҳои илмӣ навишта шаванд.
- Навиштаҳои Сайфро дар насри тоҷик чӣ гуна баҳогузорӣ мекунед?
- Сиёвуш Касроӣ боз дар ҷои дигар менигорад: "Дар Москав иттифоқан растаи гулфурӯшҳоро гузора мекардам. Нафароне соқаҳои хушк мехариданд. Пурсидам: "Чаро ун нафарон, на ки гулҳои тару тоза, балки соқаҳои хушк ба қиммат меситонанд? Гулфурӯш ба ҷои тавзиҳ чанд дона соқаи хушкро бароям фурӯхт. Ба дастури фармудааш соқаҳоро дар обванди шишагине ниҳодам. Баъди чанд рӯзе соқаҳои хушк ба таъсири об шукуфтанду ҳусн афзуданд. Донои Тус Фирдавсӣ ҳам дар ҳаққи миллати хушкидаи форс кореро кард, ки об дар нисбати соқаҳо. Яъне, "Аҷам зинда кард бадин порсӣ". Дар насри хушки тоҷик Сайф рисолати обро бозид. Моро ба решаи аслии худамон баргардонду шукуфонд. Парвариши ин ниҳол баъди сари Сайф бар адибони ҷавони оянда аст.
Ӯ кори Бозор Собирро дар наср кард. Ҳамин гуна ки як шеъри Бозор барои Ватан дар баробари ҳазор мавъиза хизмат мекунад.
- Баъзе хонандаҳо бар инанд, ки қаҳрамони қиссаи “Абармарди шарқи” - Вён Шаранг дар асл худи Сайф Раҳимзод аст. Шумо дар ин бора чӣ мегӯед?
- Мутаассифона ин қиссаашро то ҳол нахондаам. Аммо як чизро набояд фаромӯш кард, ки ҳамаи нависандаҳо тимсоле аз худ дар асарҳояшон доранд. Вақте ҳаёти худро наозмуда бошӣ, навишта хушк мебарояд. Бо тахаюли эҷодӣ ҳаёти чанд одамро дар як образ тасвир бояд кард, ки асар пухта барояд.
- Дар бораи филмҳои офаридаи Сайф Раҳимзод “Ситораҳои сари танӯр”, “Ҳарф бизан, пойизам”, "Пете”, “Чоре” чӣ гуфта метавонед?
- Дар соҳаи синамо бисёр хуб ва зуд муваффақ гашт. Ҳатто берун аз кишвар филмҳояш маъруфият пайдо намуданд. Филми “Ситораҳои сари танур”-ашро дар Русия ва Канада бисёр хуб пазируфтанд. Одамони кордон ва соҳибтаҷрибаро барои омода намудани филм ҷамъ мекард. Барои нақшофарӣ бошад, ғолибан нафарони ғайриҳирфаиро интихоб намуд, чи ки тимсолро табиӣ манзур метавонанд кард. Нафарони дар филм буда бо синамо иртибот надоштанд. Шояд баъзеҳо аввалину охирин бор нақш офариданд. Чун Сайф андеша дошт, ки вақте омӯхтагӣ бошию ҳирфаӣ, дар филм расмиятчигӣ ба назар мерасад. Ӯ кӯшиш мекард, то филмҳояш ҳақиқӣ бароянд. Рассом Сабазалӣ Муродзодаи Шариф дар ёдоштҳояш менависад, ки Сайф супориш дод, ки барои як эпизод рафта ниҳоли офтобпараст оред. Филм дар кадом як деҳаи ноҳияи Айнӣ ба навор гирифта мешуд. Чанд дафъа, ки ниҳол меоранд, мегӯяд, ки намешавад. Баъдан Сабзалӣ наздаш даромада мегӯяд, ки бо ин кори ту дар замини инҷо офтобпараст маъно қаҳт мезанад. Яъне, ин аз ҷиддӣ будани ӯ дар кори синамо дарак медиҳад.
- Аз ин ошуфта нестед, ки аз эшон ба таври шоиста ёд намекунанд?
- Ман баъди ошӯбҳои солҳои 90-ум тарки қаламу дафтар карда будам. Ва маҳз ба хотири Сайф дубора панҷа ба килк бурдам. Баъди он ки ӯро паронданд, қариб ду моҳ дар авзои ташаннуҷ афтодам. Устодам Мирзонабот Гадоев омаду гуфт: - Ту бояд барои Сайф чизе нависӣ. Гуфтам: - Дар дили худам ҳам ҳаст. Ӯ бисёр суханшиноси варзида аст. Баъди он ки се варақ дар бораи Сайф навиштам, ба хонаам омад. Онро хонду даронда партофт: - Намешавад, - гуфт, - мисли чизҳои худаш навис. Баъд ҳамон “Хайр, эй дӯст, хайр, то дидор”-ро навиштам, ки бозгашти бандаро ба паҳнои сухан боис шуд.
Баъди як соли маргаш вақте дар “Ҷаҳони пайём” сардабир будам, бо кӯшиши Убайдулло Раҷабов ҷашни ёдбурдашро оростем. Бо ҷамъ овардани мусаввадаҳояш “Доғҳои офтоб”-ро рӯи чоп овардем. Дар баробари навиштаҳои маънавии Сайф, филмҳои офаридааш, шогирдони парваридааш, дӯстону наздикони содиқаш, наслу нажоди поки намакшиносаш ҳар хоҷае, бигзор ки садҳо силоҳу миллионҳо суду сармоя дар ихтиёр дошта бошанд ҳам, ҳақиранду нотавон. Ба рағми хоҷаҳои дӯсткӯши душманпарвар пас аз марг ҳам Сайфи азиз аз зиндаҳо ҳам зиндатар боқӣ монд.
Нафароне, ки ӯро мешиносанд, дасткутаҳанд дар баробари ӯйи ҷовидонаи бузург. Ташаббуси ҷашни зодрӯзи ӯ бояд аз ҷониби Иттифоқи нависандагон пеш гирифта мешуд. Аммо такроран мегӯям, асарҳояш бозгӯи бузургии ӯ ҳастанд. Ҳарки навиштаҳояшро хонад, аллакай манзалату мартабаашро дар қаламрави сухан эҳсос мекунад. Ҳар хонандааш, ки ҳисобаш ба масал гум аст, баробари мутолиа ёдбурдашро ҷашн мегирад, ки фаротар аз ҳама маъракаҳои расмист.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед