Тоҷикистон яке аз кишварҳоест, ки дар саргаҳи дарёҳои бузурги Осиёи Марказӣ: Сирдарё ва Амударё қарор дошта, дорои захираи бузурги обӣ мебошад. Аз дараҳои кӯҳии марзи он садҳо дарёҳо ҷорианд, ки дорои оби тозаанд ва аз рӯи захираи оби тоза Тоҷикистон дар ҷаҳон ҷои 7-ум ва дар ИДМ пас аз Русия ҷои 2-юмро ишғол мекунад. Новобаста аз он ки мо норасогии обро ҳис намекунем, онро беҳтарин офаридаи табиат дониста, барои пок нигоҳ доштан ва ҳифзи он кӯшиш мекунем, зеро ин хислат аз аҷдодони дар вақташ обу оташпарасти мо мерос мондааст. Шояд ҳамин хислати меросӣ буд, ки даъвату ташаббусҳо маҳз аз тарафи Президенти Тоҷикистон, Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соли 2003 “Соли оби тоза”, солҳои 2005-2015 Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои ҳаёт”, соли 2013 “Соли байналмилалии ҳамкорӣ дар соҳаи об” ва солҳои 2018-2028 “Даҳсолаи байналмилалии амал “Об барои рушди устувор” пешниҳод гашт ва ин иқдомот аз ҷониби Маҷмааи умумии Созмони Милали Муттаҳид пазируфта шуда, амалӣ гашта истодааст.

Об муъҷизаи офаридгор аст, ки аз сайёраҳои низоми Офтоб бо миқдори зиёд ба сайёраи Замин насиб гаштааст. Ва беҳуда нест, ки Заминро сайёраи об низ мегӯянд. Маҳз об буд, ки сайёраи Замин маскани пайдоиш ва рушди мавҷудоти зинда гаштааст. Дар дигар сайёраҳои низоми Офтоб об вуҷуд надорад ва дар баъзеи онҳо танҳо изи он ошкор карда шудааст, ки дар онҳо мавҷудият ва нигоҳдории ҳаёт ғайриимкон аст.

Об моддаест, ки бо аксар хусусиятҳои худ аз дигар моддаҳои маъмули табиӣ фарқ дорад. Об дорои гармиғунҷоиши зиёд буда, бо ин хосияти худ иқлими сайёраи Заминро танзим мекунад ва намегузорад, ки фарқи ҳарорати рӯзона ва шабона зиёд бошад. Рӯзона оби баҳру уқёнусҳо ҳарорати зиёди аз Офтоб афкандашударо фурӯ бурда, шабона онро ба атроф медиҳанд ва бо ин ҳарорати сатҳи Заминро муътадил нигоҳ медоранд.

Растаниҳо вобаста ба сатҳи барг ва қисми сабзи худ миқдори гуногуни обро бухор мекунанд. Масалан, ҷуворимакка бо баргу пояи худ дар давраи ҳаётии худ то 200 литр обро бухор менамояд. Организми инсон ҳар рӯз аз ҳисоби бо сатҳи пӯст бухор гаштани об, нафасбарорӣ, бо пешоб ва наҷосат 2.6 литр обро хориҷ мекунад. Бо таҷрибаҳо муайян карда шудааст, ки 6/7 ҳиссаи оби хориҷгашта ҳамеша аз ҳисоби оби бо ғизо воридгарданда барқарор карда мешавад. Қисми дигар аз ҳисоби обе, ки бевосита дар равандҳои кимиёвӣ дар организм ҳосил мешавад, таъмин мегардад. Аз оксидшавии пурраи 100 г. чарб дар организми ҳайвонот то 107 г. об ҳосил гашта метавонад. Баъзе ҳайвоноте, ки дар шароити номусоид зиндагӣ мекунанд, дар ҳолати норасоии об аз ҳисоби оби худи оранизм ҳосилкунанда истифода мебаранд. Масалан, уштур дар бадали 40 рӯз бе об буда метавонад, чунки дар ин ҳолат равандҳои биохимиявие, ки бо иштироки об мегузаранд, аз ҳисоби оби дар рафти таҷзияи чарбҳои захиравӣ ҳосилшаванда таъмин карда мешавад.

Тараққиёти истеҳсолот, ки дар пешрафти ҳаёти иқтисодиву иҷтимоии инсон нақши муҳим мебозад, бе истифодаи об ғайриимкон аст, зеро тамоми истеҳсолот чун ашё ва маводи ёрирасон ба об ниёз доранд. Яъне, об аст, ки замини мо сарсабз ва ҳаёт дар рӯи он пойдор асту инсон ҳаёти пурсафо дорад.

Аҷдодони гузаштаи халқи тоҷик маводи муҳими ҳаётӣ будани обро барвақт дарк намуда, дар радифи оташ обро низ парастиш карданд. Дар об дидани асоси ҳаёт, сабзишу нумӯи ҳама гуна наботот, ки ғизо барои инсону ҳайвонот мебошад, парастиши обро боис гаштааст ва аз ин рӯ дар китоби муқаддаси худ Авасто, ки яке аз қадимтарин мероси хаттии аҳли башар мебошад, ситоиши обу эзиди он фаришта Апам Напатаро намудаанд. Офаридаи Аҳура Маздо фаришта Апам Напата нигоҳдоранда ва бахшандаи об дар олами ҳастӣ дониста мешавад. Аҷдодон эзиди обро ситоиш намуда, талаб мекарданд, то абрҳо замини онҳоро сероб гардонад ва аз он ҳосили рустаниҳо афзуда, чорво зиёд гардад. Дар Авасто танҳо бо мақсади некӣ истифодаи об талқин ёфтааст:

Эй обҳои нек! Эй беҳтарин аз офаридагони Маздо!
Об аз они бадандеш мабод! Об аз они бадгуфтор мабод!
Об аз они бадкирдор мабод! Об аз они дуждин (душман) мабод!

Аз ин ҷост, ки дар хуни мо, тоҷикон, ҳифз ва софу тоза нигоҳдории об ҷо дорад, мо обро чун нон эҳтиром мекунем. Волидон аз хурдсолӣ ба мо ба об туф накардан, ба оби равон ифлосӣ напартофтан, оби истифодашударо ба зери дарахтон рехтан ва монанди инҳоро омӯхтаанд. Мо ин хислати гузаштагони бофарҳанги худро давом медиҳем ва аз рӯи даъвату дастурҳои Пешвои миллати тоҷик, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон амал намуда, оберо, ки насиби сарзамини мо аст, самаранок истифода мебарем ва намегузорем, ки обҳои тозаи кишварамон аз партовҳои маҳаллӣ ва саноатӣ нопок гарданд, зеро саломатии аҳли кишвар аз оби мусаффои истеъмолӣ сахт вобаста аст.

Обиддин ТУХТАСУНОВ, устоди ДДХ ба номи академик Б. Ғафуров