Дар саҳнаи зиндагӣ худат бош, зеро нақшҳои боқиро дигарон мебозанд.

Оскар Уайлд, драматург ва нависандаи ирландӣ

Оё медонед, шаклгирии ҳувият дар наврасон чӣ гуна аст? Наврасӣ марҳилаи гузариш аз кӯдакӣ ба бузургсолӣ аст. Ин марҳила дорои вижагиҳои хосе аст ва бидуни шак яке аз муҳимтарин марҳилаҳои зиндагии ҳар фард маҳсуб мешавад. Дар ин давра фард бо чолишҳои навҷавонӣ рӯ ба рӯ мешавад, ки муҳимтарини он ташаккули ҳувият ё худшиносӣ аст. Шаклгирии ҳувият ба ин маъност, ки дар ин давра наврасон ба моҳияти вуҷуди худ пай мебаранд. Ҳалли буҳрони ҳувият аз он ҷиҳат аҳамият дорад, ки наврасон ба воситаи он маъное барои зиндагӣ меёбанд ва сипас ҳадаферо дунболагир мешаванд.

Мутаассифона, наврасоне, ки дар шаклгирии ҳувияти хеш номуваффақанд, даргири таассуби ифротӣ ва каҷравиҳои ахлоқӣ мегарданд. Дар натиҷаи даст наёфтан ба ҳувият ё ба худшиносӣ нарасидан ҷавони ояндаро роҳҳои печидае дар зиндагӣ интизор аст. Мо дар идомаи ин мақола мекӯшем, ба таърифи мафҳумҳои наврасӣ, ҳувият, буҳрони ҳувият ва омилҳои таъсиррасони он пардозем.

Наврасӣ

Наврасӣ ҳадди фосилаи байни кӯдакӣ ва ҷавониву бузургсолӣ аст. Яке аз аслитарин нишонаҳои давраи наврасӣ булуғ аст, ки бар масъалаи ҷинсӣ ва равонӣ таъсир мерасонад. Булуғи ҷинсӣ шомили тағйирот дар бадан аст, ки бештари мавридҳо бидуни таъсирҳо метавонад ба гунаи дилхоҳ шакл гирад. Аммо булуғи равонӣ бошад, даргир бо буҳрони худшиносӣ аст.

Дар наврасӣ мутаваҷҷеҳи ин нукта мешавем, ки ба зудӣ масъулиятҳо ва нақшаҳо дар зиндагӣ бештар хоҳад шуд ва бояд равиши мушаххасе барои ҳалли масоили худ дар пеш гирем. Муҳимтарин саволе, ки дар ин марҳила дар мафкураи нав-расон ба чархиш меояд, ин аст, ки “Ман кистам?”. Посухдиҳӣ ба ин савол боис мегардад, ки нав-расон барои эҷоди ҳувият дар худ талош варзанд.

Ҳувият чист?

Ҳувият аз назари равоншиносӣ он аст, ки шумо худро ба унвони як мавҷуди комил чӣ гуна таъриф медиҳед ва ба шинохти шахсияи худ то куҷо расидаед. Афрод дар марҳилаи наврасӣ мехоҳанд ба моҳияти вуҷуди худ пай бибаранд ва бидонанд, чӣ касе ҳастанд ва аз куҷо омадаанд. Арзишҳои иҷтимоӣ ва фарҳангӣ чист ва фард бояд чӣ мавқеъгирие дар муқобили ин арзишҳо дошта бошад? Ҳувияти ҷинсӣ дар иртибот бо ҷинси мухолиф бояд ба чӣ гунае сурат бигирад. Мумкин аст посух додан ба ин саволҳо сардаргумкунанда бошад ва чанд сол тӯл бикашад. Ана ҳамин давраҳоро равоншиносон замони ташаккули ҳувият медонанд.

Шаклгирии ҳувият дар наврасон

Наврасон ниёз доранд, то дар мавриди масоили иртиботӣ, иҷтимоӣ, отифӣ, ҷинсӣ ва ахлоқӣ арзишҳое пайдо кунанд ва ба онҳо арҷ гузоранд. Агар дар ин ковишҳо ба наҳваи матлубе ба натиҷа бирасанд, ба ҳал шудани буҳрони ҳувият даст хоҳанд ёфт.

Афроде, ки ҳувияти худ-ро ба наҳваи матлубе шакл медиҳанд, худро ба роҳатӣ мепазиранд ва аҳдофи равшане дар зиндагӣ доранд. Ин гурӯҳи афрод метавонанд ба роҳатӣ дар зиндагии худ тасмим бигиранд ва камтар дучори монеаҳо гарданд. Онҳо ба таври куллӣ масъулиятпазир хоҳанд шуд. Вале агар наврасон натавонанд ба буҳрони ҳувият чира шаванд, дучори мушкилоти зиёде дар ҷавонӣ ва давраҳои дигари зиндагӣ мегарданд.

Ҳолатҳои мухталифи шаклгирии ҳувият дар наврасон

Дар масири шаклгирии ҳувият чаҳор ҳолат ба вуҷуд меояд:

1. Касби ҳувият. Фард ба роҳатӣ гузинаҳои мухталиферо баррасӣ мекунад ва сипас яке аз онҳоро барои худ интихоб мекунад. Ин афрод ҳис мекунанд, ки буҳронро пушти сар кардаанд ва медонанд, ки идомаи масир чи гуна аст ва мақсад куҷост.

2. Таваққуфи ҳувият. Ин афрод дар фароянди эҷоди ҳувият дучори ист мешаванд ва арзиши хосеро барои худ интихоб намекунанд.

3. Забти ҳувият. Ин афрод ба арзишҳои қаблии худ такя мекунанд ва гузинаҳои мухталифро баррасӣ наменамоянд. Ин гурӯҳ умдатан арзишҳоеро, ки волидон ё шахсони наздик ба онҳо арҷ мегузоранд, мепазиранд ва дар умум афроди мутаассибанд.

4. Парокандагии ҳувият. Ин гурӯҳе аз афродеанд, ки роҳи мушаххасе дар мавриди пойбандӣ ба арзишҳо надоранд ва ба кулли масоили зиндагӣ бетаваҷҷуҳ мебошанд.

Омилҳои муассир дар шаклгирии ҳувияти наврасон

Омилҳои зиёде дар шаклгирии ҳувият дар наврасон нақш доранд, ки муҳимтаринашон инҳоянд:

1. Омилҳои маърифатӣ. Тавоноиҳои зеҳнии фард ва қудрати тафаккури ӯ аз ҷумлаи омилҳое ҳаст, ки метавонад бар шаклгирии ҳувият таъсиргузор бошад. Ҳар қадар тавоноиҳои маърифатии фард болотар бошад, масири расидан ба ҳувият якпорчаву ҳамвортар мешавад.

2. Волидон. Равише, ки волидайн дар мавриди тарбияи фарзанди хеш пеш мегиранд, дар шаклгирии ҳувият таъсиргузор аст. Агар тарбияи фарзанд ба бетаваҷҷуҳӣ сурат гирад, наврасон ба мушкил мувоҷҷеҳ мешаванд ва ғолибан ҳувияти парокандаеро касб мекунанд. Аммо агар равиши тарбияи фарзанд бо ҳамдилӣ сурат гирад ва бо додани истиқлол ба кӯдакон идома ёбад, наврасон ҳувияти баландеро соҳиб хоҳанд шуд.

3. Омилҳои иқтисодӣ. Таҳқиқотҳо нишон додаанд, ки тангнои иқтисодӣ, монанди фақр ба таври ғайримустақим бар шаклгирии ҳувият таъсир мегузорад. Ин чиз боис мешавад, ки фард натавонад ба таври муассир дар роҳи эҷоди ҳувият қадам бардорад.

4. Ҷомеа ва фарҳанг. Фарҳанг ва ҷомеа нақши муҳиме дар шаклгирии ҳувият доранд. Фард дар замони шаклгирии ҳувият аз арзишҳои ҷомеа ва фарҳанг ба унвони меъёри муқоисавӣ бо арзишҳое, ки барои худ интихоб кардааст, истифода мекунад.

5. Тафовутҳои ҷинсиятӣ. Интизориҳои ҷомеа аз духтарҳо нисбат ба писарҳо мутафовит аст. Ин масъала омили таъсиргузор дар ҳувияти иҷтимоии фард аст. Маъмулан ҳувияти духтарҳо дар ҷиҳати ҳамкорӣ, муроқиба ва самимият шакл мегирад. Аммо барои писарҳо маъмулан дарёфти ҳувият бар пояи истиқлол ва худмухторӣ сурат мегирад.

Агар ҳувият дар наврасон дуруст шакл нагирад?..

Шаклгирии ҳувият дар нав-расон яке аз асоситарин марҳилаест, ки бояд ба таври дуруст паси сар шавад. Агар ҳувият дуруст шакл нагирад, метавонад мушкилоти зиёдеро барои фард эҷод кунад. Ин мушкилот ҳам дар давраи ҷавонӣ иттифоқ меафтад ва ҳам таъсири дарозмуддат барои рушди ояндаи шахсӣ мегузорад. Ҷинояткорӣ, вобастагӣ ба маводи мухаддир, изтироб, афсурдагӣ ва худкушӣ аз ҷумлаи мавридҳоест, ки бар асоси дуруст шакл нагирифтани ҳувият ба миён меоянд.