Соли 1992. Ҷанги шаҳр-вандӣ дар Тоҷикистон моҳи дуюми фасли баҳор - айёми зебогии табиати биҳиштосо оғоз гардида, бӯйи наҳкати гулҳои баҳориро ба бӯйи хуни ноҳақрехтаи ҳазорон шаҳрвандони бегуноҳ ва бӯйи ғализи борут иваз намуда буд.

Соли 1998 ба маҳаллаи мо як зан аз Душанбе омада буд. Азбаски рӯзона ин зан дар хона танҳо меистоду шавҳараш ба кор мерафт, маро ба наздаш даъват мекард, то ӯро ҳамроҳӣ намоям. Боре ҳангоми суҳбат аз ӯ пурсон шудам, ки волидони ӯ дар куҷост. Он зан оҳе кашиду бо боронӣ шудани чашмонаш чунин нақл кард: “Ман ҳам падару модар, ду бародар ва як хоҳари моҳпайкар доштам. Аммо ин ҷанги ба сари мо омада, якбора маро аз ҳамаашон ҷудо карду мани сарсахтро танҳо ба маҷрои зиндагии талху шӯр ҳавола сохт. Ҳеҷ гоҳ аз хотирам хабари марги падарам ва ба ҳавлӣ овардани ҷасади ба хун оғӯштаи бародарони паҳлавонам фаромӯш намешаванд. Чунин рӯзҳои пурдаҳшатро касе набинад. Модарам ва ману хоҳарам дар ҳавлӣ мондем. Модарам барои он ки мо танҳо намонем, ба ҳеҷ куҷо намерафт. Дарвозаи ҳавлиамон доимо аз дохил баста буд. Захираи хӯрокаамон ба охир мерасид. Як субҳ якчанд одамони ношинос ба хонаамон зада даромада, моро ба берун бароварданд, ба модарам доду фарёд заданду хонаамонро оташ. Моро лату кӯб карданд. Ман аз ҳуш рафтаму дигар намедонам чӣ воқеа шуд. Чун ба ҳуш омадам, худро дар як хонаи нимвайронаи деҳаи ҳамсоя дидам, ки дар он кампиру мӯйсафеде зиндагӣ доштанд. Бо тарсу ҳарос дар куҷо будани худро пурсидам. Онҳо гуфтанд: “Натарс духтарам, дигар ба ту касе кордор намешавад, ба тақдират тан деҳ. Тақдир ҳамин будааст. Модару хоҳаратро дирӯз ба хок супурдем, хайрият ту зинда мондӣ”. Баъди шунидани ин суханон доду фарёд намуда, худро ба дару девор мезадам, мегиристам, аммо ин амалам ҳеҷ подоше надошт. Бо дастгирии одамони нексиришт ба зиндагӣ идома додам ва шукр ки он рӯзҳои пурдаҳшат паси сар шуданд”.

Ин гуна воқеаҳои даҳшатбор дар солҳои ҷанги шаҳрвандӣ ҳазорҳо ба амал омада, аз онҳо танҳо дарду ғам боқӣ монду халос. Он айём ҳамагӣ орзу мекарданд, то нафаре зимоми давлатдориро ба зима гирад, ки ба кишвар сулҳу оромиро оварад. Хоҳиши ҳамагӣ тинҷу осуда гардидани меҳан ва хомуш гардидани оташи хонумонсӯзи ҷанги таҳмилӣ буду халос.
Хушбахтона, Худованд барои миллати мо нафареро ато кард, ки пеши роҳи ин воқеаҳои даҳшатборро гирифта, барои мо - халқи Тоҷикистон зиндагии осоишта ва шароити арзандаро баргардонд.

Тирамоҳи соли 1992 соли камборишу офтобӣ буд. Рӯзи 16 ноябр дар шаҳри Хуҷанди бостонӣ дар Қасри овозадори Арбоб Иҷлосияи таърихии XVI Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон доир гардид. Он то 2 декабр давом карда, дар он аз 230 нафар вакил 193 нафар иштирок доштанд ва 23 масъалаи муҳим баррасӣ гардид. Ёд дорам, бегоҳии 16 ноябри соли 1992 аз телевизиони вилояти Ленинобод (ҳозира Суғд) оғози Иҷлосияро намоиш дода, хабар доданд, ки пас аз нисфирӯзӣ дар саҳнаи Қасри Арбоб оши оштӣ дода шуд. Ин барои миллат фоли неке буд. Ҳар бегоҳ интизори барномаи телевизион будаму ҳар як хабари марбут ба иҷлосияро медидам.

Бегоҳии 19 ноябр оид ба ташкили Ҳукумати қонунии Тоҷикистон хабар доданд ва чанд лаҳзаи кори Иҷлосияро дар оинаи нилгун намоиш доданд. Дар иҷлосия муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон интихоб карданд.

Аввалин суханрониҳои устуворонаи Эмомалӣ Раҳмон андешаҳои хаёлпарастона ва бепарвогии толорбудагони иҷлосияро якбора такон дод. Дар хотир дорам, ки Раиси тозаинтихоби Шӯрои Олӣ муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ба вакилон ва фаъолони иҷлосия муроҷиат карда, гуфта буданд: “Бародарон, як ба атрофи худ нигоҳ кунед, мардуми одию бегуноҳ чӣ аҳвол доранд. Рӯзе нест, ки аз як маҳалла 3-4 тобутро набардоранд, дили модарони бечора аз марги ҷигаргӯшаашон пора-пора гардидааст. Наход мо ин аҳволро дида чашм пӯшему бетараф истем. Мо бояд дар зери як парчам ба хотири модарони муштипару бесарпаноҳмонда, фарзандони дар кишвари бегона сарсону саргардон гашта ва ғарибон, барои озодии Ватани азизамон муттаҳид шавем, Ватанамон ва миллатамонро аз нобудшавӣ эмин дорем”.

Ин суханони оташбори Раиси тозаинтихоб чандин рӯзҳо такрор ба такрор аз радиою оинаи нилгун садо медоданду мардум барои гӯш кардани он хомӯшона чанд лаҳза дар ҷои худ меистоданд, ба умеде ки ҷанг ҳарчи тезтар хотима ёбад.

24 ноябри соли 1992 ҳеҷ гоҳ аз хотир намебарояд. Дар иҷлосия Парчами давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон қабул шуд. Нахуст Раиси Шӯрои Олии кишвар Эмомалӣ Раҳмон аз минбар фаромада, Парчами кишварро ба рӯи каф гирифта, онро ба чашмонашон молида, савганд ёд карданд. Пас аз Раиси Шӯрои Олӣ дигар вакилони иҷлосия низ назди парчам омада, савганд ёд мекарданд ва садоқати худро ба халқу Ватан баён месохтанд. Ин буд, муттаҳид шудани халқи Тоҷикистон ва оғози сулҳу ваҳдат дар кишвар.

Ҳамчун омӯзгор ҳангоми гузаштани мавзӯъҳои дарсии “Ҷанги шаҳрвандӣ” ва “Иҷлосияи тақдирсоз” дар синфҳои 11 доир ба нақши иҷлосия ибрози назар намуда, аз хонандагон даъват ба амал меовардам, ки саҳми мондагори иҷлосияро дар барқарор гардидани сулҳу субот дар кишвар дар хотир доранд ва баҳри таҳкими ваҳдату ягонагӣ саҳми боризи худро гузоранд.
“То он даме ки дар кишварамон сулҳу оромӣ барқарор нашавад, ман худамро осуда намеҳисобам. То он даме охирин муҳоҷир ба Ватанамон баргардонида нашавад, ман худро ором намеҳисобам. Ман ба Тоҷикистон сулҳ меорам. Мо тарафдори давлати демократию ҳуқуқбунёд ҳастем”, – ин ҳамон ҷасорату матонати Сарвари ҷавони тозаинтихоби кишвар - Раиси Шӯрои Олии Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон буд, ки барои ҳар як ҷавони имрӯзаи кишварамон ибратомӯз буда, онҳоро водор менамояд, ки дар пешрафти ин кишвари демократию ҳуқуқбунёд саҳмгузор бошанд.

Хушбахтона, соли 1997 бо ҷаҳду талоши Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон сулҳи тоҷикон пойдор гашт. Мо баҳри ояндаи дурахшон аз ҳамон лаҳзаҳо қадами устувори худро гузоштем ва ба ояндаи неки худ бовар намудем. Таърих гувоҳ аст, ки то санаи 27 июни соли 1997 бо чи воқеаҳо рӯ ба рӯ шуда будем. Пас, мо бояд ба қадри осоиштагии имрӯз бирасем ва дар таҳкими он саҳим бошем.

Матлуба ТОҶИБОЕВА, омӯзгори Гимназияи №5
дар шаҳри Истаравшан