Латукӯб, доду фарёд ва таҳқир. Инҳо аз маъмултарин ва серистеъмолтарин усулҳое мебошанд, ки волидон ҳангоми тарбияи фарзанд ба кор бурда ва муфид мешуморанд. Чаро баъзе волидон ин ҳолатро меъёри тарбия мешуморанд?

Равоншиносон мегӯянд, ҳама навъи истифодаи зӯроварӣ, ҳар навъи таҳқиру озор ин аллакай паст задани шаъну шараф аст, ин хушунат аст. Ва қисме аз ин “усулҳои тарбия”, аз қабили шаппотӣ ба сару рӯй, бо ҷадвал ба дастҳо задан ва ё дар кунҷи утоқ якпоя гузоштани кӯдак ҳамчун меъёрҳои асосии тарбияи кӯдак ҳисобида шудаву зиёд истифода мешаванд.

КӢ ГУНАҲКОР: ВОЛИДОН Ё КӮДАКОН?

- Падару модар моро чунин тарбия кардаанд ва мо бошем, фарзандонамонро чунин тарбия мекунем, - мегӯяд сокини яке аз маҳаллаҳои пойтахт, ки аз ифшои номаш худдорӣ кард. – Мушкил ҳамин аст, ки вақте ба фарзанд ягон гапро фаҳмондан мехоҳем, ӯ фаҳмидан намехоҳад. Дар чунин ҳолат роҳи осон гӯшашро кашидану задан аст.

Беҳуда намегӯянд, ки фарзандон нусхаи волидонанд. Ҳар аъмоле, ки аз волидон мебинанд, айнан онро такрор мекунанд. Вобаста ба ин Саида Ҳоҷиева, омӯзгор аз ноҳияи Рашт андешаҳои худро чунин баён намуд:

- Кӯдакон хеле тақлидкоранду беихтиёр ба ҳама амалу рафтори калонсолон пайравӣ мекунанд. Онҳоро метавон ба варақҳои тозае шабоҳат дод, ки бо мурури замон ба китоби зебои пур аз қиссаҳои рангину мароқовар табдил меёбанд. Бинобар ин, муҳити оиларо тавре бояд сохт, ки кӯдак дар он шахсияти комил ба воя расад. Ба кӯдакон фишор овардан, онҳоро таҳқир кардану дашном додан, монеи бозиву таҳсил ва истироҳату дигар машғулияти муфиди онҳо гардидан, ин зӯроварӣ нисбати онҳо буда, барои рушди минбаъдаи онҳо ҳамчун ашхоси комилҳуқуқи ҷомеа монеа эҷод мекунад. Агар падару модар дар хона аз калимоти зишт истифода кунанд, кӯдак фикр мекунад, ки парҳез кардан аз ин қабил ҳарфҳо он қадар муҳим нест. Пас, волидайн бояд кӯшиш кунанд, ки ҳеҷ вақт аз ҳарфҳои бад истифода накунанд. Агар хоҳем, ки кӯдак ба мо сухани дағал нагӯяд, мебояд бо ӯ хушмуомила бошем. Агар ба дағалии кӯдак бо меҳрубонӣ ҷавоб диҳем, ӯ аз рафтори худ шарм доштаву кӯшиш мекунад, то хатои худ-ро ислоҳ намояд.

Кӯдакон аз осебпазиртарин қишри ҷомеа маҳсуб ёфта, новобаста аз вазъияту шароит ва давру замон ба кӯмаку дастгирӣ ва ғамхорӣ эҳтиёҷ доранд.

ОЗОРИ ҶИСМОНӢ ХУШУНАТ АСТ

Ба таъкиди равоншиносон озори ҷисмонӣ ин хушунат аст, на усули тарбияи кӯдак. Бегумон аксари волидон ғайри қобили қабул будани чунин “усул”-ро хуб медонанд. Аммо волидоне низ ҳастанд, ки роҳу усули дигари манфиатбахши тарбияи фарзандро пайдо накардаанд. Ин ҷо сухан на танҳо аз боби латукӯби шадиди кӯдак меравад, балки ҳамон як шаппотӣ ба пушти сари кӯдак низ як навъ хушунат аст.

Аслан мафҳуми хушунат фаҳмиши муайяне надорад, аммо агар аз ҳар зовия ба маънои он назар андозем, чунин хулоса кардан мумкин аст: Хушунат ин таъсиррасонии маҷбурӣ ба ягон нафар бо мақсади саркӯб кардани ирода ва нобуд сохтани шахсияти ӯст.

Хушунат бо роҳи зӯроварии ҷисмонӣ, таҳқир, паст задани шаъну шараф, нописандӣ, манъ кардани иҷрои амале ва монанди инҳо зуҳур намуда, ба поймол гардидани ҳуқуқ ва шахсияти инсонҳо оварда мерасонад.

АНЪАНАИ ОИЛАВӢ

Тасмае, ки дар ҷевон барои рӯзи мабодо нигаҳдорӣ мешавад, шаппотӣ ба пушти сар ва ё бо ҷадвал ба дастҳо задан, ин аллакай нишонаи он аст, ки волидон асабонӣ ва хеле бадҷаҳланд.

Аксари волидон ба хубӣ дарк мекунанд, ки латукӯби кӯдак усули самарабахши тарбия буда наметавонад, вале боз ҳам аз он кор мегиранд. Чаро?

Равоншиносон якчанд ҷанбаҳои ин мавзӯъро матраҳ кардаву маъмултаринашонро унвон намудаанд “Анъанаи оилавӣ”. Баъзеҳо мегӯянд: “Маро чунин тарбия намудаанд. Мана, ман одами муқаррариам - ку”. Мебояд аз чунин волидон суол намоем, ки оё одами муқаррариро одами хушбахт гуфтан мумкин аст? Ва магар онҳо ҳамон лаҳзаҳоеро, ки аз наздиконашон шаллоқ мехӯрданд, бо хушҳолӣ ба ёд меоранд?

Дигар ин ки бархе аз волидон барои тарбия на вақт доранд, на хоҳиш. Ин баёнгари оҷизӣ, бесалоҳиятӣ, надоштани дониш ва малакаи муошират бо кӯдакони синну соли гуногун мебошад. Ин қабил волидон чунин мешуморанд, ки латукӯбу озори ҷисмонӣ дар оила меъёр аст, ҳатто миёни худи калонсолон.
Қисмати дигар волидоне мебошанд, ки ба қавле “Алами Исоро аз Мӯсо мегиранд”. Волидон қасоси падару модари худро аз кӯдаконашон меситонанд. Ва инро низ анъанаи оилавӣ унвон мекунанд. Бехудона ба сари кӯдак дод мезананд, ӯро азияту таҳқир мекунанд. Бо ин роҳ падару модар тамоми хашму ғазаби худ-ро ба сари кӯдак фурӯ мерезанд, то замоне ки кӯдак фиғон бардошта мегиряд ва баъдан ӯро ба оғӯш гирифта, худ низ ҳамроҳашон ашк мерезанд.

ТАРБИЯ Ё ХУДМУҲОФИЗАТКУНӢ?

Истифодаи тамоми намудҳои таъсиррасонӣ ин ҳама ба поймол шудани шахсияти кӯдак оварда мерасонад. “Ман”-и ботинии кӯдак паст зада мешавад, ҳуқуқаш поймол гардад.

Мутаассифона, на ҳама падару модар бо таъсиррасонӣ ба фарзанд ӯро тарбия карда метавонанд. Тарбия ин омӯзондану талқин намудани донишу малакаҳое мебошад, ки кӯдакро ба инсон табдил медиҳанд. Барои ин қабл аз ҳама худи волидон бояд аз таълиму тарбия бархурдор ва бофаҳму идрок бошанд. Баъзе падару модарони нисбатан ҷавон фарзандонро не, балки худро бештар дӯст медоранду ба хотири роҳату оромиши худ фарзандонро “таълим” медиҳанд. Вале онҳо намедонанд, ки ин на таълиму тарбия, балки худмуҳофизаткунӣ аст. Агар мо фарзандро тарбия карда натавонем, бояд ақаллан бо ӯ дӯстӣ карда тавонем.
Аммо, мутаассифона, бархеҳо истифодаи зӯроварӣ ва таъсиррасонии ҷисмониро нисбати кӯдакон ҷоиз мешуморанд. Ба қавли онҳо агар кӯдакро ҳини содир кардани ягон хато ё гуноҳе чунин “муҷозот” накунед, ӯ ин хатову гуноҳи худ-ро боз такрор мекунад.

Шаҳодат, модари ҷавон аз ноҳияи Ваҳдат, ки 2 фарзанд дорад, дар мавриди тарбияи кӯдакон ақидаҳои худро чунин баён намуд: “Агар кӯдак ба хубӣ гапро нафаҳмад, ӯро сари вақт гӯшмол бояд дод, вагарна калон шавад, дигар моро писанд намекунад”. Ин ҷавонзан намеандешад, ки чунин роҳи тарбия ба рӯҳияи кӯдак таъсири манфӣ гузоштаву ӯ кинаварз ва бешафқату худбин ба воя мерасад. Ва минбаъд дар ҳама синну сол чунин аъмолро нисбати атрофиён раво мебинад. Зеро падару модар оинаи фарзанданд ва онҳо дар симо ва рафтору кирдори волидон ояндаи худ-ро мебинанд.

ОИЛА – ОМИЛИ БАДБАХТИҲОИ ИНСОН?

Хушунату зӯроварӣ нисбати кӯдакон дар тамоми олам дар шаклҳои гуногун зуҳур намуда, дар маҷмуъ буҳрони оилавиро ба миён меорад. Баъзан аъмоли бераҳмонаи куштори фарзанд аз ҷониби волидон ва ё истифодаи ҷабру зулм нисбати онҳо касро ба даҳшат меандозад. Модари худобехабаре куштори худ ва кӯдакони бегуноҳро василаи қасосгирӣ аз нобарориҳои зиндагӣ қарор дода, бо ин роҳ гӯё аз тақдир “қасос” мегирад. Зане барои “ҷазо додани” шавҳари хиёнаткор худ ва фарзандонашро ба дарё андохта, ғарқ мекунад ва ё баракс, мард барои гуноҳи зан фарзандашро ба қатл мерасонад, то ба ин васила занро “ҷазо” дода бошад. Яъне қурбонии асосии чунин бераҳмии бархе аз ашхоси бешафқат кӯдакони бегуноҳ мегарданд.

Равоншиносон буҳрони оилавиро дар қатори буҳронҳои дигар хеле хатарнок арзёбӣ мекунанд. Онҳо омили бадбахтиҳои зиёди инсонро марбут ба оила ҳисобида, яке аз нишонаҳои буҳрони оилавиро афзоиши хушунат нисбати кӯдакон медонанд. Муомилаи дағалона ва истифодаи хушунат нисбати кӯдакон асосан дар шакли ҷазодиҳии бераҳмона ва дашному латукӯб зоҳир мегардад.

- Мутаассифона, истифодаи зӯроварӣ нисбати кӯдакон дар баъзе оилаҳои тоҷик ба чашм мехӯрад, - мегӯяд собиқадори соҳаи маориф Тоҷинисо Умарова. – Аммо ин ҳаргиз усули тарбия набуду нест. Баръакс муомилаи хуб бо кӯдакон ва бо суханони таъсирбахш фаҳмондани хатои онҳо таъсири бештар дошта метавонад. Баъзеҳо танбеҳ ва муҷозотро барои кӯдакон манфиатовар меҳисобанд, аммо аксар вақт он на боиси ислоҳ, балки боз ҳам зишттар гаштани хислати онҳо мегардад. Дар мавриди кӯдаконе, ки рӯҳияи саркаше доранд, бояд аз шеваи ҳадя додан ва изҳори муҳаббат кардан, истифода кунем.

Ба таъкиди корманди ҳифзи ҳуқуқу тартибот Садриддин Мирзоев истифодаи зӯроварӣ нисбати кӯдакон боиси нодуруст ташаккул ёфтани хусусиятҳои шахсияти кӯдак гардида, онҳо ашхоси бераҳму беирода ва барои ҷомеа хавфнок ба воя мерасанд. “Хушунату зӯроварӣ ва ҷабру ситам нисбати кӯдакон барои онҳо оқибатҳои ногувор дошта метавонад. Фарзанд дар чунин ҳолатҳо метавонад, ба олами ҷиноӣ роҳ ёфта, ояндаи худ ва волидонашро доғдор намояд”, - гуфт ин ҳамсуҳбати мо.

ҲОМИИ ҲУҚУҚИ КӮДАК БОШЕМ

Ҳимояи ҳуқуқ ва кафолатҳо оид ба вазъи ҳуқуқии кӯдак ин дар назди падару модар, ҷомеа ва давлат на танҳо ҳуқуқ, балки уҳдадорӣ низ мебошад. Дар қисми якуми моддаи 18-и Эъломияи ҳуқуқҳои кӯдак зикр шудааст, ки “таъмини манфиатҳои кӯдак бояд мавзӯи асосии ғамхории волидайн бошад”. Ҳамчунин, чанде аз моддаҳои Кодекси оилаи Ҷумҳурии Тоҷикистон ба ҳуқуқу уҳдадориҳои волидайн дар тарбия ва таълими фарзандон бахшида шудаанд, ки меъёрҳои онҳо фарогири тамоми масоили марбут ба тарбия ва таъминоти кӯдакон мебошанд