Ё нобиғае, ки 300 навъи дору кашф намудааст

Гиппократ аз замонҳои қадим то имрӯз ҳамчун асосгузори илми тиб шинохта шудааст. Маҳз фаъолияти ӯ дар соҳаи тиб таҳаввулоти бузурге ба миён овард ва то имрӯз тамоми табибон қабл аз шурӯи кори худ бо номи ӯ савганд ёд мекунанд, ки бо унвони “Савганди Гиппократ” машҳур аст.

Номи ин нобиғаи машҳур, ки дар асри V пеш аз мелод (с.460-377 пеш аз м.) зиндагӣ кардааст, барои насли имрӯз тавассути савганде, ки табибон ҳангоми шурӯи кори худ ёд мекунанд, ошност. Ин файласуфи Юнони қадим, табиби машҳуру боистеъдод, табиатшиноси барҷаста, ҳамчунин ислоҳотчии илми тибро бе муҳобо метавон “Падари тиб” номид. Маҳз ба шарофати ӯ садсолаҳо қабл таҳкурсии донишҳои тиббӣ ва усулҳои бунёдии соҳаи тиб гузошта шуд.

Бостоншиносон муддатҳои тӯлонӣ доир ба шахсияти ин нобиға маълумот ҷамъ оварданд, ки баъзе аз онҳо ихтилофнок низ мебошанд. Аз ин рӯ, на ҳама маълумотҳо доир ба ҳаёти Гиппократ дақиқанд, балки бофтаву хаёлӣ низ ҳастанд. Бостоншиноси римӣ Соран Эфесский нахустин шахсест, ки зиндагиномаи Гиппократро тибқи хотираҳои Афлотун, ҳамчунин андешаҳои худи табиб баён намудааст.

РОМКУНАНДАИ АСПҲО

Маънои Гиппократ бо забони юнонӣ “Ромкунандаи аспҳо” мебошад. Гиппократ дар Кос ном шаҳри наздисоҳилии Юнони қадим (Туркияи имрӯза) ба дунё омадааст. Падараш Гераклид ном дошта, ӯ низ табиб буд.

Ӯ омӯхтани илми тибро аз калисое, ки ба шарофати худои тиб Асклепия бунёд шуда буд, оғоз намуд, аммо асоси ин илм, яъне алифбои онро аз падар ва бобояш, ки дар ин самт таҷрибаи ғанӣ доштанд, омӯхта буд.

Гиппократ дар ҷавонӣ шогирди файласуф Демокрит буд.

ТИБ

Дар замони Гиппократ одамони бесавод бовар доштанд, ки сабаби асосии бемориҳо ин сеҳру ҷоду ва таъсири арвоҳу ҷину аҷинаҳо ва иблису девҳост. Аммо фалсафаи ин табиби антиқӣ наву фарқкунанда буд. Чун ӯ одамонро бовар мекунонд, ки ин ҳама зуҳуроти одии табиӣ мебошад. Гиппократ мехост, ақидаву тасаввуроти мардумро бо далелҳои илман асоснокшуда тағйир диҳад. Ӯ дар шаҳру деҳот ва кишварҳои гуногун гашта, мардумро муолиҷа мекард.

Ин файласуф кашфиётҳои илмии зиёде анҷом додааст, ки маъмултаринашон инҳоянд:

- Мизоҷи одам. Гиппократ вобаста ба таснифоти машҳури навъҳои мизоҷ ташхис ва табобати барои ҳама навъҳои мизоҷ мувофиқ бударо бо дарназардошти майл доштан ба бемориҳои муайян тавсиф намудааст.

- Назарияи марҳалаҳои беморӣ. Тибқи ин назария Гиппократ марҳалаи хатарноки беморӣ – “буҳрон”-ро ҷудо намуда, доир ба хусусиятҳои “рӯзҳои буҳронӣ” нақл мекунад.

- Усулҳои муоинаи бемор (аускултатсия, перкуссия, палпатсия). Табиб аз илмҳои замони худ пеш гузашта, қоидаву усулҳои осону дастрасро омӯхт ва ин саҳми ӯ дар илм гардид.

- Хусусиятҳои мудохилаи ҷарроҳӣ. Ба туфайли донишу навовариҳои ин файласуфи қадим минбаъд табибон ҳангоми ҷарроҳӣ ба истифодаи дастпӯшакҳо, ниқоб ва кӯлоҳ пардохтанд. Гиппократ ҳамчунин якчанд қоидаҳоро ҳангоми ҷарроҳӣ (равшанидиҳии дуруст, ҷобаҷогузории асбобу олот) ҷорӣ намуд.

- Парҳез. Тибқи ин ақидаи табиб табибони оянда фаҳмиданд, ки барои бемор ғизои махсус (парҳезӣ) лозим аст. Масалан, ҳангоми табларза шавлаи марҷумак бо асалу зира, ҳангоми тарбод моҳии обҷӯш ва лаблабу истеъмол бояд кард.

Зимни ин қоидаҳо ҳамчунин табиб эҳтиёткориро ҳангоми ҷарроҳӣ таъкид намуда, маслиҳат медод, ки дар истифодаи доруҳо эҳтиёткор буда, бештар аз маводи табиӣ истифода намоянд. Ӯ дар тӯли умраш зиёда аз 300 навъи доруҳоро кашф намуд, ки то ҳол истифода мешаванд.

Гиппократ аз уҳдаи “пломба” задани дандон, ба ҷояш даровардани устухонҳои баромада, шикастабандӣ ба хубӣ мебаромад. Ӯ ҳангоми муолиҷа ба ҳолати равонии бемор, хоҳишу талаботи ӯ таваҷҷуҳи хосса зоҳир мекард.

САВГАНДИ ГИППОКРАТ

Ин савганд ҳангоми тарҷума бо забонҳои дунё баъзе тағйирҳо хӯрда бошад ҳам, аммо принсипҳои асосиаш бетағйир боқӣ мондаанд. Масалан, уҳдадориҳо дар назди атрофиён (кӯмаки беғаразона ба ҳар як кас), принсипи “Зарар нарасон”, тавсия ба табибон ҷиҳати худдорӣ кардан аз исқоти ҳамли занҳо, ба бемор бо чашми тамаъ, ҳирс ва шаҳват назар накардан, хомӯшӣ, махфӣ нигоҳ доштани мушкили бемор.

Дар аксар кишварҳои олам донишҷӯён пеш аз гирифтани дипломи мутахассиси соҳаи тиб ин савгандро аз бар намуда, баланд мехонанд ва уҳдадор мешаванд, ки то охири умр ба ин савганд содиқ хоҳанд монд.

ШИФОБАХШИ ҶОН

Гиппократ оиладор ва соҳиби 3 фарзанд буд, ки ҳамаро соҳибилм намудаву аз илму дониш ва малакаи ҳаётии худ баҳравар гардонда буд. Табиб барои наслҳои минбаъда аз худ мероси гаронбаҳое боқӣ гузошт. Айни ҳол дар шаҳри Лариссаи Юнон пайкараи Гиппократ гузошта шудааст, ки макони сайру саёҳати сокинон ва меҳмонони шаҳр аст.

Ривояте ҳаст, ки дар болои қабри табиб занбӯрони асал лона гузоштаанд, ки асали онро барои муолиҷаи захму ҷароҳатҳо истифода мекунанд. Ин файласуф миёни халқ бо унвони “Шифобахши ҷон” ва “Падари тиб” машҳур аст.

ДАЛЕЛҲОИ АҶИБ

Ривоятҳо доир ба ҳаёту фаъолияти ин файласуфи машҳур аз ҷониби бостоншиносон тасдиқ наёфта бошанд ҳам, мавҷудияти онҳоро касе инкор накардааст. Баъзе аз онҳоро пешниҳоди хонанда мегардонем:

Боре Гиппократ ба Афина рафт, ки он ҷо бемории тоун (чума) авҷ гирифта буд. Ӯ баъди анҷом додани тадбирҳои саривақтӣ аҳолии ин шаҳрро аз ҳалокат ва нобудӣ наҷот дод.

Вақте файласуф дар Македония машғули тадқиқоти тиббӣ ва муолиҷа буд, ҳамзамон шоҳи ин кишварро низ табобат кард. Гиппократ ҳангоми муолиҷаи шоҳ бемориеро бо номи агграватсия кашф намуд, ки маънояш муболиғаи беғаразонаи нотобии худ мебошад.

ИҚТИБОСҲО

“Агар хоб дарду аламро сабук гардонад, пас беморӣ кушанда нест”.

“Беморӣ ҳамеша ё аз барзиёдӣ, ё аз норасоӣ, яъне бар асари вайрон шудани мувозинат пайдо мешавад”.

“Як қисми бемориҳо танҳо аз тарзи ҳаёт ба вуҷуд меоянд”.