ҶОМЕА
Сешанбе 23 Апрел 2024 01:56
Ё чӣ гуна ин равандро метавон решакан кард?
1-уми июн дар саросари ҷаҳон Рӯзи байналмилалии ҳифзи кӯдакон ҷашн гирифта мешавад. Пӯшида нест, ки дар тамоми ҷаҳон раванди меҳнати кӯдакон вуҷуд дорад. Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ин раванд коҳиш ёфтааст, вале то ҳол мо дар бозорҳо ва минтақаҳои гуногуни кишвар меҳнати кӯдаконро мушоҳида мекунем.
Дилшод хонандаи синфи 7-ум аз ноҳияи Ёвон аст, ки пас аз марги бармаҳали падар, ки хеле ҷавон буд, ягона марди калони хонадон ва дастёри модар аст. Ӯ дар хонавода ҳамзамон як хоҳару як бародари дигар низ дорад, ки ҳанӯз хурданд. Дилшод барои пеш бурдани зиндагиашон ба бозор баромада, аробакашӣ мекунад, то ин ки зиндагиашонро пеш барад.
Вале Дилшод мегӯяд, ки дар баробари ин ба мактаб низ меравад ва вақти дарстайёркунӣ ҳам меёбад. Ба гуфтаи Дилшод, ӯ аз рейдҳое, ки дар бозор аз ҷониби мақомоти милитсия гузаронида мешавад, пинҳон мешавад. Чӣ гунае, ки худи ӯ мегӯяд: “Аслан, рейдҳо дар тобистон камтар ба назар мерасанд, вале ҳар гоҳе ҳам, ки рейд мегузарад, дар ягон ҷо пинҳон мешавам, чун модарамро метавонанд бо маблағи калон ҷарима кунанд”.
Ба монанди Дилшод дар бозорҳо зиёд кӯдаконро вохӯрдан мумкин аст, ки натанҳо ба аробакашӣ, балки ба шустушӯи нақлиёт, фурӯши селофан, ҳар гуна обҳои нӯшокӣ, боркашӣ ва дигар корҳо машғуланд. Дар деҳаҳои дурдасти Тоҷикистон кӯдакон бештар ба корҳои саҳро, аз қабили пахтачинӣ, молчаронӣ, ҳезумчинӣ, сангкашиву регкашӣ ҷалб мешаванд.
Кодекси меҳнати Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки моҳи июли соли 2016 дар таҳрири нав қабул шуд, синну соли ҳадди ақалли меҳнати кӯдаконро то 15-солагӣ муқаррар намудааст. Фасли алоҳида (моддаҳои 207-214) бошад, ба муҳофизати ҳуқуқҳои синну соли то 18-сола бахшида шудааст. Вале то ҳол кӯдакон барои кӯмак ба волидон ба чунин корҳо даст мезананд.
Ҷамшеди 13-сола низ аз зумраи он нафаронест, ки аз ҳоло маҷбур шудааст, бори зиндагиро ба дӯши худ гирад. Ҷамшед ба шустушӯи чархҳои мошин дар шаҳри Душанбе машғул аст. Ӯ мегӯяд, вақти хурдакак буд, модараш вафот кард, вале падар дорад. Ба қавли ӯ падараш айни ҳол бемор аст ва ӯ мехоҳад ба ин васила ба падараш кӯмак кунад. Ҷамшед дар мактаб таҳсил мекунад ва пас аз дарс корро шурӯъ мекунад. Ба гуфтаи ӯ, аз ҳисоби даромади худ пули мактаб ва ҳам лавозимоти дарсиашро худаш пардохт мекунад.
- Саҳар то нисфирӯзӣ дар мактаб ва пас аз нисфирӯзӣ то шом ба ин кор машғул мешавам, -мегӯяд ҳамсуҳбати мо.
ОМИЛҲОИ ИН РАВАНД ДАР ЧИСТ?
Коршиносон мегӯянд, то замоне, ки волидон мушкилоти иқтисодӣ доранд, меҳнати кӯдакон ҷой дорад. Вале онҳо агар яке аз омилҳои ба меҳнат рӯ овардани кӯдаконро ба сатҳи пасти иқтисоди кишварҳо рабт диҳанд, омили дигари онро ба беназоратии волидон ва беаҳамиятии корфармоён рабт медиҳанд.
Ҳамоҳангсози лоиҳаи “Ташкилоти байналмилалии меҳнат” дар Тоҷикистон Собир Аминов мегӯяд, ки ин раванд дар тамоми ҷаҳон мушкили мубрам аст, зеро шумораи кӯдакони меҳнаткаш мисли қабл дар сатҳи баланд боқӣ мемонад.
- Гузашта аз ин, ин на танҳо ба ҷузъи иқтисодӣ вобаста аст. Касе баҳс намекунад, ки дараҷаи зиндагонии оила ҳар қадар баланд бошад, эҳтимолияти ба кор рафтани кӯдак низ ҳамон қадар кам мешавад. Аммо дар ин хусус кор бо шуурнокӣ ва дарки мушкилиҳои волидон ва корфармоён, ки кӯдаконро иҷозаи кор бо бадтарин шаклҳои меҳнатро медиҳанд, нақши зиёдро мебозад,-мегӯяд номбурда.
Ҳамзамон Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд” аз волидон талаб мекунад, ки аз иштироки фарзандони худ дар фаъолиятҳое, ки метавонанд ба саломатии кӯдак хатарнок ва зараровар бошанд, инчунин дар дигар намудҳои меҳнат, ки ба инкишофи муътадили ҷисмонӣ ва руҳии кӯдак зарар мерасонад, пешгирӣ кунанд.
КОҲИШИ МЕҲНАТИ КӮДАКОН ДАР 10 СОЛИ АХИР
Коршиносон бар он назаранд, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон тавонист 10 соли охир дар самти мубориза алайҳи меҳнати кӯдакон ба натиҷаҳои назаррасе ноил гардад. Яъне дар ин муддат бо тағйирот ба қонунгузорӣ сатҳи бадтарин шаклҳои меҳнати кӯдаконро аз байн бурд.
Айни ҳол дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар мавриди меҳнати кӯдакон омори дақиқе вуҷуд надорад. Вале аввалин таҳқиқоте, ки оид ба меҳнати кӯдакон дар кишвар гузаронида шуд, он соли 2012 анҷом шуда буд. Ин таҳқиқот аз ҷониби Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳамкорӣ бо Барномаи байналмилалии барҳам додани меҳнати кӯдакони Созмони байналмилалии меҳнат анҷом ёфт. Дар он ҳиссаи кӯдакони коргар 522 ҳазор нафар (23,4 фоиз), сатҳи баландтарини шуғл 45,5 фоизро ташкил дод, ки он писарони аз 15 то 17- соларо дар бар мегирифт. Бо вуҷуди ин, сатҳи шуғл ҳатто дар гурӯҳи ҷавонтар аз 5 то 11-сола хеле баланд аст (10,7 фоиз).
Вале тибқи як пажӯҳиш, ки ба мубориза бо меҳнати кӯдакон ва харидуфурӯши одамон дар Осиёи Марказӣ аз ҷониби “Ташкилоти байналмилалии меҳнат” дар якҷоягӣ бо шариконаш анҷом дода шудааст, маълум гардид, ки дар соли 2016 нисбат ба соли 2012 дар Ҷумҳурии Тоҷикистон сатҳи истисмори меҳнати кӯдакон тақрибан се маротиба коҳиш ёфтааст. Яъне кӯдакони қобили меҳнат синну соли 12,17-сола 270 ҳазор нафарро ташкил медиҳанд, ки он ба 10,3 фоиз баробар аст.
КАДОМ БАРНОМАҲО РӮИ КОР ОМАДАНД?
Созмони Милали Муттаҳид 12 июнро ҳамчун Рӯзи умумиҷаҳонии мубориза бо меҳнати кӯдак муайян намудааст ва ҳамасола он дар саросари дунё ҷашн гирифта мешавад.
Дар ин раванд аз оғози соли 2010 созмонҳои байналмилалӣ дар якҷоягӣ бо созмонҳои давлатӣ ва ғайридавлатӣ корҳои решакан намудани меҳнати кӯдакон дар Тоҷикистонро вусъат бахшиданд.
Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 2014 қарор “Дар бораи Барномаи миллии барҳам додани шаклҳои бадтарини меҳнати кӯдакон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2015-2020”-ро қабул кард.
Ҳамзамон, санадҳои муҳими байналмилалӣ, аз ҷумла дар соҳаи меҳнат – Конвенсияи ТБМ №182 "Оид ба манъ кардан ва аз байн бурдани шаклҳои бадтарини меҳнати кӯдакон", Конвенсияи ТБМ №138 "Оид ба синну соли ҳадди ақали ба кор қабул намудан" ва як қатор ҳуҷҷатҳои дигарро дар ин соҳа ба тасвиб расонида, қонунгузории худро ба меъёрҳо ва стандартҳои муқаррарнамуда мутобиқ гардонида, бо дарназардошти ин стандартҳо онро пайваста такмил медиҳад.
Илова бар ин, дар ин самт Барномаи миллӣ оид ба барҳам додани шаклҳои бадтарини меҳнати кӯдакон дар Тоҷикистон барои солҳои 2015 – 2020, нақшаи миллии чорабиниҳо оид ба мубориза бар зидди харидуфурӯши одамон барои солҳои 2016-2018 ва 2019-2021, номгӯи ҷойҳои кории зараровар ва хатарнок, руйхати корҳо, ки дар онҳо истифода намудани меҳнати кормандони ба синни 18 нарасида манъ аст ва ҳадди ниҳоии меъёри борҳое, ки барои онҳо дастӣ бардоштан ва кашондан иҷозат дода намешавад, аз қабили ин ҳуҷҷатҳоянд.
Ба роҳ мондани чунин барномаву санадҳо ва муборизаи мунтазам бо меҳнати кӯдакон ва бадтарин шаклҳои он дар Тоҷикистон тайи 10 соли ахир миқёси ин мушкилотро ба маротиб коҳиш додааст.
Собир Аминов мегӯяд, тибқи стратегияҳои Ҳадафҳои рушди устувор онҳо дар назди худ нақша гузоштаанд, ки то соли 2025 меҳнати кӯдакон ва то соли 2030 – меҳнати маҷбурӣ, шаклҳои муосири ғуломӣ ва харидуфурӯши одамонро дар саросари ҷаҳон комилан аз байн баранд. Дар ин радиф коршиносон мегӯянд, баҳри пурра решакан кардани ин раванд бояд тамоми сохторҳо, ки бо раванди меҳнати кӯдакон иртибот доранд, ҳамкории зичро ба роҳ монанд.
1-уми июн дар саросари ҷаҳон Рӯзи байналмилалии ҳифзи кӯдакон ҷашн гирифта мешавад. Пӯшида нест, ки дар тамоми ҷаҳон раванди меҳнати кӯдакон вуҷуд дорад. Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон ин раванд коҳиш ёфтааст, вале то ҳол мо дар бозорҳо ва минтақаҳои гуногуни кишвар меҳнати кӯдаконро мушоҳида мекунем.
Дилшод хонандаи синфи 7-ум аз ноҳияи Ёвон аст, ки пас аз марги бармаҳали падар, ки хеле ҷавон буд, ягона марди калони хонадон ва дастёри модар аст. Ӯ дар хонавода ҳамзамон як хоҳару як бародари дигар низ дорад, ки ҳанӯз хурданд. Дилшод барои пеш бурдани зиндагиашон ба бозор баромада, аробакашӣ мекунад, то ин ки зиндагиашонро пеш барад.
Вале Дилшод мегӯяд, ки дар баробари ин ба мактаб низ меравад ва вақти дарстайёркунӣ ҳам меёбад. Ба гуфтаи Дилшод, ӯ аз рейдҳое, ки дар бозор аз ҷониби мақомоти милитсия гузаронида мешавад, пинҳон мешавад. Чӣ гунае, ки худи ӯ мегӯяд: “Аслан, рейдҳо дар тобистон камтар ба назар мерасанд, вале ҳар гоҳе ҳам, ки рейд мегузарад, дар ягон ҷо пинҳон мешавам, чун модарамро метавонанд бо маблағи калон ҷарима кунанд”.
Ба монанди Дилшод дар бозорҳо зиёд кӯдаконро вохӯрдан мумкин аст, ки натанҳо ба аробакашӣ, балки ба шустушӯи нақлиёт, фурӯши селофан, ҳар гуна обҳои нӯшокӣ, боркашӣ ва дигар корҳо машғуланд. Дар деҳаҳои дурдасти Тоҷикистон кӯдакон бештар ба корҳои саҳро, аз қабили пахтачинӣ, молчаронӣ, ҳезумчинӣ, сангкашиву регкашӣ ҷалб мешаванд.
Кодекси меҳнати Ҷумҳурии Тоҷикистон, ки моҳи июли соли 2016 дар таҳрири нав қабул шуд, синну соли ҳадди ақалли меҳнати кӯдаконро то 15-солагӣ муқаррар намудааст. Фасли алоҳида (моддаҳои 207-214) бошад, ба муҳофизати ҳуқуқҳои синну соли то 18-сола бахшида шудааст. Вале то ҳол кӯдакон барои кӯмак ба волидон ба чунин корҳо даст мезананд.
Ҷамшеди 13-сола низ аз зумраи он нафаронест, ки аз ҳоло маҷбур шудааст, бори зиндагиро ба дӯши худ гирад. Ҷамшед ба шустушӯи чархҳои мошин дар шаҳри Душанбе машғул аст. Ӯ мегӯяд, вақти хурдакак буд, модараш вафот кард, вале падар дорад. Ба қавли ӯ падараш айни ҳол бемор аст ва ӯ мехоҳад ба ин васила ба падараш кӯмак кунад. Ҷамшед дар мактаб таҳсил мекунад ва пас аз дарс корро шурӯъ мекунад. Ба гуфтаи ӯ, аз ҳисоби даромади худ пули мактаб ва ҳам лавозимоти дарсиашро худаш пардохт мекунад.
- Саҳар то нисфирӯзӣ дар мактаб ва пас аз нисфирӯзӣ то шом ба ин кор машғул мешавам, -мегӯяд ҳамсуҳбати мо.
ОМИЛҲОИ ИН РАВАНД ДАР ЧИСТ?
Коршиносон мегӯянд, то замоне, ки волидон мушкилоти иқтисодӣ доранд, меҳнати кӯдакон ҷой дорад. Вале онҳо агар яке аз омилҳои ба меҳнат рӯ овардани кӯдаконро ба сатҳи пасти иқтисоди кишварҳо рабт диҳанд, омили дигари онро ба беназоратии волидон ва беаҳамиятии корфармоён рабт медиҳанд.
Ҳамоҳангсози лоиҳаи “Ташкилоти байналмилалии меҳнат” дар Тоҷикистон Собир Аминов мегӯяд, ки ин раванд дар тамоми ҷаҳон мушкили мубрам аст, зеро шумораи кӯдакони меҳнаткаш мисли қабл дар сатҳи баланд боқӣ мемонад.
- Гузашта аз ин, ин на танҳо ба ҷузъи иқтисодӣ вобаста аст. Касе баҳс намекунад, ки дараҷаи зиндагонии оила ҳар қадар баланд бошад, эҳтимолияти ба кор рафтани кӯдак низ ҳамон қадар кам мешавад. Аммо дар ин хусус кор бо шуурнокӣ ва дарки мушкилиҳои волидон ва корфармоён, ки кӯдаконро иҷозаи кор бо бадтарин шаклҳои меҳнатро медиҳанд, нақши зиёдро мебозад,-мегӯяд номбурда.
Ҳамзамон Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи масъулияти падару модар дар таълиму тарбияи фарзанд” аз волидон талаб мекунад, ки аз иштироки фарзандони худ дар фаъолиятҳое, ки метавонанд ба саломатии кӯдак хатарнок ва зараровар бошанд, инчунин дар дигар намудҳои меҳнат, ки ба инкишофи муътадили ҷисмонӣ ва руҳии кӯдак зарар мерасонад, пешгирӣ кунанд.
КОҲИШИ МЕҲНАТИ КӮДАКОН ДАР 10 СОЛИ АХИР
Коршиносон бар он назаранд, ки Ҷумҳурии Тоҷикистон тавонист 10 соли охир дар самти мубориза алайҳи меҳнати кӯдакон ба натиҷаҳои назаррасе ноил гардад. Яъне дар ин муддат бо тағйирот ба қонунгузорӣ сатҳи бадтарин шаклҳои меҳнати кӯдаконро аз байн бурд.
Айни ҳол дар Ҷумҳурии Тоҷикистон дар мавриди меҳнати кӯдакон омори дақиқе вуҷуд надорад. Вале аввалин таҳқиқоте, ки оид ба меҳнати кӯдакон дар кишвар гузаронида шуд, он соли 2012 анҷом шуда буд. Ин таҳқиқот аз ҷониби Агентии омори назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон дар ҳамкорӣ бо Барномаи байналмилалии барҳам додани меҳнати кӯдакони Созмони байналмилалии меҳнат анҷом ёфт. Дар он ҳиссаи кӯдакони коргар 522 ҳазор нафар (23,4 фоиз), сатҳи баландтарини шуғл 45,5 фоизро ташкил дод, ки он писарони аз 15 то 17- соларо дар бар мегирифт. Бо вуҷуди ин, сатҳи шуғл ҳатто дар гурӯҳи ҷавонтар аз 5 то 11-сола хеле баланд аст (10,7 фоиз).
Вале тибқи як пажӯҳиш, ки ба мубориза бо меҳнати кӯдакон ва харидуфурӯши одамон дар Осиёи Марказӣ аз ҷониби “Ташкилоти байналмилалии меҳнат” дар якҷоягӣ бо шариконаш анҷом дода шудааст, маълум гардид, ки дар соли 2016 нисбат ба соли 2012 дар Ҷумҳурии Тоҷикистон сатҳи истисмори меҳнати кӯдакон тақрибан се маротиба коҳиш ёфтааст. Яъне кӯдакони қобили меҳнат синну соли 12,17-сола 270 ҳазор нафарро ташкил медиҳанд, ки он ба 10,3 фоиз баробар аст.
КАДОМ БАРНОМАҲО РӮИ КОР ОМАДАНД?
Созмони Милали Муттаҳид 12 июнро ҳамчун Рӯзи умумиҷаҳонии мубориза бо меҳнати кӯдак муайян намудааст ва ҳамасола он дар саросари дунё ҷашн гирифта мешавад.
Дар ин раванд аз оғози соли 2010 созмонҳои байналмилалӣ дар якҷоягӣ бо созмонҳои давлатӣ ва ғайридавлатӣ корҳои решакан намудани меҳнати кӯдакон дар Тоҷикистонро вусъат бахшиданд.
Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон соли 2014 қарор “Дар бораи Барномаи миллии барҳам додани шаклҳои бадтарини меҳнати кӯдакон дар Ҷумҳурии Тоҷикистон барои солҳои 2015-2020”-ро қабул кард.
Ҳамзамон, санадҳои муҳими байналмилалӣ, аз ҷумла дар соҳаи меҳнат – Конвенсияи ТБМ №182 "Оид ба манъ кардан ва аз байн бурдани шаклҳои бадтарини меҳнати кӯдакон", Конвенсияи ТБМ №138 "Оид ба синну соли ҳадди ақали ба кор қабул намудан" ва як қатор ҳуҷҷатҳои дигарро дар ин соҳа ба тасвиб расонида, қонунгузории худро ба меъёрҳо ва стандартҳои муқаррарнамуда мутобиқ гардонида, бо дарназардошти ин стандартҳо онро пайваста такмил медиҳад.
Илова бар ин, дар ин самт Барномаи миллӣ оид ба барҳам додани шаклҳои бадтарини меҳнати кӯдакон дар Тоҷикистон барои солҳои 2015 – 2020, нақшаи миллии чорабиниҳо оид ба мубориза бар зидди харидуфурӯши одамон барои солҳои 2016-2018 ва 2019-2021, номгӯи ҷойҳои кории зараровар ва хатарнок, руйхати корҳо, ки дар онҳо истифода намудани меҳнати кормандони ба синни 18 нарасида манъ аст ва ҳадди ниҳоии меъёри борҳое, ки барои онҳо дастӣ бардоштан ва кашондан иҷозат дода намешавад, аз қабили ин ҳуҷҷатҳоянд.
Ба роҳ мондани чунин барномаву санадҳо ва муборизаи мунтазам бо меҳнати кӯдакон ва бадтарин шаклҳои он дар Тоҷикистон тайи 10 соли ахир миқёси ин мушкилотро ба маротиб коҳиш додааст.
Собир Аминов мегӯяд, тибқи стратегияҳои Ҳадафҳои рушди устувор онҳо дар назди худ нақша гузоштаанд, ки то соли 2025 меҳнати кӯдакон ва то соли 2030 – меҳнати маҷбурӣ, шаклҳои муосири ғуломӣ ва харидуфурӯши одамонро дар саросари ҷаҳон комилан аз байн баранд. Дар ин радиф коршиносон мегӯянд, баҳри пурра решакан кардани ин раванд бояд тамоми сохторҳо, ки бо раванди меҳнати кӯдакон иртибот доранд, ҳамкории зичро ба роҳ монанд.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед