Хайру садақа яке аз хислатҳои наҷиби инсонӣ ба шумор рафта, мардуми тоҷик дар ин самт хеле фаъоланд. Аммо то кадом андоза хайру садақаи мо дуруст аст? Мо бояд ба кӣ дар мадди аввал хайр кунем? Хайри муҳоҷирон то куҷо дуруст аст? Оё ба фарзанди худ хайр кардан ҷоиз аст? Барои дарёфти посух ба ин ва дигар суолҳо бо Саидмукаррам Абдуқодирзода, раиси Шӯрои уламои Маркази исломии Ҷумҳурии Тоҷикистон суҳбат намудем.

-Хайру саховат дар кадом ҳолат барои мардум дуруст аст ва ё барои кадом гурӯҳи одамон хайр кардан воҷиб нест?

- Хайру саховат дар ҳолате дуруст аст, ки инсон имконият дорад. Худованд ба ҳар як бандааш мегӯяд, ки: “Бандаам, ман ба ту сарвату молу амволу дорандагӣ додам, ту ба бандагони ниёзмандам бидеҳ”. Ба доранда Худованд мегӯяд, ки ту бидеҳ ва ба нодор мегӯяд, ки ту бигир. Инсон сарватманд шуд, хайру садақа дар гарданаш фарз мешавад, аммо барои инсони нодор додани закот фарз намешавад. Ё инсон нодор бошад, барои он рафтани ҳаҷ фарз намешавад. Пас, дар ин ҷо нодор бояд бигирад ва доро бошад, бояд бидиҳад. Нодоре, ки дар гарданаш хайру садақа фарз нест, агар ин корро бикунад, ба худ ҷабре беш накардааст. Додани закот, кардани қурбонӣ барои инсони нодор, қарздор ва камбизоат қарзу воҷиб нест. Нафаре, ки нодор аст, агар хайр кунаду он аз нолаи фарзандонаш бошад, дар ин ҳол он нафар гунаҳгор мешавад.

- Имрӯз хайру саховати худро мардум дар шабакаҳои иҷтимоӣ таблиғ мекунанд ва ҳатто ҳамон яки додаашонро ба таври сад нишон медиҳанд. Оё ин гуна хайр қабул аст ё на ва аз нигоҳи Ислом чунин хайркунандагон чӣ ҳукм доранд?

- Инҷо вобаста ба дилу ниятҳои онҳост. Ҳар амали инсон вобаста ба нияташ аст. Агар нияти ин блогерон шуҳрату маблағ бо роҳи фиреб ба даст овардан бошад, дар инҷо ҳароми қатъӣ, яъне ҳароми вазнин аст. Бояд ки аз ин гуна худнамоӣ чунин одамон, аниқтараш блогерон парҳез кунанд. Вале агар нияташон он бошад, ки хайрро таблиғ кунанд, ки барои хайр кардани дигарон сабаб шавад, ин корашон подош дорад. Агар ният шуҳрату ман -маниву худхоҳӣ бошад, амали нек ҳам анҷом диҳанд, он иқобу азоб дорад. Таблиғҳо ба хотири ибрати дигарон бошад ва холисона бошаду барои дастгирии дигарон, албатта кори хубест, на кори бад.

- Ин гуна ки бошад, ин ки мегӯянд “бо дасти ростат хайр кун, дасти чапат нафаҳмад” чӣ мешавад? Магар он зери суол намеравад?

- Хайреро бо дасти рост кардӣ, дасти чап надонад, бениҳоят як муболиға ба хотири он аст, ки миннат накунанд. Нафаре як масҷид месозад, ё ҳазорҳо боғ, ятимхона ва роҳ. Ҳазорҳо нафар медонанд, ки фалон инсон сохтааст. Инро ҳеҷ намешавад, ки пинҳон кард. Муҳим инҷо гап сари он меравад, ки Паёмбар (с.а.в) мефармоянд: “Ҳар некие, ки анҷом додӣ, ба хотири Худованд анҷом бидеҳ ва касеро миннат накун”. Ҳоло камбизоатеро хона додаӣ, нагӯ, ки “Ҳой номард, ту дар хонаи ман додагӣ нишастаӣ”. Дар ин ҳолат хайр ҳаром мешавад. Яъне, бо дасти рост хайр кардану дасти чап нафаҳмидан, миннат накардан аст. Аммо, мутаассифона нафароне низ ҳастанд, ки ман ин кардаму он кардам гӯён то дараҷае мегӯянд, ки даҳонашон кафк мекунад. Ин гуна хайр на хайр мешаваду на эътиборе дорад.

- Бештар хайрро бояд ба кӣ кунем?

- Инсоне, ки худ доранда аст, дар навбати аввал бояд фарзандони падарро бубинад, доираи дуюм амаку амакбача, холаву холабача, доираи сеюм аз хешу табораш ҳеҷ кас ниёзманд набошад, ҳама зиндагии муътадил дошта бошанд, пас бубинад дари дарвозаи аввали ҳамсояро. Ба ҳамсояи наздик ва дуртар дар навбати саввум хайр кунад. Дар урфият ҳам беҳуда нагуфтаанд: “аввал хеш, баъд дарвеш”. Беҳтарин хайри инсон ин хайр барои фарзандони худ аст. Баъдан маъюбону ятимон аст. Бисёриҳо фикр мекунанд, ки барои фарзандони худ сару либос харанд ва ё хонаву дару зиндагии шоиста таъмин намоянд, ин хайр намешавад, аммо беҳтарин хайр ин хайр барои фарзандони худ мебошад.

-Шумо беҳтарин хайрро хайр ба фарзандон мегӯед. Дар замони имрӯз ба ғайр аз либосаву хӯрока чӣ хайрест, ки бояд мардум ба фарзандони худ бикунанд?
- Бубинед, имрӯз як хайру худоӣ мекунӣ, омада мехӯранд, аз дарвозаат набаромада, мегӯянд, ки ин касофат аз куҷо ин қадар ёфт, ки хайру худоӣ кард. Аз ин дида беҳтар он аст, ки ба ҷойи ин қадар сарфу пулпошиҳо ба фарзандони худ китобу дафтару дигар ҷиҳози хониш бихарад, инчунин ба фарзандон дарсҳои иловагӣ, муаллимҳои иловагӣ гираду онҳоро ба камолот бирасонад. Аз ин дида дигар садақаи ҷория нест. Ин садақае ҳаст, ки тамоми умр савобаш ба падарону модарони он фарзандон мерасад. Лекин мардуми камсавод ин ҳамаро нодида мегиранд ва аҳамият ҳам намедиҳанд.

- Мардуми мо дар бештари ҳолатҳо шароити зиндагии вазнин доранд, вале барои дигарон хайр мекунанд ва мегӯянд, ки “чӣ надорем гуфта хайру худоӣ накунем?. Ин гуна хайр дар Ислом воҷиб аст?

- Нафаре, ки шароит ва имконияти хайр кардан надорад, аммо ин корро барои мардум кунад, то мардум нагӯянд, ки дастбахайр набудааст, агар ба хотири ҳамин мардум кунад, албатта гунаҳкор мешавад. Ҳоло бубинед, як мисоли дигар. Намоз фарз аст, росто хондани намоз ҳам фарз аст, аммо болои курсие нишаста мехонад, ҳол он ки росто хондан фарз аст, чунки тавон надорад. Худованд ба ҳеҷ як бандааш барои коре аз тавонаш бештар амр намекунад. Инсон бояд ҳамеша дар ҳудуди имконияташ амал кунад. Аз имконият берун худро инсон бояд зери бори қарз нагузорад. Ва худро гирифтори муҳтоҷиву нотавонӣ накунад. Қуръон мегӯяд, ки дастонатро чандон кушода накун, ки ҳар чизе, ки ҳаст биравад. Ин тавр нест. Ҳамчунин дастонатро ҳам зери манаҳат чунон сахт магир, ки аз зери манаҳат чизе набарояд. Миёнаравӣ кардан даркор. Беҳуда бузургонамон ҳам нагуфтаанд:

Андоза нигаҳ дор, ки андоза накӯст!
Ҳам лоиқи душман асту ҳам лоиқи дӯст!

- Хурофот ва рибокорӣ ба назари шумо ҳангоми хайру садақа ҳоло ҳам дида мешавад?

- Албатта, ин дар табақаи мардуми бесавод зиёд дида мешавад. Вақте ки инсон дониши кофии динию дунявӣ надорад, намедонад, ки амалаш оқибаташ чӣ мешавад. Дар ин сурат худро ба бори сангини мушкилиҳо мубтало мекунад. Яке аз омилҳои дигари худнамоию риёкорӣ ин ҷоҳилӣ мебошад. Агар шахс бидонад, ки Худову расул чӣ гуфтааст, агар фарҳангу маърифати комил дошта бошад, ба риёкорию худнамоӣ даст намезанад. Агар мо имрӯзро ба чанд соли қаблӣ муқоиса кунем, дар ин самт хеле пешравӣ ҳаст, аммо мо ҳоло ҳам ниёз ба гуфтан ва фаҳмонидан дорем.

- Пули муҳоҷирон оё хайр мешавад, ки бо ҳазор машаққат кор мекунанду омада бо ду се ҳазор сомонӣ хайру худоӣ мекунанд?

- Ҳар нафаре, ки Қуръонро аз аввал то ба охир мехонад, ба хулосае меояд, ки бояд мусалмонҳо дурандештарин ва донишмандтарин инсонҳо бошанд, аммо мутаассифона ин тавр нест. Паёмбар (с.а.в) таъкид мекунад, ки “талаби ризқи ҳалол ибодат аст”. Ҳамаи он меҳнату заҳмат маблағашро не, танҳо меҳнату заҳматашро муҳоҷирон бигӯянд, ки “Худовандо, ҳамаи ин меҳнату заҳматамро савобашро ба падар ё модари марҳумам бирасон” беҳтарин савоб барои онҳо мешавад. Шарт нест, ки он муҳоҷир як ду ҳазори коркардаашро гирифта диҳаду боз ҳамон саргардонию дарёфти маблағи ночизеро пеша кунад. Вобаста ба имконияташ метавонад хайр кунад ва хайри он қабул мешавад. Дар сурате ки дар ҳаққи фарзандон ва хонаводаи худ муҳоҷире зомин шавад, дар ин ҷо муҳоҷир гунаҳкор мешавад. Имрӯз муҳоҷирон метавонанд он маблағҳоро ба фарзандонашон компютер бихаранд. Мо дар боло гуфтем, ки беҳтарин хайр, ин хайр ба фарзанди худ аст, пас хубтар мешавад, ки муҳоҷирон он хайротро ба фарзандонашон бикунанд. Ва ҳамон кори онҳо, ки бо сад азобу уқубат барои фарзандонашон ризқу рӯзӣ меорад, ҳам хайр асту ҳам ибодат.

- Барои барҳам додани хайрҳои риёкорона ва намоишкорона Шӯрои уламои Тоҷикистон чӣ тадбирҳоро меандешад?

-Шӯрои уламои Тоҷикистон дар ин самт пайваста ба мардум таъкидҳо мекунад, то ки мардум аз хайрҳои риёкорӣ ва худнамоӣ даст кашанду худ ба аҳлу оилаи худ зарари молӣ нарасонанд ва бад-ин васила ҷамъияту давлат пеш равад. Мо дар тамоми вохӯриҳо ба мардум дар баробари дигар мавзӯъҳо, атрофи хайру садақа таъкидҳо мекунем ва бар замми ин тамоми имомхатибони масҷидҳои ҷамоату деҳаҳо низ дар ин мавзӯъҳо корҳои фаҳмондадиҳӣ мегузаронанд. Имрӯз мардуми мо аз пештара бештар дарк намуда истодаанд, дар сурате ки худ ниёзманданд, хайр карданашон нодуруст аст. Мо бо боварӣ гуфта метавонем, ки ин ҳама оҳиста-оҳиста ба ҳолати муқаррарӣ табдил меёбад.

- Ташаккур барои суҳбати самимӣ!

- Саломат бошед!