Ҷумҳурии Тоҷикистон дар мубориза бо ин раванд то кадом андоза муваффақ гаштааст?

Давоми 9 моҳи соли 2022 ба Прокуратураи генералии Ҷумҳурии Тоҷикистон 6 нафар аз шиканҷа шуданашон шикоят кардааст. Гарчанде ин шумора дар муқоиса бо солҳои қабл хеле кам аст, вале мутахассисон мегӯянд, ки бештари шиканҷаҳо пӯшида мемонанд ва тасдиқи худро намеёбанд.

Мавзӯи шиканҷа шудани шаҳрвандон дар конфронсе, ки Прокуратураи генералии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар якҷоягӣ бо Эътилофи зиддишиканҷа ва беҷазоӣ дар Тоҷикистон баргузор намуд, аз ҷониби масъулини мақомоти давлатӣ, намояндагони созмонҳои ҷамъиятӣ ва байналмилалӣ мавриди баҳс қарор гирифт.

Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон мавзӯи шиканҷа то кадом андоза нигаронкунанда аст? Ҳукумати кишвар ва созмонҳои ҷамъиятиву давлатӣ дар ин раванд чӣ корҳоро ба сомон расонидаанд? Баҳри решакан кардани ин зуҳурот чӣ корҳоро бояд анҷом дод? Инҳо суолҳое буданд, ки дар конфронси мазкур мавриди баррасӣ қарор гирифтанд.

Файзалӣ Давлатзода, прокурори калони Раёсати назорати иҷрои қонунҳо дар мақомоти корҳои дохилӣ ва назорати маводи нашъаовари Прокуратураи генералии Ҷумҳурии Тоҷикистон таъкид намуд, ки аз шаш иддаои эҳтимолии шиканҷаи боздоштшудагон дар 9 моҳи соли ҷорӣ ягонтои он тасдиқи худро наёфтааст.
“Соли гузашта 11 изҳорот шуда буд ва дар рафти санҷишҳо ягонтои он тасдиқи худро наёфт. Аз ин рӯ, дар ин муддат аз рӯи моддаи “Шиканҷа” парвандаи ҷиноӣ боз нашудааст”, - гуфт ӯ.

“На ҳама шикоят аз шиканҷа ба суд мерасад”

Бино ба гуфтаи масъулони созмонҳои ҷамъиятӣ, дар тӯли ду соли ахир аз ҷониби шаҳрвандон дар бораи шиканҷаву бадрафторӣ 40 шикоят гирифтаанд.
Гулчеҳра Холматова, вакили мудофеъ ва мудири созмони иҷтимоии “Дунёи ҳуқуқ” мегӯяд, на ҳама шикоят аз шиканҷа ба суд мерасад ва омилҳои гуногун низ дорад.

“Яке аз онҳо набудани далели шиканҷа, новобаста ба хулосаи тиббӣ аст. Дигар фишор ба даъвогар, набудани маблағи кофӣ, набудани донишҳои ҳуқуқӣ ва ғайра. Ин ҷо яке гуфт, дар Тоҷикистон шикоят аз шиканҷа ҷо дорад, вале фоҷеа нест. Ин фоҷеа аст, фоҷеа на танҳо ба худи шиканҷашуда, балки ба хонаводаи ӯ. Мутаассифона, созмонҳои ҳуқуқӣ наметавонанд, мустақилона тафтишот баранд”, - иброз намуд ӯ.

Ӯ ҳамзамон қайд намуд, ки бо ин мушкилиҳо мушикофона ва ҳамаҷониба муносибат бояд кард.

- Дар акси ҳол, бинобар набудани иродаи воқеии сиёсӣ ва волоияти қонун дар ин самти муҳими фаъолияти давлат ба комёбиҳои воқеӣ ноил шудан ғайриимкон аст, - илова намуд ӯ.

Нурмаҳмад Халилов, раиси Эътилофи ҷомеаи шаҳрвандии зидди шиканҷа ва беҷазоӣ дар Тоҷикистон гуфт, ки эътилоф ба қурбониёни шиканҷа кумаки ҳуқуқӣ мерасонад, мурофиаҳои судии стратегиро пеш мебарад, шикоятҳо оид ба ҳолатҳои эҳтимолии шиканҷа ва муносибати бераҳмонаро ҳуҷҷатгузорӣ мекунад.
- Ҳуҷҷатгузории шикоятҳо ба эътилоф имконият медиҳад, ки дар бораи вазъи шиканҷа дар кишвар иттилооти мустақим ба даст орад ва ба роҳ мондани мурофиаҳои судии стратегӣ ба эҷоди таҷрибаи устувори татбиқи меъёрҳои қонунгузорӣ оид ба ҳифзи қурбониёни шиканҷа ноил шавад, - гуфт номбурда.
Ҳамзамон, Шариф Қурбонзода, директори Институти Прокуратураи генералӣ гуфт, баъзе аз судшавандаҳо ба хотири кашол додани муҳлати мурофиа чунин дархостҳо ирсол мекунанд, ки ба гуфтаи ӯ ин ташвишовар аст.

“Мо вақти зиёд сарф мекунем, коршиносҳо меёбем, аз сари нав муоинаи тиббӣ мегузаронем, баёнотҳои иловагӣ мегирем, маълум мешавад, ки онҳо дар мувофиқа бо ҳимоятгаронашон барои кашол додани мурофиа чунин кардаанд”, - гуфт Қурбонзода.

Вай гуфт, навобаста ба ин, ҳама гуна дархосту шикояти таъиноти судӣ вобаста ба шиканҷа мавриди санҷиши дақиқ қарор дода шуда, аз рӯи онҳо қарорҳои дахлдори мурофиавӣ қабул мешавад.
Бино ба иттилои роҳбари ин ниҳод, дар тӯли 2 соли охир беш аз 40 шикоят оид ба ҳолатҳои эҳтимолии шиканҷа аз ҷониби эътилоф ба қайд гирифта шудааст (24 шикоят дар соли 2021, 16 шикоят дар соли 2022).
Ба гуфтаи ҳомиёни ҳуқуқ, ин шумора як бахши муайяни шумори воқеии парвандаҳост. Аз як тараф, арзу шикоятҳо дуруст тафтиш карда намешаванд, аз тарафи дигар, аксарият аз тарси таъқиб хомӯш монданро авлотар мешуморанд.

Ҷазо барои шиканҷа сахттар шуд

Соли 2019 вакилони мардумӣ дар Тоҷикистон, ҷазо барои бадрафторӣ ва шиканҷа ба муттаҳамон барои ҷиноятро сахттар карданд. Баъди ислоҳи Кодекси ҷиноӣ, онҳое, ки даст ба шиканҷа мезананд, аз 2 то 15 соли зиндон онҳоро интизор аст.

Парлумони Тоҷикистон 16-уми октябри соли 2019 тағйироти пешниҳодшуда ба Кодекси ҷиноиро қабул кард. Вазорати адлияи Тоҷикистон гуфт, ин тағйирот ба Кодекси ҷиноӣ бар асоси тавсияҳои Барномаи зидди шиканҷаи Созмони Милали Муттаҳид ворид карда шудааст.

Рустами Шоҳмурод, вазири адлияи Тоҷикистон, рӯзи 16-уми октябр дар ҷаласаи порлумон гуфта буд, ки “Ҳар нафар, хоҳ намояндаи мақомоти давлатӣ ё ғайри он, даст ба шиканҷа мезанад, ҷазои сангин интизораш хоҳад буд”. Ҳамин гуна, пардохти ҷарима аз Кодекси ҷиноӣ берун шуда, ба айбдоршавандаҳо маҳрумият аз озодӣ таҳдид мекунад.

Бар асоси тағйироте, ки ворид карда шуд, мақомдороне, ки даст ба ҷиноят мезананд, баъд аз адои ҳукми суд аз 10 то 15 сол ҳаққи фаъолият дар идораҳо ё муассисаҳоро надоранд. Ба гуфтаи вазири адлияи Тоҷикистон, ворид кардани тағйирот дар Кодекси ҷиноӣ як ҳушдор ба доираҳое мебошад, ки даст ба зӯроварӣ ва шиканҷа мезананд.

Мутахассисон мегӯянд, дар баробари вуҷуд доштани ин мушкилот, вале ворид намудани тағйиру иловаҳо ва сахттар намудани ҷазои шиканҷа ва ҳамзамон он тасмимҳое, ки аз ҷониби Ҳукумати кишвар барои рафъи ин падида равона гардидааст, барои коҳиш додани ин раванд дар ҷомеа мусоидат намуд.

Фозил Оқилов, директори Маркази такмили ихтисоси адвокатҳои Ҷумҳурии Тоҷикистон чунин гуфт: “Қабули Конститутсияи Ҷумҳурии Тоҷикистон ва дар асоси он эътироф намудани Конвенсияи зидди шиканҷа дигар муносибатҳо, ба ҷазоҳои бераҳмона, ғайриинсонӣ ва пасткунандаи шаъну шараф, ҳамчунин қабул намудани якчанд санадҳои меъёрӣ-ҳуқуқӣ ва минбаъд тағйиру иловаҳо даровардан ба Кодекси ҷиноятии Ҷумҳурии Тоҷикистон, ба Кодекси мурофиавии Ҷумҳурии Тоҷикистон ба Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи тартиб ва шароитҳои дар ҳабс нигоҳ доштани гумонбаршуда, айбдоршаванда ва судшаванда, рӯи кор омадани қарори пленуми Суди олии Ҷумҳурии Тоҷикистон дар бораи татбиқ намудани қонунгузории ҷиноятӣ ва мурофиавии вобаста ба муқовимат бо шиканҷа, қабули дастурамал дар бораи дастгиркунӣ ба ғайр аз дастовардҳои муҳим ва шоёни мубориза бо шиканҷа номидан мумкин аст”.

Вале ба гуфтаи Оқилов таҷрибаи қаблӣ нишон медиҳад, ки новобаста аз дастовардҳои муҳим, ҳамзамон камбудиҳо низ дар ин самт ҷой доранд.

- Дар мавриди парвандаи Ёдгор Ҳасанов, ки дар ноҳияи Турсунзода мавриди шиканҷа қарор гирифт ва баъдан пас аз 8 моҳи ҳабс аз ҷойҳои маҳрум аз озодӣ иваз карда шуд ва айбдоркунандаи воқеӣ дастгир гардид. Ба ғайр аз ин, дигар ҳолатҳои ҷузъие низ ҳастанд. Вале дар умум, вазъ дар ин самт рӯ ба беҳбудӣ ниҳодааст, - илова намуд ӯ.

Роҳҳои ҷилавгирӣ аз шиканҷа кадомҳоянд?

Ҳомиёни ҳуқуқи башар таъкид мекунанд, ки дар Тоҷикистон мушкилоти дигаре низ дар заминаи ҷилавгирӣ ва мубориза бо шиканҷа вуҷуд дорад, ки бояд рафъ ва нисбати он вокуниш нишон дод.

Онҳо зарурати андешидани тадбирҳои муассир дар ин самт, таҳияи механизмҳоеро ба татбиқи самараноки қонунгузорӣ дар доираи ҳуқуқиро таъкид мекунанд.
Нурмуҳаммад Халилов, раиси Эътилофи ҷомеаи шаҳрвандии зидди шиканҷа ва беҷазоӣ дар Тоҷикистон барои пешгирӣ ва решакан кардани ин падида якчанд пешниҳоди мушаххасро номбар намуд:

- бори дигар қатъиян манъи шиканҷаро тасдиқ намудан;

- равона намудани кӯшишу харҷи бештар бо мақсади бартарафсозии фарқияти байни қонунгузорӣ ва амалия дар самти шиканҷа;

- барои решакан ва пешгирӣ кардани кирдорҳои шиканҷа ва муносибати бераҳмона дар кишвар, махсусан нигоҳ доштан дар шуъбаҳои милитсия, боздоштгоҳҳои муваққатӣ ва Боздоштгоҳи муваққатии шаҳри Душанбе (СИЗО) чораҳои заруриро андешданд;

- ба дастгиршудагон аз лаҳзаи маҳрум шудан аз озодӣ бо кафолатҳои асосӣ таъмин карда, ба дастгиршудагон аз ҳуқуқи онҳо хабар диҳанд, қоидаҳои бақайдгириро аз лаҳзаи ба ҳабс гирифтан қатъиян риоя кунанд;

- таъмини тафтиши фаврӣ, ҳамаҷониба ва беғаразонаи ҳама шикоятҳо дар бораи шиканҷа, инчунин таъмини ҳифзи қурбониёни шиканҷа ва шоҳидон аз ҳама гуна таъқибу фишорҳо.