Қаҳрамони Тоҷикистон, устоди назми оламгир, шодравон Мирзо Турсунзода дар пешгуфтори достони худ – “Ҳасани аробакаш”, ки солҳои 1952 -1954 эҷод шудааст, аз шаҳри Душанбе ҳамчун пойтахти ҷумҳурӣ ин тавр ёдоварӣ мекунад:

Дар ҳамон солҳо Душанбеи мо,
Деҳаи хурди камаҳолӣ буд.
Аз тамоми нишонаҳои ҳаёт,
Солҳои зиёд холӣ буд.

Шоир баъдтар аз андак тағйир хӯрдани симои шаҳр изҳори хурсандӣ кардааст:

Маркази нав – Душанбеи худро,
Дӯстдоранда наврасон будем.
Ба ҳама корҳои ин марказ
Ҳамаи мо мададрасон будем.

Ниҳоят, шоири дӯстдори меҳану диёри худ аз пешрафти шаҳр, ки ҳар лаҳза дигаргун мешуд, меболад:

Шаҳр – шаҳри азиз, шаҳри нав аст,
Чашм аз диданаш нагардад сер.
Қалам онро накардааст ҳанӯз
Дар роман, дар сурудаҳо тасвир.

Оре, устод Турсунзода, дар баробари он ки тамоми қитъаҳои оламро дида буд, боз ҳам Душанбеи худро аз ҳеҷ кадом шаҳру давлати дигаре поин нагузошт, балки онро васф кардаву аз гузашта ёд кард, ки ҳамон замонҳои аввали барпо шудани Душанбе ҳамчун шаҳр чӣ гуна вай ва дӯстонаш ба он меҳр доштанд. Агар, фаразан, устод имрӯз дар қайди ҳаёт мебуд, аз пешрафту тараққиёт, шинохта нашудани ин шаҳри доимбаҳор боз ҳам мисли гулҳои Душанбе шукуфтаву болидарӯҳ гардида, асарҳои зиёде эҷод мекард. Акнун дар васфи Душанбе шеъру суруд, қиссаву афсонаҳои ба ҳақиқат мубаддалгардида, роману повестҳо ҳам навишта шуд. Дар ин байн аҳолӣ ҳам афзуда, соҳаҳои мухталифи хоҷагии халқ тараққӣ карда, нашъунамо ёфт. Агар аҳолии ҷумҳурии мо соли 1941 танҳо 3 миллион нафарро ташкил дода буд, пас имрӯз аз 9 миллион нафар ҳам гузаштааст. Танҳо дар шаҳри Душанбе ба қавли устод Турсунзода, “деҳаи хурди камаҳолӣ” - и ҳамонвақта аҳолӣ аз 1 миллион нафар ҳам гузашт. Пойтахт маконест, ки дар он тамоми симпозиум, кунгура ва дигар ҳамоишҳои дохиливу хориҷӣ барпо мегарданд.

Шаҳри Душанбе ҳамчун пойтахти тоҷикон, хусусан дар даврони соҳибистиқлолии кишвар рушд кард, нумӯъ ёфт, вирди забони кулли мардуми олам гардид. Дар ин ҷо бузургтарин ҳамоишҳои сатҳи ҷаҳонӣ, амсоли ҷаласаҳои СММ, САҲА, СААД, СҲШ ва монанди ин, конфронсҳои марбут ба оби тоза, оид ба пешгирии терроризму экстремизм, одамрабоӣ ва монанди ин баргузор гардиданд. Ин худ фоли неке ҳам ҳаст, зеро меҳмонон ба ҷумҳурии мо омада, дар маркази он - шаҳри Душанбе будубош менамоянд ва ба ин васила онро аз наздик дида, бори дигар ба ташаббусу созандагиҳои Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ – Пешвои миллат, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва бунёдкориву ташаббусҳои шаҳрдори Душанбе, муҳтарам Рустами Эмомалӣ таҳсину офарин хонда, модели шаҳрсозӣ ва меҳмондориву баргузории ҷаласаҳои сатҳи ҷаҳониро меомӯзанд.
Воқеан, пойтахти кишвари мо бино ба таҳлили коршиносони байналмилалӣ яке аз даҳ шаҳрҳои амнтарини дунё пазируфта шудааст, ки ин бояд ифтихори ҳар як тоҷику тоҷикистонӣ бошад. Душанбе ҳамчун пойтахти тоҷикон имрӯз симои худро ба куллӣ дигар мекунад. Хиёбону гулгаштҳои зебову озода, биноҳои мунаққашу сарбафалаккашида диққати ҳар бинандаро ба худ ҷалб мекунад. Дар ин макони қашангу гулбасар имрӯзҳо чорабиниҳои зиёди ватаниву хориҷӣ доир мегарданд, ки боиси хушҳолии ҳар яке аз шаҳрвандони мост. Вақте амнтарин кишвар мегӯем, ин худ давлати бузургест. Пас, ҳатман бояд шукргузор аз он бошем, ки дар чунин шароити мусоид умр ба сар мебарем. Дар ҳоле ки ҳамсоякишварҳои мо ба мушкилоти зиёди иқтисодиву сиёсӣ рӯ ба рӯянд, мо озодии комили сиёсиву иқтисодӣ, иҷтимоиву фарҳангиро дорем. Дарвоқеъ, то соли 2030 пойтахти кишвари мо – шаҳри Душанбе дар қатори даҳ шаҳри дигари олам ба гурӯҳи шаҳрҳои зеботарини дунё дохил хоҳад шуд...

Тақрибан 10 – 12 сол пеш бо ду нафар шаҳрванди вилояти Ижевски шаҳри Москва, зану шавҳар, ки яке таъминотчӣ ва дигаре директори заводи коллербарории ин шаҳр буданд, дар Форуми сохтмончиёни ҷумҳуриҳои Афғонистон, Эрон, Россия, Қазоқистон, Қирғизистон, Ӯзбекистон ва Тоҷикистон, ки дар шаҳри зебои мо – Душанбе мегузашт, ба таври тасодуф вазифаи тарҷумонии ин ду нафарро ба зимма доштам. Пас аз хӯроки нисфирӯзӣ Неля Фаидраҳмонова бароям бо хушнудӣ қисса кард, ки вақте ба фурудгоҳи Ижевск омадем, чанд нафари шиносамон чунин “маслиҳат” доданд:

- Вақте ба Тоҷикистон рафтед, ҳатман ҳушёр бошед, он ҷо ҳанӯз ҳам мепарронанд. Агар имкон бошад, наравед.

Неля сиррашро пинҳон надошта, гуфт, ки ба ҳар ҳол дар фурудгоҳ либоси муҳофизатӣ (бронижелет) пӯшида омадем. Чун тайёра дар фурудгоҳи Душанбе нишаст, ҳаяҷони қалбамон меафзуд. Вале ҳамин ки боғоҷҳоямонро гирифтему бо чанд нафар шаҳрванд суҳбат кардем, моро дар як он ҳолати дигаре фаро гирифт, ки чашмдораш набудем: яъне, ҳама ба якдигар меҳрубон, механданд, мехоҳанд бори касеро бардошта, кумакаш намоянд. Ин ҳама дар бедорӣ рух медод ва воқеият дошт. Банда ҳамон рӯзҳо бо ӯ мусоҳибае баргузор намуда, бо як дона расмаш дар нашрияи “Паёми Душанбе” чоп кардам. Вай суҳбат ва расми худро дар саҳифаи аввал дида, гул – гул мешукуфт. Чанд нусха аз рӯзномаро бо хушнудӣ бо худ бурд. Ваъда дод, ки ҳар сол ақаллан як маротиба ин ҷо меояду ҷойҳои таърихии кишвари мо, хусусан шаҳри Душанберо тамошо мекунад. Соли гузашта ҳам омада буд ва иқрор шуд, ки қариб шаҳри Душанберо нашиносад, чунки навигариҳо хеле зиёданд…

Ин аст натиҷаи таваҷҷуҳ ва заҳматҳои Роҳбари кишвари мо, муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ва шаҳрдори муҳтарамамон Рустами Эмомалӣ, ки пайи ободкориҳо камар бастаанд.

Беҳуда нест, ки шаҳри Душанбе баҳори имсол Пойтахти фарҳангии Иттиҳоди Давлатҳои Мустақил эълон гардид. Зеро дар ин шаҳр на танҳо тамоми чорабиниҳои фарҳангӣ, балки дигар чорабиниҳои сатҳи гуногун барпо гардида, ҷумҳуриамонро муаррифӣ менамояд. Аз чунин ранг гирифтани кор бояд хурду бузург ва зану марди тоҷик сари ифтихор баланд намоянд.

Кас дар кӯчаву хиёбонҳои пойтахти кишварамон – шаҳри Душанбе қадам зада, аз зебоиву накҳати гулҳо, дарахтони ороишӣ ва манзараҳои дилкаш, биноҳои бо санъати меъмории тоҷикона орододашуда ба ваҷд меояд. Бинокорони тоҷик акнун тамоми усулҳои санъати меъмории миллиро омӯхта, дар равнақ додани тарҳи шаҳр ҳиссаи бемисли хешро гузоштаанд. Маҳз дар даврони соҳибистиқлолӣ чунин навигариҳо ба амал омаданд. Кас ба ансамбли мутамарказонидашудаи биноҳои Қасри Миллат, майдонҳои Парчам ва Нишони миллӣ, Осорхонаи миллии Тоҷикистон, Китобхонаи миллӣ, Радиои Тоҷикистон, биноҳои Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон ва Вазорати корҳои хориҷии Ҷумҳурии Тоҷикистон, Боғи устод Рӯдакӣ, бинои сохташавандаи Театри миллӣ назар дӯхта, ба ақлу заковат ва дарки маънии муаллифи ин ансамбли ёдгорӣ сари таъзим фуруд меорад. Чунин сохтмонҳои азими даври соҳибистиқлолӣ, воқеан аз истиқлолияти мардуми тоҷик шаҳодат медиҳад ва нишонаи он аст, ки мардуми шарафманди тоҷик баъди ба даст овардани истиқлоли худ онро ҳифзу нигаҳдорӣ низ карда метавонад.

Имрӯз ба таҳсил ва парвариши қобилияти зеҳнии ҷавонону наврасон диққати ҷиддӣ дода мешавад, зеро ба таъкиди Пешвои миллат оянда аз ҷавонон аст ва онҳо ба ғамхориву дастгирӣ ниёз доранд. Агар чанд сол пеш дар ҷумҳурӣ мактабҳои олӣ ҳамагӣ 12 ё 13 адад буд, пас имрӯз танҳо теъдоди муассисаҳои таҳсилоти касбии олӣ ба 41 адад расидааст, ки қисми зиёди онҳо дар шаҳри Душанбе ҷой гирифтаанд. Воқеан, Душанбе маркази илму дониш, тамаддун, фарҳангу санъат аст. Имрӯз Душанбе чун шаҳрҳои Самарқанду Бухорову Тошканд “Ушшоқ” - и худро дорад, ки ба қалами Шоири халқии Тоҷикистон, устод Лоиқ Шералӣ, ки якумр дар пойтахт мезист, иншо шудааст. Дарвоқеъ, устод Лоиқ дар ашъори пурғановати худ, бахусус дар шеърҳои “Душанбе”, “Пойтахти бахти ман”, “Шукронае барои Душанбе” ва ғайра ин шаҳри ҳамешабаҳорро ситоиш кардааст:

Шукри ин шаҳр мекунам умре,
Ки дар оғӯши худ паноҳам дод.
Сарпаноҳи умедҳоям шуд,
Ҳарчи мехостам, фароҳам дод.

Инак, шаҳри мо аз нав ба худ рангу таровати тоза пайдо кард, ки бо саъю эҳтимоми Роҳбари давлат ва раиси шаҳрамон ба амал омада истодааст. Танҳо аз мо, шаҳрвандон ҳамин мемонад, ки шаҳрамонро дӯст доштаву дар ободкориҳои он мувофиқи зӯру тавонамон саҳм бигирем ва мисли устод Лоиқ шукри ин шаҳр бикунем.

Ҳотами ҲОМИД,
рӯзноманигор