ё буттаро раҳо кардан то куҷо мантиқист?

Ман аминам, то вақте инсоният ҳаст, баҳси вуҷуди Худо ва чигунагии зоти Ӯ мавриди баҳси олимону файласуфон ва ходимони дин қарор хоҳад дошт. Ва ин мавзуъ ҷои баҳс кардан ҳам надорад. Чун он доманадор асту диду ҷаҳонбинии мо барои дарки пурра ва ҳалли ниҳоии он басандагӣ намекунад. Аммо шинохти Худо аз ҷониби нафароне, ки эътиқоди динӣ доранд ва бар ин боваранд, ки Худо вуҷуд дорад, дар бисёр ҳолатҳо нодурусту ба таври бояд нест. Махсусан дар миёни насли мо.

ТАВАККАЛ

Таваккал ё умед бастан ба Худо (ё ба ҳар чизе дигар) аз ҷумлаи шоистатарин хислатҳои афроди муваффақ ҳисобида мешавад. Агар ба саргузашти якояки афроди муваффақи ҷаҳон ошно шавем, мебинем, ки дар фаъолият ва дастовардҳои эшон таваккал кардан ҷойгоҳи хосса дорад. Ҳамин зарбулмасали русӣ “Касе, ки таваккал намекунад, шампон наменӯшад” (Тот кто не рискует, тот не пьет шампанское) шиори афроди муваффақро мемонад. Албатта бо тафсиру шарҳи хос.

Ва дар мо низ таваккал карданро аз хулқи писандида маҳсуб медонанд. Аз рӯи боварҳои динӣ мо низ таваккал кардан аз амрҳое аст, ки ба мусалмонон таъкид шудааст. Дар ояи 12-уми сураи “Иброҳим” чунин омадааст, ки “...таваккалкунандагон бар Худо таваккал кунанд”. Аммо чигунагии шароити таваккал кардан низ шарҳи амиқ мехоҳад. Таваккал бо шароити хосаш бояд пазируфта шавад. Ва ба андешаи ин ҷониб таваккал то он ҷое мантиқист, ки нуги ресмонро раҳо накунем.

ШИНОХТИ ХУДО ДАР ПОЯИ БОВАРҲОИ КӮР - КӮРОНА

Ҳамарӯза миёни ҷомеа ин гуна гуфторҳоро мешунавем, ки “Он ки дандон диҳад, нон диҳад”, “Ризқ азалист”, “Хати тақдир аз рӯзи аввал навишта шудааст” ва амсоли ин. Чун дақиқан назар меафканем, чунин шиору гуфтаҳо шинохти моро аз вуҷуди Худо ба таври ноогоҳона ё огоҳона дигар мекунад. Умеду эътимод бар Худо ба гунаи дигар таҷассум меёбад ва тафаккури наслҳо бо ин “панд”-ҳо бино мегардаду шахшуда боқӣ мемонад.
Бо ин гуна шинохтҳо мо тамоми масъулияти инсонии худро ба Худо ҳавола мекунем ва аксаран дар пешрафту камомадҳои худ Худоро муқассиру дар шикастҳоямон танҳо аз Ӯ домангир мешавем. Ва ин ҳама боис ба он мегардад, ки мо нисбати ба қавле бехудоён дар зинаҳои хеле поин қарор гирем ва садрнишини ҳама зиндагии худ эшонро қарор диҳем. Барои мисол тамоми дастовардҳои инсоният ба номи он нафароне рақам мехӯрад, ки дар нигоҳи мо аз Худо шинохти комил надоранд. Ба қавле бехудову “муртад”-анд. Вале парчамбардори пешрафтҳо. Аз диди дигар вуҷуди Худоро ба таври бояд эшон дарк кардаанду аз рисолати инсонии хеш ба таври шоиста огоҳанд.

Ман шоҳид будам, нафаре ба номи гӯяндаи ин ҷумла, ки “Ба умеди Худо ҳам бошӣ, буттаро мустаҳкам дор” чандин нафрин хонда буд.

“Агар дар қисматат бошад, наҷот меёбӣ вагар на, сад буттаро ҳам дорӣ фоидаат намекунад!”, - чунин буд хулосаи он нафар.

Дуруст аст. Шояд то ҷое ба ин нафар тавони ҳамфикр шудан ҳам дошта бошам. Вале як суол бояд ҷавоб пайдо кунад, ки чаро бояд буттаро раҳо кунем?
Магар Худованд нагуфта, ки “ман тақдири ҳеҷ қавмеро иваз намекунам, то ин ки худ нахоҳанд?” Пас буттаро раҳо кардан, ба маънии рӯ тофтан аз марҳамати худовандӣ нест? Аз нигоҳи дигар вуҷуди ҳамон як “бутта” магар наметавонад илтифоти Худо бошад ё хайр?
Албат ки ҳамин гуна аст.

Гарчи кас беаҷал намемирад,
Ту марав бар даҳони аждаҳо...

Ва чунин далелҳо ҳам вуҷуд доранд, ки вақте инсонҳо дар мушкиле амиқе гирифтор мешаванд, бо баҳонаи ин ки Худо доранд, худ даст ба кор намешаванду дар банди тафаккур менишинанд. То он замоне, ки ба қаър фурӯ мераванд. Ва инро ҳам мутаассифона аз тақдир медонанд. Аз ҳамон тақдире, ки худ сохтаанд, барои худ.

РИСОЛАТИ ИНСОНӢ ДАР ПАЙИ ШИНОХТҲО

Мутаассифона, чунин шинохт дар тору пуди мо асар гузоштааст. Мо дар ҳар масъала аз ҳамин зовия менигарем. Агар як довталаб ба донишгоҳи мавриди назараш роҳ наёфт, ҳатман,ки инро шикасти тақдир медонад ва барои ҳамешагӣ аз таҳсил даст мекашад. Агар як корманди ҷавон дар як ду соли корӣ ба чизе даст наёфт, тарки кор мекунаду рӯ меорад ба муҳоҷират. Агар як тоҷир ноком шуд, дар навбати аввал нафрин ба андозу бонку билохира ба давлат мехонаду тарки фаъолият мекунад. Ҳатто дар шинохти давлату миллат ҳам мо аз ҳамин муҳринча нигоҳ мекунему бархӯрдамон ҳамингуна аст. Ва чунин тарзи тафаккур ба ҳамин тарз моро ба самти ақиб тела медиҳаду ба қавле бознишастаамон мекунад. Ба таври дигар гӯем, мо ҳамеша буттаро раҳо мекунем. Албатта, нохудогоҳона!

Шояд ба ягон нафаре ин шонс бошад ё чунин муъҷиза рух диҳад, ки пас аз раҳо кардани бутта ҳам наҷот ёбад. Аммо на ҳамеша ва на ҳама наҷот хоҳанд ёфт. Ин исбот шудааст.

Ин ҷо дар мавриди рисолати инсонӣ ва сохтусози шахсият пайи ин шинохтҳо мехоҳам каме ист дошта бошем.
Аз рӯи боварҳои динии мо Худованд дилсӯзтарин ба ҳар шахс аст. Ва ҳамин аст, ки барои як зиндагии хуб доштани инсон чи аз лиҳози ахлоқӣ ва чи аз лиҳози ҳуқуқӣ паёмбарону раҳнамоҳое офарида, ки зиндагии инсоният-ро ба маҷрои дуруст кашонанд. Яъне Худованд гуфта, ки “ман дилсӯзтарин нафар ба туам ва ту ҳам бояд дар ин баробар масъулиятшинос бошӣ ва аз рӯи қавоиди муайян зиндагиатро идома бубахшӣ”.
Аз нигоҳи мантиқ дилсӯзии Худованд ба ҳамин хотир аст, ки инсониятро худ офарида.

Аз нигоҳи инҷониб ҷомеа ва давлат низ барои нафарони алоҳида аз ҳамин консепсия кор мегиранд ва бархӯрди якхела доранд.

Барои мисол ҳеҷ мантиқӣ буда наметавонад, вақте як нафар дар ҷамъият ё давлате ба дунё меояд, давоми солҳои тӯлонӣ ба таҳсил фаро гирифта мешавад, пас аз фориғултаҳсил шудан, дар кадом идорае, ки нафърасон барои ҳамун ҷамъият аст, фаъолият мекунад, ӯро фаромӯш кунанд. Ё ҳеҷ касе дигар дар фикраш набошад. Аз ин дидгоҳ вуҷуди тамоми институтҳои ҷомеа зери суол мераванд. Дар ин ҳол аз ҳастии давлат низ пурсида хоҳад шуд. Албатта, то он замоне ки ресмон дар даст аст.

Ин консепсия хоси як давлату миллат ё ҷомеаи алоҳида нест. Дар ҳар куҷо, ки аз арзишҳои инсонӣ гуфта мешавад, албатта, ки чунин тарзи кору рафтор ба мушоҳида хоҳад расид. Ва ҳамин гуна ҳам ҳаст.
Пас дар ин ҷода мебояд каме ба банди тафаккур нишинем. Каме аз худ биандешем. Дар ҳоле, ки ба ҳастии Худову ҷомеаву давлат бовар дорем, бояд то лаҳзаҳои охир ресмоне, ки моро пайваст нигаҳ медоред, раҳо насозем.

Агар дар нишебие сарозер шудем, бо вуҷуди тамоми боварҳо интизори илтифоте бошем. Чун бисёр ҳолатҳо як бутта метавонад, моро ба гулистонҳо бирасонад.

Барои ҳар яки мо фақат ва фақат лозим аст, буттаро мустаҳкам дорем. Пасон мешавад аз сарнавишт гила кард.

Касе, к-ӯ наҷӯяд саранҷоми хеш,
Наёбад зи гетӣ ҳаме коми хеш.