Аз сарпаноҳ маҳрум шудан, бехонаву дар мондан ё ба истилоҳ БОМЖ шудаву дар кӯчаҳо шабро рӯз кардан, аз паёмҳои асри нав ва ба гуфти баъзеҳо таъсири омилҳои ҷаҳонишавист. Раванди аз хонаву дар маҳрум мондан дар аксари кишварҳо, ҳатто он мамолике, ки улгу барои ҷаҳониёнанд зиёд ба назар мерасад. Аз рӯи маълумотҳои оморӣ шумораи бесарпаноҳони ИМА ба 3,5 миллион нафар мерасад. Бесарпаноҳони Русия бошанд, марзи 5 миллион нафарро убур мекунанд.

Дар Тоҷикистон низ пас аз оғози нахустин марҳилаҳои ҷаҳонишавӣ, авҷ гирифтани муҳоҷирати меҳнатӣ, ҳамчунин пас аз хотимаи ҷанги шаҳрвандӣ бесарпаноҳ мондани баъзе миллатҳои ғайри тоҷик раванди “БОМЖ-шавӣ” оғоз шуд.

Бо вуҷуди дақиқ набудани шумораи умумии шахсони бесарпаноҳ дар кишвар як ташкилоти ҷамъиятӣ дар шимоли кишвар тахмин дар натиҷаи як тадқиқот омори шахсони бесарпаноҳи ин минтақаро гуфтааст.

Ташкилоти ҷамъиятии “Диёр” бо такя ба омори як тадқиқот иттилоъ медиҳад, ки шумораи нафарони бесарпаноҳ дар вилояти Суғд 500 нафарро ташкил медиҳад. Таҳқиқот миёни афроди бесарпаноҳ нишон дод, ки 54%-и онҳо аз 18 то 44-сола, 14% аз 44 то 60-сола ва 2% аз 60-сола боло ва ё то 18-сола мебошанд.

Ин ташкилот дар бораи мавқеи иҷтимоӣ, шаҳрвандӣ, миллӣ ва амсоли ин баъзе маълумотҳои дигарро низ дар асоси тадқиқоти худ пешниҳод кардааст. Аммо барои мо як факт – 54%-и ин гурӯҳро ташкил додани шахсони аз 18 то 44-сола нигарон кардааст.

Дар воқеъ, чунин ҳол, ки аз як нигоҳ метавон дар бораи тамоми кишвар хулоса кард, хеле нигаронкунанда буда, метавонад дар рушди минбаъдаи миллат таъсири амиқ гузорад.
Баҳринисо Абдураҳмонова, роҳбари ташкилоти ҷамъиятии “Диёр” ба чунин шакли зиндагӣ рӯй овардани қишри ҷавони ҷомеаро дар муноқишаҳои оилавӣ, мушкилии иқтисодӣ, ҳаёти баъди маҳбас ва амсоли ин мушкилиҳо медонад.

Шаҳзод яке аз он нафарони оворагарду бесарпаноҳ аст, ки дар 34-солагӣ ба чунин ҳолат гирифтор шудааст. Ба гуфти Шаҳзод, даромади хуб ӯро ба ин ҳолат оварда расонидааст.
Ӯ гуфт: “Тӯли 6 сол мешавад, ки дар кӯча зиндагӣ дорам. Чун дигар на хонае дораму на оилае. Ҳамаашро аз даст додаам. Сабабгори ҳамаи ин аввал худ ҳастам, баъдан волидонам. Чун ман ҷавон будам ва пуршӯру сармаст. Пул ва ҷойи кори нағз доштам ва бо дӯстонам барои шабнишинӣ ба дискоклубҳо мерафтем. Дар натиҷа маро аз кор низ пеш карданд, дигар бепул мондам, мисли девонаҳо шудам. Ва гузаштам ба фурӯхтани ашёҳои хонаамон. Вале хонаводаам аз ин корам хабардор шуда, маро аз хона пеш карданд. Ва дигар ҳеҷ кас суроғам накард”.

Шаҳзод ба чунин ҳол расидани худро айби волидонаш медонад ва мегӯяд, ки агар падару модараш дар вақташ садди роҳаш мешуданд, шояд ҳоло зиндагии хуб дошт.
- Агар падару модар, умуман хонаводаам садди роҳам мегаштанд, шояд имрӯз ман бесарпаноҳ намешудаму дар кӯчаҳо сарсон ва пасмондаи дигаронро аз партовгоҳҳо ҷамъ карда намехӯрдам. Розӣ будам, аз падарам ё модорам калтакҳо хӯрам”,- қисса кард Шаҳзод.

Боғигул низ аз зумраи бесарпаноҳонест, ки аллакай нуҳ сол мешавад, дар кӯчаҳои шаҳр оворагардӣ мекунад. Ба андешаи ӯ, аз рӯи сархушӣ ва ҷавонӣ ба ин рӯзҳо афтодааст. Вай бе розигии волидайн рӯзи тӯяш бо нафари дӯстдоштааш аз хона фирор кардааст. Падару модараш аз ин рафтори ӯ аз баҳраш гузаштаанд. Баъди чанд муддате дӯстдоштааш низ ӯро тарк кардааст ва ҳамин тавр ӯ дар кӯча мондааст.

Ин гуна нафарон бо сабабҳои гуногун ба ин ҳолу рӯз афтодаанд, вале ба гуфти худи онҳо аз ин роҳ баргаштан амри маҳол аст. Онҳо умедашонро аз зиндагӣ пурра аз даст додаанд. Чӣ гунае, ки аз омор бармеояд, қисмати зиёди оворагардонро қишри ҷавону пурэнерҷӣ ташкил медиҳад. Вале суоли матраҳ ин аст ки чи чиз ҷавононро водор мекунад, ки ба чунин ҳолат гирифтор шаванд? Оё роҳи ҳалле барои баргаштан аз ин роҳ вуҷуд дорад?

Ба ақидаи равоншинос Хушнуд Табаров бесарпаноҳиву оворагардӣ омилҳои равонии худро дорад. Аксаран дар ин ҳолатҳо нақши кам доштани оила дар тарбияи фарзанд метавонад сабабгор бошад. Ҷавононро пеш аз ҳама ба тарбияи оилавӣ рабт медиҳанд.

Ба андешаи ҷомеашинос Неъмат Шоев таъсири муҳит, меъёрҳо, нақш надоштани арзишҳо дар ҳаёти онҳо, аз уҳдаи таъмини зиндагӣ набаромадан ва тарбияи нодурусти оилавӣ аз сабабҳое ҳастанд, ки ҷавононро ба чунин рӯз оварда мерасонад.

Коршиносон бар он назаранд, ки бисёре аз бесарпаноҳу оворагардон объекти зӯроварӣ ва воситаи фурӯши маводи мухаддир гардида, аксаран қурбони ин амалҳои номатлуб мегарданд.

Тавре равоншинос Хушнуд Табаров мегӯяд, бояд мутахассисоне, ки бо кӯдакону ҷавонон машғул ҳастанд, тамоми имкониятҳоро фароҳам оваранд, то ин ки ҷавонон дар кӯча намонанд. Зеро пешгирӣ осонтар аст, нисбат ба баргардонидани ӯ ба ҳаёти қаблӣ.

- Аз ин лиҳоз масъалаи оворагардиро бояд ҳамаҷониба дар сатҳҳои гуногун баррасӣ намуд, ҳимояи ҳуқуқӣ, иҷтимоӣ ва равонии кӯдаконро таъмин кард. Ин тамоюл шаҳодат медиҳад, ки барои ҳалли умумии масъалаи пешгирии наврасони бепарас-тор ва оворагард зарур аст, ки ҳуқуқҳои онҳоро ҳимоя намуда, барқароршавӣ, офиятбахшӣ ва мутобиқати иҷтимоиро фароҳам оварем, - мегӯяд равоншинос Табаров.

Ҷомеашиносон ба он ақидаанд, ки болоравии ин тамоюл метавонад, ба ҷомеа зарари ҷиддӣ оварад. Пеш аз ҳама вай метавонад, бо дигар намудҳои каҷрафторӣ, ба монанди майзадагӣ, нашъамандӣ ва ҷинояткорӣ алоқаманд бошад. Ё ба ҳар гунае ба наврасону ҷавонон таъсир гузоранд. Дар ин ҳолат метавонад, ояндаи миллату давлат ва ҳайсияти шаҳрвандони оянда зери суол равад.

Вақте мегӯянд ҷавонон ояндаи моянд, вақте мегӯянд ҷавонон идомадиҳандаи мақсаду ҳадафҳои моянд, вақте мегӯянд ҷавонон муҳофизу таҳкимбахши арзишҳои миллии моянд ва вақте мегӯянд ҷавонон муаррифгари имрӯзу фардои мо дар арсаи ҷаҳонанд, пас аз ҳамин ҳоло мебояд пеши роҳи мушкилоти мазкур гирифта шаваду барои баргардонидани ин қабил ҷавонон ба ҳаёти муқаррарӣ чораҳои муассир рӯи даст гирифта шаванд. Зеро дар ҳолати беэътиборӣ кардан нисбати ин зуҳуроти давр он метавонад, густариш ёбаду таъсири манфии хешро ба ҷомеа расонад.