Ё чаро бояд онро донист?

Тоҷик миллатест дорои таъриху фарҳанги ҳазорсола. Ин аст, ки пайваста бояд дар роҳи омӯзиши гузаштаю ошноӣ бо ҳар давраи он буд. Бо дарназардошти ин аз ҷониби Президенти кишвар муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон иқдоми муҳиме роҳандозӣ гардид ва амр дода шуд барои ташкили озмуни ҷумҳуриявии ““Тоҷикон” - оинаи таърихи миллат”. Мо низ оид ба аҳамияти ин озмун дар рӯ овардан ба омӯзиши таърихи миллат, саҳми огоҳбудагон аз таърих дар рушди давлату давлатдорӣ ва роҳҳои бештар огоҳ шудан аз гузаштаи худ, суҳбате анҷом додем бо таърихшинос, корманди Институти таърих, бостоншиносӣ ва мардумшиносии ба номи Аҳмади Дониши Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон Абдулло Ғафуров.

-Иқдоми навбатии Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмонро ба ифтихори 115-солагии академик Бобоҷон Ғафуров, ки амр карданд, соли 2023 озмуни ҷумҳуриявии ““Тоҷикон” - оинаи таърихи миллат” гузаронида шавад, чӣ гуна баҳо медиҳед?

-Пеш аз ин яке аз иқдомҳои бисёр муҳими Пешвои миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон ин ба муносибати 30-солагии Истиқлолияти ҷумҳурӣ ба ҳар хонаводаи тоҷик туҳфа кардани китоби “Тоҷикон”-и аллома Бобоҷон Ғафуров буд, ки ин барои худшиносии миллии халқи тоҷик басо иқдоми муҳим ва саривақтӣ дониста мешавад. Иқдоми ҷадиди Сарвари давлат, яъне доир гардидани озмуни ҷумҳуриявии ““Тоҷикон”-оинаи таърихи миллат” ин як воқеаи муҳими фарҳангӣ аст, ки дар соли 2023 амалӣ хоҳад шуд. Ин иқдомҳои саривақтӣ ва руйдодҳои муҳими фарҳангӣ бояд барои нисбатан баланд бурдани худшиносии милии ҳар сокини кишвар мусоидат кунад ва мардуми Тоҷикистон тавассути он аз таъриху фарҳанги ниёгони хеш огоҳӣ пайдо намоянд.

Ин озмун аз моҳи феврали соли 2023 оғоз шуда, дар шаҳру навоҳии кишвар доир мегардад ва даври ниҳоӣ дар шаҳри Душанбе баргузор хоҳад шуд. Ҳарчанд дар баргузории озмуни мазкур таваҷҷуҳи асосӣ ба китоби “Тоҷикон” равона мегардад, аммо суолҳои омодашуда, руйдодҳои баъдиро низ фаро мегиранд. Яъне ҳар иштирокдори он, таърихи миллатро аз қадим то замони соҳибистиқлолӣ бояд бозгӯ намояд. Ҳамчунин барои осон шудани кори онҳое, ки иштирокчии ин озмун мегарданд, аз ҷониби омодакунандагони низомномаи он номгӯи 123 китоби дигар, ки таърихи халқи тоҷикро фаро мегирданд, тавсия шудааст.

-Ба назари шумо ҳадафи асосии гузаронидани озмуни ҷумҳуриявии ““Тоҷикон” - оинаи таърихи миллат” аз чӣ иборат аст?

-Ҳадафи баргузории ин озмун дар он аст, ки мардуми касбу кори гуногун аз гузаштаи хеш огоҳ бошанд. Зеро ҳар қадар, ки фарди саводноки ҷомеа зиёд бошад, ҳамон қадар давлат метавонад рушд намояд. Ин озмун дар қатори чанд озмуни қаблӣ бояд боиси баланд бардоштани савияи дониши ҳар сокини мамлакат новобаста аз табақаҳои иҷтимоӣ гардад. Баланд шудани ҳисси худшиносии ҳар халқ барои рушди минбаъдаи давлату давлатдорӣ саҳми муассир хоҳад гузошт.

-Як нафари огоҳ аз таърихи миллати хеш дар муаррифии миллату давлати худ дар арсаи ҷаҳонӣ то кадом андоза саҳм гузошта метавонад?

-Ҳар як халқе, ки таърихи гузаштаи худро хуб намедонад, ба нақша гирифтани ояндаи он зиёд душвор аст. Дар таърих ҳамеша миллатҳое пешсаф ҳастанд, ки ба таъриху фарҳанги гузаштаи хеш арҷгузорӣ намуда, ба чеҳраҳои таърихии худ доимо пайравӣ мекунанд. Донистани таърихи миллат дар муаррифии он дар арсаи байналмилалӣ нақши бориз дорад. Ҳар нафаре, ки берун аз кишвар маълумоти доир ба таърихи давлати худ доштаро иброз медорад, ба шиносонидани миллати худ ба аҳли ҷаҳон мусоидат менамояд.

-Новобаста аз баргузории чунин озмунҳо чаро бояд мо аз дирӯзи таърихи хеш огоҳ бошем. Донистани таъриху асли хеш барои чи лозим аст?

-Адиби шинохта Чингиз Айтматов дар китоби “Дуроҳаи бӯронӣ”-и худ ҷое мегӯяд, ки барои он ки мардумро пурра ғулом созанд, сари онҳоро пок тарошида, онҳоро бо пӯсти гӯсфанди навкушташуда печонида, дар зери офтоб нигоҳ медоштанд, то бо таъсири онҳо хотираашонро гум кунанд. Яъне, барои ғулом кардани ҳар давлат низ кофист, ки таърихи он ки хотираи ҳар миллат маҳсуб меёбад, нест карда шавад. Бинобар ин, мо бояд наслеро тарбия намоем, ки пурра аз таъриху фарҳанги гузаштаи хеш огоҳ бошанд ва ҳамеша бо руҳи озоду дур аз ғуломӣ зиндагӣ намоянд. Ҳар нафар агар таърихи халқи худро меомӯзаду аз бар мекунад, метавонад дар ҳар соҳаи интихобнамудаи худ муваффақ гардад ва мавқеи худро дар ҷомеа пайдо созад.

-Донистани таърих дар сохтани ояндаи ҳар халқу миллат чӣ нақш дошта метавонад?

-Агар мо гузаштаи худро надонем, ояндаамонро муайян карда наметавонем. Аз ин рӯ, агар мо гузаштаи худро омӯзему аз таърихи худ огоҳ гардем, як ҷаҳонбинии васеъ дар ниҳоди ҳар яки мо пайдо мешавад. Мо метавонем пайравӣ намоем ба онҳое, ки дар давраҳои гуногуни таърихӣ бо қаҳрамониҳои худ номи худро мондагор кардаанд. Масалан, вақте мо ба замони давлати пурқудрати Сомониён рӯ меоварем, мефаҳмем, ки он замон мо чӣ қадар чеҳраҳои донишманд дар соҳаи илму адабиёту фарҳанг доштем. Вақте ҳар шахс аз ин гузаштаи пурғановат огоҳ мегардад, бевосита дар вуҷудаш ҳисси пайравӣ намудан ба онҳо бедор мешавад.

-Яке аз талаботҳои иштирок дар озмуни мазкур донистани асари “Тоҷикон”-и Б. Ғафуров аст. Ин китоб дар муаррифии таърихи миллати тоҷик дар арсаи ҷаҳонӣ чӣ нақш дорад?

- Пешвои миллат дар пешгуфтори китоби “Тоҷикон”, ки ахиран чоп шудаю ба мардум тақдим гардид, гуфтаанд, ки китоби “Тоҷикон” ин шиносномаи миллати тоҷик аст. Ин баҳои аз ҳама арзандаю сазовор ба ин китоб аст. Мо бояд донем, ки академик Бобоҷон Ғафуров ҳамеша талош кардааст, ба исботи он ки тоҷикон миллати бумии Осиёи Миёна ҳастанд ва онҳо таъриху фарҳанги бою ғанӣ дошта, дар оилаи ҷумҳуриҳои шӯравӣ яке аз миллатҳои сазовор мебошанд. Дар замони шӯравӣ бо ин ном нашр кардани китоб ва дар арсаи ҷаҳонӣ муаррифӣ кардани он як инқилоб буд. То имрӯз китоби “Тоҷикон” бо бисёр забонҳои давлатҳои ҷаҳон тарҷума шуда, аз сӯи як қатор олимони сатҳи ҷаҳонӣ баҳои баландро сазовор гардидааст. Чуноне ки баъзе муаррихон мегӯянд, дар давлатҳои Осиёи Миёна, аз ҷумла дар Хитой таърихи қадими Осиёи Миёнаро аз рӯи ин китоб меомӯзанд. Аҳамияти ин китоб боз дар он аст, ки имрӯз талабот ба китоби “Тоҷикон” миёни мутахассисони давлатҳои хориҷӣ зиёд шудаистодааст.

-Ба назаратон то ҳол боз кадом паҳлуҳои таърихи халқи тоҷик омӯхта нашудааст ва бояд пайи омӯзиши он пардохт?

-Таърих ин як баҳри беканор аст. Масалан, баъд аз нашри китоби “Тоҷикон” боз дар илми таърих хеле саҳифаҳои нав кушода шуданд. Аз ҷумла ёдгории қадимии Саразми бостонӣ, ки дар ин бора дар ин китоб чизе гуфта нашудааст. Чунки ин ёдгорӣ дар соли 1973 баъд аз чопи китоби “Тоҷикон” ошкор шуд ва дар солҳои минбаъда, бахусус дар замони Истиқлолият бо ташаббуси Пешвои миллат ин ёдгории таърихӣ дар ҷаҳон муаррифӣ шуда, ба феҳристи “Юнеско” ворид шуд. Ба мисли ин чандин ёдгориҳои дигар низ ҳаст, ки то ҳол шояд кашф нашуда бошанд. Бинобар ин, баргузории озмуни ““Тоҷикон” оинаи таърихи миллат” боз ба он боис мегардад, ки дар ҷараёни он баҳсҳои зиёди таърихӣ ба миён ояд ва ба кашф шудани чандин паҳлуҳои дигари таърихи халқи тоҷик аз ҷониби таърихшиносон мусоидат намояд.

- Ҷавонони мо имрӯз то кадом андоза аз таърихи миллати хеш огоҳанд?

- Ба андешаи ман нисбат ба солҳои 90-ум таваҷҷуҳи ҷавонон ба таърих бештар гардида истодааст. Ин, албатта подоши ҳамон ташаббусҳои Пешвои миллат аст, ки дар замони соҳибистиқлолӣ мо зиёд ба таърих рӯ овардем ва солгарди шахсиятҳову шаҳрҳои таърихиро ҷашн гирифтем ва ин боис мегардад, ки насли ҷавони ҷомеа ба омӯзиши таърих бештар рӯ оваранд. Озмуни навбатӣ низ дар ин самт таконбахш хоҳад буд.

Албатта, метавон иқрор шуд, ки имрӯз техникаву технологияи нав ва шабакаҳои иҷтимоӣ ҷавононро зиёд пойбанди худ кардааст. Аммо мушоҳида мешавад, ки дар ин шабакаҳо низ саҳифаҳои таърихӣ боз шудаанд, ки иқдоми бисёр хуб аст. Яъне, имкон аст, ки ҳатто ҷавонони ба мутолиа камтар шуғлдошта низ бо истифода аз шабакаҳои иҷтимоӣ аз таърихи миллати худ каме ҳам бошад, огоҳ гарданд.