ҶОМЕА
Шанбе 27 Апрел 2024 01:21
Нишони давлатӣ барои ҳар як халқу миллат рамзи ҳастӣ ва соҳибихтиёрӣ ба ҳисоб меравад. Дар шароити имрӯз давлатеро бидуни нишон ва парчам дар арсаи байналмилалӣ на мепазиранду на аз ҳастияш истиқбол мекунанд. Вобаста ба таърих, муҳиммият ва давраҳои шаклгирии ин муқаддасоти миллӣ дар пешорӯи таҷлил аз Рӯзи Нишони давлатӣ бо Давлатшоҳ Маҳмудов, омӯзгори факултети таърих ва ҳуқуқи ДДОТ ба номи Садриддин Айнӣ суҳбат намудем, ки фишурдаи онро пешкаши хонанда мегардонем.
- Нишони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон то кадом андоза бозгӯи таъриху фарҳанги миллати тоҷик аст?
- Нишони давлатӣ ва навини мо соли 1992 қабул гардид. Ин нишон иборат аз унсурҳои муайяни худ мебошад. Он дар ҳақиқат баёнгари фарҳанг, таърих, тамаддун, давлату давлатсозӣ ва ормонҳои миллии халқи тоҷик ба ҳисоб меравад. Дар атрофи нишон дастаҳои гандум ва пахта мавҷуд аст. Гандум ва пахта рамзи кишоварзӣ, хуррамӣ, баракат ва меҳнатдӯстии миллати моро таҷассум менамояд. Дар асоси китоби қадимаи Авасто, оини зардуштиён меҳнат намудан, кишоварзӣ кардан ва деҳқонӣ яке аз касбҳои пуршараф ва пурифтихори фарҳанги қадимаи ориёӣ ба ҳисоб мерафт. Гарчанде, ки дар нишони мо гандум ва пахта инъикос ёфтааст, баъзан мо фикр мекунем, ки мерос аз замони Шуравӣ аст. Лекин мардуми мо дар гузашта, мардуми бофарҳанг, кишоварз, деҳқон, бунёдкунандагони фалсафаи бузурги кишоварзии тамаддуни башар будаанд. Тоҷ ин маънои давлатдории мост ҳанӯз соли 1992 атрофи тоҷ баҳсҳо хеле зиёд буданд. Баъзе аз вакилоне, ки дар Иҷлосияи 16-уми Шурои Олӣ иштирок доштанд, пешниҳод намуданд, ки тоҷро гирем. Онро рамзи подшоҳӣ ва монархӣ меҳисобиданд, аммо академик Муҳаммад Осимӣ ва дигар олимон баромад карда, ба гирифтани он розӣ нашуданд. Гуфтанд, ки тоҷ рамзи қадимаи давлати мост. Тоҷ рамзи давлатдору тоҷдор будани тоҷикон аз замонҳои қадим ба ҳисоб меравад. Аммо 7 ситораеро, ки дар гирду атрофи тоҷ аст, имрӯз ҳар гуна ташбеҳаш медиҳанд. Онро ба 7 қабати замину осмон ва 7 ситораи бародарон ташбеҳ медиҳанд.
- 7 ситора ба ғайр аз он чизе, ки гуфтед, боз чӣ сирреро дар худ дорад?
- Аслан 7 ситора маънии дигарро дорад. Ман бевосита бо муаллифи ин тоҷ Маҳмадулло Сайдалиев соли 2019 суҳбат доштам. Муаллиф бар ин назар аст, ки 7 ситораи дар нишон инъикосгардида, 7 минтақаи кишвар, яъне минтақаҳои Хуҷанд, Зарафшон, Рашт, Бадахшон, Вахш, Кӯлоб ва Ҳисорро инъикос мекунад. Рамзи мазкур дар замоне сохта ва қабул гардид, ки бисёр замони нозуку ҳассос буд. Он замон авзои сиёсии кишвар хеле бад буд, Тоҷикистон пора-пора шуда истода буд, мардум ба минтақаву маҳалҳо ҷудо шуда буданд. Ин 7 ситора ҳикматаш дар он ифода мешавад, ки 7 минтақаи Тоҷикистон дар атрофи тоҷ, яъне давлат чун ҳафт бародар муттаҳид шуда, давлатро созанд.
- Офтоб ва китоб ба чӣ ишора мекунанд: нур, хирад ё?..
- Офтоб рамзи кишвари офтобӣ будани Тоҷикистон аст. Тоҷикистони мо дар китобҳои қадима ҳамчун сарзаминҳои Хоразм, Суғд, Бохтар зикр мешавад, ки дар Авесто ин калимаҳо ба маънои рушноӣ омадаанд. Ба ғайр аз ин, мо аз табор ва пайравони офтобем. Мардуме ҳастем, ки нурро эҳдо кардем ва дар рӯзгори худу дигарон фақат нуру саодат ва хушбахтиро эҷод намудаем. Ба ғайр аз ин офтоб тоҷиконро ҳамчун мардуми саодатофар, толеъбаланд, адолатпарвар таҷассум мекунад. Китоб бошад, рамзи донишу маърифатпарварии мо - тоҷиконро нишон медиҳад. Дар дарозои таърих халқи тоҷикро яроқи ҳастаияш қалам буду китоб. Мо худро тавассути қаламу китоб ва илму дониш ба ҷаҳониён муаррифӣ намудем, ки китоби мазкур дар нишони давлатӣ аз ин далолат медиҳад.
- Аз замони шуравӣ то ба ҳол 5 маротиба рамзи Нишони мо тайғир кард. Аммо пахтаву гандум ва офтоби он тайғир наёфт. Чаро?
- Вақте ки масъалаи рамзҳои давлатӣ дар Иҷлосияи 16-уми Шурои Олӣ ба миён гузошта шуд, онҷо вакилон аксарият дар деги комунистӣ ҷушида буданд ва онҳо ҳамин гуна рамзи давлатиро пешниҳод намуданд. Пеш аз нишони ҳозираамон соли 1992 нишонамон дигартар буд ва дар он расми шер дарҷ ёфта буд. Аммо шерро гирифтанд ва гуфтанд, ки ин маънии ҷангу ҷидолро ифода мекунад. Билохира соли 1993 нишони ҳозираи моро қабул намуда, мавриди истифода қарор доданд. Чизи дигаре, ки мавриди таваҷҷуҳ аст, ин рамзи Нишони соли 1942 мебошад, ки он охирин нишони тағйирёфтаи даврони шуравӣ мебошад. Аммо он бо маслиҳати Бобоҷон Ғафуров сохта шуда буд, ки он кас розӣ шуданд, то чунин тарз боқӣ бимонад, зеро он ба таърихи гузаштаи мо алоқамандӣ дошт ва бозгӯи таърихи мо ба ҳисоб мерафт. Бо вуҷуди оне, ки нишони мазкур дар даврони шуравӣ сохта шуда буд, аммо ба таърихи гузаштаи мо пайвастагии ногусастанӣ дошт.
- Нишоне, ки имрӯз мо дорем, монандии зиёде ба нишони соли 1929 қабулшуда дорад. Пеш аз ин мо дар кадом давраҳои таърихӣ соҳиби Нишони давлатӣ будем?
- Аввалин рамзи Нишони давлатии мо соли 1929 сохта шудааст. Мо то соли 1929 ба таври алоҳида рамзи Нишони давлатии худро надоштем. Дар таърихи гузаштаи мо, он дар тангаҳо ба монанди уқоб, шер ва дигар парандаҳо инъикос меёфт. Чигунае, ки имрӯз дар назди пайкараи шоҳ Исмоили Сомонӣ ду шер монда шудааст. Ин ҳамон фарҳанги қадимаи ориёӣ мебошад. Танҳо рамз дар ҳамон тангаҳову муҳрҳо инъикос мешуду халос. Аммо агар чуқуртар ба ин масъала назар афканем аломати ҷамъи чоргушае, ки имрӯз ҳамчун рамзи махсус дар тиб истифода мегардад, як навъ рамзи нишони мо буд. Яъне он чор унсур - об, оташ, хок ва бодро ифода мекард, ки аз фарҳанги Зардуштия гирифта шудааст. Баъдан олими Юнони қадим Гипократ онро каме тағйир дода, ба тиб ворид кард.
- Чаро аксар давлатҳо дар нишони худ мурғи ҳумо уқоб ва дигар парандаҳову ҳайвонотро инъикос мекунанд?
- Он давлатҳое, ки дар нишони худ ин гуна аксҳоро тасвир мекунад, далериву шуҷоъат ва тавонмандии худро нишон медиҳанд. Ин ҳама бевосита аз фарҳанги ориёӣ мебошад, ки онҳо ба худ гирифтаанд. Ҳатто дар Иҷлосияи 16-уми Шурои Олӣ пешниҳод гардида буд, ки мо мурғи ҳуморо дар нишони худ инъикос намоем, аммо академик Муҳаммадҷон Осимӣ гуфтанд, ки “узбекҳо аз мо пешдастӣ кардаанд, аллакай онҳо мондаанд”. Масалан як худи мурғи ҳумо рамзи ҷасорат, дуюм озодӣ, сеюм пешрафт ва чорум бошад, рамзи адолат аст. Зеро он аз боло ҳама чизро баробар мебинад.
- Чаро қариб тамоми нишони давлатҳоро ба ориёиҳо мансуб медонед? Далелатон чист?
- Агар Хазинаи Амударёро гирем он ба асри 6-и пеш аз мелод, яъне ба замони Ҳахоманишиниён тааллуқ дорад. Ҳамин Хазинаи Амударё як ҳақиқати бебаҳс аст. Ҳоло дар осорхонаи Лондон ёдгориҳои аз Хазинаи Амударё дарёфтшуда гузошта шудааст, ки онҷо ҳам шер аст ва ҳам уқоб. Дигар ин ки вақте тахти шоҳ Ҷамшедро бостоншиносон кофтанд, қариб 2600-2700 сол пеш аз замони мо, дар деворнигорҳо акси уқобро пайдо карданд. Ин ба замоне рабт дорад, ки на англисҳо давлат дош-танд, на амрикоиҳо. Миллати русу узбек вуҷуд надошт. Русҳо дар асри 9-и мелодӣ соҳиби давлат шуданд. Рамз як тараф истад, онҳо ҳамчун миллат ташаккул наёфта буданду умуман давлат надоштанд. Ин ҳама собит мекунад, ки онҳо фарҳанги моро оҳиста-оҳиста аз худ карданд. Чунки тамаддуни ориёӣ муаллифи тамоми тамаддуни башар аст.
- Агар рамзҳои нишони мо тағйир мекард, барои тағйири он чӣ пешниҳод мекардед?
- Дар нишони давлатии мо бигзор офтоб, кӯҳ ва китоб бошад, вале фикр мекунам, ки имрӯз замоне фаро расидааст, ки мо дар нишони худ ҳамон расми шерро монем, чунки он рамзи далериву шуҷоат ва нотарсӣ ба ҳисоб меравад. Шер ин маънии ҷангҷӯ буданро надорад, танҳо шуҷоъ буданро мефаҳмонад.
- Ташаккур барои суҳбат.
- Саломат бошед.
- Нишони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон то кадом андоза бозгӯи таъриху фарҳанги миллати тоҷик аст?
- Нишони давлатӣ ва навини мо соли 1992 қабул гардид. Ин нишон иборат аз унсурҳои муайяни худ мебошад. Он дар ҳақиқат баёнгари фарҳанг, таърих, тамаддун, давлату давлатсозӣ ва ормонҳои миллии халқи тоҷик ба ҳисоб меравад. Дар атрофи нишон дастаҳои гандум ва пахта мавҷуд аст. Гандум ва пахта рамзи кишоварзӣ, хуррамӣ, баракат ва меҳнатдӯстии миллати моро таҷассум менамояд. Дар асоси китоби қадимаи Авасто, оини зардуштиён меҳнат намудан, кишоварзӣ кардан ва деҳқонӣ яке аз касбҳои пуршараф ва пурифтихори фарҳанги қадимаи ориёӣ ба ҳисоб мерафт. Гарчанде, ки дар нишони мо гандум ва пахта инъикос ёфтааст, баъзан мо фикр мекунем, ки мерос аз замони Шуравӣ аст. Лекин мардуми мо дар гузашта, мардуми бофарҳанг, кишоварз, деҳқон, бунёдкунандагони фалсафаи бузурги кишоварзии тамаддуни башар будаанд. Тоҷ ин маънои давлатдории мост ҳанӯз соли 1992 атрофи тоҷ баҳсҳо хеле зиёд буданд. Баъзе аз вакилоне, ки дар Иҷлосияи 16-уми Шурои Олӣ иштирок доштанд, пешниҳод намуданд, ки тоҷро гирем. Онро рамзи подшоҳӣ ва монархӣ меҳисобиданд, аммо академик Муҳаммад Осимӣ ва дигар олимон баромад карда, ба гирифтани он розӣ нашуданд. Гуфтанд, ки тоҷ рамзи қадимаи давлати мост. Тоҷ рамзи давлатдору тоҷдор будани тоҷикон аз замонҳои қадим ба ҳисоб меравад. Аммо 7 ситораеро, ки дар гирду атрофи тоҷ аст, имрӯз ҳар гуна ташбеҳаш медиҳанд. Онро ба 7 қабати замину осмон ва 7 ситораи бародарон ташбеҳ медиҳанд.
- 7 ситора ба ғайр аз он чизе, ки гуфтед, боз чӣ сирреро дар худ дорад?
- Аслан 7 ситора маънии дигарро дорад. Ман бевосита бо муаллифи ин тоҷ Маҳмадулло Сайдалиев соли 2019 суҳбат доштам. Муаллиф бар ин назар аст, ки 7 ситораи дар нишон инъикосгардида, 7 минтақаи кишвар, яъне минтақаҳои Хуҷанд, Зарафшон, Рашт, Бадахшон, Вахш, Кӯлоб ва Ҳисорро инъикос мекунад. Рамзи мазкур дар замоне сохта ва қабул гардид, ки бисёр замони нозуку ҳассос буд. Он замон авзои сиёсии кишвар хеле бад буд, Тоҷикистон пора-пора шуда истода буд, мардум ба минтақаву маҳалҳо ҷудо шуда буданд. Ин 7 ситора ҳикматаш дар он ифода мешавад, ки 7 минтақаи Тоҷикистон дар атрофи тоҷ, яъне давлат чун ҳафт бародар муттаҳид шуда, давлатро созанд.
- Офтоб ва китоб ба чӣ ишора мекунанд: нур, хирад ё?..
- Офтоб рамзи кишвари офтобӣ будани Тоҷикистон аст. Тоҷикистони мо дар китобҳои қадима ҳамчун сарзаминҳои Хоразм, Суғд, Бохтар зикр мешавад, ки дар Авесто ин калимаҳо ба маънои рушноӣ омадаанд. Ба ғайр аз ин, мо аз табор ва пайравони офтобем. Мардуме ҳастем, ки нурро эҳдо кардем ва дар рӯзгори худу дигарон фақат нуру саодат ва хушбахтиро эҷод намудаем. Ба ғайр аз ин офтоб тоҷиконро ҳамчун мардуми саодатофар, толеъбаланд, адолатпарвар таҷассум мекунад. Китоб бошад, рамзи донишу маърифатпарварии мо - тоҷиконро нишон медиҳад. Дар дарозои таърих халқи тоҷикро яроқи ҳастаияш қалам буду китоб. Мо худро тавассути қаламу китоб ва илму дониш ба ҷаҳониён муаррифӣ намудем, ки китоби мазкур дар нишони давлатӣ аз ин далолат медиҳад.
- Аз замони шуравӣ то ба ҳол 5 маротиба рамзи Нишони мо тайғир кард. Аммо пахтаву гандум ва офтоби он тайғир наёфт. Чаро?
- Вақте ки масъалаи рамзҳои давлатӣ дар Иҷлосияи 16-уми Шурои Олӣ ба миён гузошта шуд, онҷо вакилон аксарият дар деги комунистӣ ҷушида буданд ва онҳо ҳамин гуна рамзи давлатиро пешниҳод намуданд. Пеш аз нишони ҳозираамон соли 1992 нишонамон дигартар буд ва дар он расми шер дарҷ ёфта буд. Аммо шерро гирифтанд ва гуфтанд, ки ин маънии ҷангу ҷидолро ифода мекунад. Билохира соли 1993 нишони ҳозираи моро қабул намуда, мавриди истифода қарор доданд. Чизи дигаре, ки мавриди таваҷҷуҳ аст, ин рамзи Нишони соли 1942 мебошад, ки он охирин нишони тағйирёфтаи даврони шуравӣ мебошад. Аммо он бо маслиҳати Бобоҷон Ғафуров сохта шуда буд, ки он кас розӣ шуданд, то чунин тарз боқӣ бимонад, зеро он ба таърихи гузаштаи мо алоқамандӣ дошт ва бозгӯи таърихи мо ба ҳисоб мерафт. Бо вуҷуди оне, ки нишони мазкур дар даврони шуравӣ сохта шуда буд, аммо ба таърихи гузаштаи мо пайвастагии ногусастанӣ дошт.
- Нишоне, ки имрӯз мо дорем, монандии зиёде ба нишони соли 1929 қабулшуда дорад. Пеш аз ин мо дар кадом давраҳои таърихӣ соҳиби Нишони давлатӣ будем?
- Аввалин рамзи Нишони давлатии мо соли 1929 сохта шудааст. Мо то соли 1929 ба таври алоҳида рамзи Нишони давлатии худро надоштем. Дар таърихи гузаштаи мо, он дар тангаҳо ба монанди уқоб, шер ва дигар парандаҳо инъикос меёфт. Чигунае, ки имрӯз дар назди пайкараи шоҳ Исмоили Сомонӣ ду шер монда шудааст. Ин ҳамон фарҳанги қадимаи ориёӣ мебошад. Танҳо рамз дар ҳамон тангаҳову муҳрҳо инъикос мешуду халос. Аммо агар чуқуртар ба ин масъала назар афканем аломати ҷамъи чоргушае, ки имрӯз ҳамчун рамзи махсус дар тиб истифода мегардад, як навъ рамзи нишони мо буд. Яъне он чор унсур - об, оташ, хок ва бодро ифода мекард, ки аз фарҳанги Зардуштия гирифта шудааст. Баъдан олими Юнони қадим Гипократ онро каме тағйир дода, ба тиб ворид кард.
- Чаро аксар давлатҳо дар нишони худ мурғи ҳумо уқоб ва дигар парандаҳову ҳайвонотро инъикос мекунанд?
- Он давлатҳое, ки дар нишони худ ин гуна аксҳоро тасвир мекунад, далериву шуҷоъат ва тавонмандии худро нишон медиҳанд. Ин ҳама бевосита аз фарҳанги ориёӣ мебошад, ки онҳо ба худ гирифтаанд. Ҳатто дар Иҷлосияи 16-уми Шурои Олӣ пешниҳод гардида буд, ки мо мурғи ҳуморо дар нишони худ инъикос намоем, аммо академик Муҳаммадҷон Осимӣ гуфтанд, ки “узбекҳо аз мо пешдастӣ кардаанд, аллакай онҳо мондаанд”. Масалан як худи мурғи ҳумо рамзи ҷасорат, дуюм озодӣ, сеюм пешрафт ва чорум бошад, рамзи адолат аст. Зеро он аз боло ҳама чизро баробар мебинад.
- Чаро қариб тамоми нишони давлатҳоро ба ориёиҳо мансуб медонед? Далелатон чист?
- Агар Хазинаи Амударёро гирем он ба асри 6-и пеш аз мелод, яъне ба замони Ҳахоманишиниён тааллуқ дорад. Ҳамин Хазинаи Амударё як ҳақиқати бебаҳс аст. Ҳоло дар осорхонаи Лондон ёдгориҳои аз Хазинаи Амударё дарёфтшуда гузошта шудааст, ки онҷо ҳам шер аст ва ҳам уқоб. Дигар ин ки вақте тахти шоҳ Ҷамшедро бостоншиносон кофтанд, қариб 2600-2700 сол пеш аз замони мо, дар деворнигорҳо акси уқобро пайдо карданд. Ин ба замоне рабт дорад, ки на англисҳо давлат дош-танд, на амрикоиҳо. Миллати русу узбек вуҷуд надошт. Русҳо дар асри 9-и мелодӣ соҳиби давлат шуданд. Рамз як тараф истад, онҳо ҳамчун миллат ташаккул наёфта буданду умуман давлат надоштанд. Ин ҳама собит мекунад, ки онҳо фарҳанги моро оҳиста-оҳиста аз худ карданд. Чунки тамаддуни ориёӣ муаллифи тамоми тамаддуни башар аст.
- Агар рамзҳои нишони мо тағйир мекард, барои тағйири он чӣ пешниҳод мекардед?
- Дар нишони давлатии мо бигзор офтоб, кӯҳ ва китоб бошад, вале фикр мекунам, ки имрӯз замоне фаро расидааст, ки мо дар нишони худ ҳамон расми шерро монем, чунки он рамзи далериву шуҷоат ва нотарсӣ ба ҳисоб меравад. Шер ин маънии ҷангҷӯ буданро надорад, танҳо шуҷоъ буданро мефаҳмонад.
- Ташаккур барои суҳбат.
- Саломат бошед.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед