ҶОМЕА
Панҷшанбе 02 Май 2024 06:51
Модару падаре, ки фарзандашро дар рӯҳияи ватандӯстӣ тарбия намекунад, натанҳо ба давлати хеш хиёнат кардааст, балки хиштеро аз сутуни он барои фано шудан кандааст.
Дар шароити имрӯз, ки рӯз аз рӯз печидаву мураккаб гардида истодааст, давлатҳое арзи ҳастӣ менамоянду аз худ ва фарҳангу якпорчагии хеш дифоъ карда метавонанд, ки ҷавононашон ватандӯсту хештаншиносанд. Танҳо нафарони ватандӯст имрӯз метавонанд, аз манфиатҳои миллӣ, инчунин амнияти сартосарии кишвар ҳифозат кунанд. Дар сурати ғайр ҳамоно давлат ба нобудӣ, норавшанӣ ва парокандагӣ мубтало мешавад. Мушкили ҳалталаб ва нигаронкунанда ин аст, ки кам волидон ба тарбияи ватандӯстии фарзандони худ аҳамияти ҷиддӣ медиҳанд. Роҳи ҳал чист? Чаро волидон ба фарзандони худ ватандӯстӣ, инчунин ҳар лаҳза ҷонфидо будан дар роҳи сарзаминро талқин намекунанд? Чӣ бояд кард?
Мушкиле, ки имрӯз пешгирӣ нагардад, метавонад давлату миллатро ба нобудшавӣ, инчунин фарзандонашро ба бегонапарастию бешарафӣ ва бенангӣ бурда расонад, ин дар руҳияи ватандӯстию хештаншиносӣ тарбия накардани фарзандон аз ҷониби волидон ба ҳисоб меравад. Имрӯз кам волидонеро вомехӯрем, ки дар замири фарзандони хеш меҳри Ватан, дӯст доштан ва ба хотири меҳан қурбон шуданро ҷой намоянд.
Абубакри Қурбон 26 сол дорад. Мавсуф дар мавриди нақши волидон дар тарбияи ватандӯстии ҷавонон ва ҳифзи якпорчагии он мегӯяд: “Муддати 26 соли зиндагиям боре надидаам, ки падар ё модарам атрофи Ватану ватандӯстӣ ҳарф зада бошанд. Танҳо “хон, одам мешавӣ” мегуфтанду халос. Ё боре нашунидаам, ки падарам атрофи ҳифзи ватан, хизмат ба халқу миллат сухане ронда бошад. Аммо ин на танҳо дар волидони ман дида намешуд, балки аз забони падар ё модари ягон ҳамсинфонам, ҳатто ҳамдеҳагонам нашунидаам, ки дар ин маврид чизе гуфта бошанд”.
Дар ин маврид андешаи сокинон гуногун аст. Яке мегӯяд, ки қариб аз забони ягон волидон чунин суханҳоро намешунаванд, дигар бар он назар аст, ки ин мушкили дар чашм назарногир, аммо дар асл муҳим ва зарурии давлат ба ҳисоб меравад. Нафарони дигар бар он назаранд, ки зиёде аз волидон худ мафҳуми ватану ватандӯстиро ба таври зарурӣ сарфаҳм намераванд ва аз ин сабаб наметавонанд фарзандони хешро дар ин замина тарбия намоянд.
- Падару модаре, ки худ ватандӯст набошад ва дар дилаш меҳру муҳаббати бепоён нисбати ватану миллат надошта бошад, ба назари банда ҳеҷ гоҳ наметавонад фарзанди худро дар ин руҳия ба камол расонад. Бисёре аз волидон на мафҳуми ватанро сарфаҳм мераванд на ватандӯстиро. Аз ин рӯ, дар ин самт корро дуруст ба роҳ монда наметавонанд, - мегӯяд сокини пойтахт Муҳаммадшариф Шарифов.
Бояд гуфт, ки тарбияи фарзандон асосан дар ин руҳия аз оила сарчашма мегирад. Агар дар хурдӣ талқини ватандӯстӣ ва ҳифзи он дар замири фарзандон аз ҷониби волидайн ҷо карда нашавад, мактабу донишгоҳ наметавонанд онро дар дили фарзанд ҷо созанд ва мушкили асосӣ ҳам дар он аст, ки ин дертар, яъне аз мактабу донишгоҳ оғоз мегардад, ки аллакай он замон дер шудааст.
Ҷомеашинос Фирӯз Миров ба он назар аст, ки баъзе аз падару модарон худ дар руҳияи ватандӯстӣ тарбия наёфтаанд. Ба фаҳмиши онҳо Ватан на Тоҷикистони азиз, балки маҳалли таваллудашон ба ҳисоб меравад.
- Волидон ватандӯст бошанд ҳам, шеваҳои ба фарзандон талқин кардани ватандӯстиро намедонанд, дар онҳо маҳорат ва малакаи тарбияи насли наврас дар руҳияи ватандӯстӣ ташаккул наёфтааст. Аз рӯйи мушоҳидаи ман дар баъзеи муассисаҳои томактабӣ ва таҳсилоти миёнаи умумӣ низ тарбияи ватандӯстӣ дар сатҳи кофӣ ва амиқ ба роҳ монда нашудааст. Ҳамзамон тафаккури насли ҷавон зери таъсири ВАО-и электронӣ ва шабакаҳои иҷтимоӣ ташаккул меёбад ва таъсири фарогири волидайн дар тарбияи фарзандон ночиз мегардад, - мегӯяд Фирӯз Миров.
Ба андешаи ин ҷомеашинос оила аввалин ниҳоди иҷтимоиест, ки арзишҳо ва меъёрҳои мақбули ҷомеаро ба фарзандон меомӯзонад. Агар ин вазифаи муҳими худро ба сомон расонида натавонад, дигар ниҳодҳои иҷтимоӣ наметавонанд, вазифаи мазкурро ба сомон расонанд, зеро аввалин қадам бояд дар ин самт аз ҷониби оила гузошта шавад.
Ба назари аксар тадқиқотга-рони илми сотсиологӣ барои дар ин руҳия тарбия намудани фарзандон, пеш аз ҳама мафҳуми ватандӯстию хештаншиносӣ ва дар ин мафҳумҳо ифодаёбии якпорчагии Ватан, ҳифзи марзу бум, хизмат ба Ватан, ҳифзи арзишҳои таърихӣ ва пос доштани онҳо, инчунин ободии диёр ва ғайраҳо ба волидон расонида шавад. Барои ин ҳамаро ба волидон расонидан бояд дар мактабу донишгоҳҳо маҷлис барои волидон ба таври зарурӣ ташкил карда шавад ва дар маҷлисҳо ба онҳо тарзи тарбияи ватандӯстии фарзандон омӯзонида шавад, то онҳо ба фарзандони хеш моҳияти ватандӯстию хештаншиносиро фаҳмонида тавонанд.
Ҳамчунин, ба назари коршиносон дар ин баробар, бояд шарҳи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи тарбияи ватандӯстии шаҳрвандон”-ро дар шакли китобча чоп карда, ҳамчун дастури методӣ ба волидону хонандагон пешниҳод намоянд. Дар ин сурат шояд кор ранги дигар гирад ва барои дар руҳияи ватандӯстӣ тарбия намудани фарзандон волидон танқисие накашанд.
Таҳқиқотҳои сотсиологие, ки барои дар амал татбиқ намудани “Барномаи давлатии тарбияи ватандӯстӣ ва таҳкими ҳувияти миллии ҷавонони Тоҷикистон барои солҳои 2018-2022” дар соли 2020 аз ҷониби мутахассисони Раёсати кор бо ҷавонон ва варзиши шаҳри Душанбе дар мавзӯи “Ватандӯстӣ ва ҳуввияти миллии ҷавонон дар шароити муосири Тоҷикистон” дар ҳамкорӣ бо омӯзгорони кафедраи сотсиологияи факултети фалсафаи Донишгоҳи миллии Тоҷикистон гузаронида шуда буд, муайян намуд, ки на ҳама мафҳуми Ватан ва ватандӯстиро сарфаҳм мераванд.
Ҷомеашинос Фирӯз Миров мегӯяд, ки тибқи тадқиқоти гузаронида, маълум гардидааст, ки мафҳуми “Ватан”-ро ҳар кас ба таври худ гуногун шарҳ медиҳад. Аз нисф камтари мусоҳибон (43,2%) зери мафҳуми “Ватан” кишвареро фаҳмидаанд, ки дар он зиндагӣ мекунанд. Ба назари 34,4%-и мусоҳибон “Ватан” гуфта, макони таваллудро меноманд. Аз панҷ як ҳиссаи мусоҳибон зери мафҳуми “Ватан” Тоҷикистони соҳибихтиёрро дар назар доранд. Ҳамзамон 10%-и мусоҳибон хона, маҳалла ва ноҳияеро, ки он ҷо ба воя расидаанд, “Ватан” номидаанд.
Дар асоси тадқиқоти сотсиологии мазкур, ки миёни ашхоси сину соли гуногун гузаронида шудааст, мафҳуми “ватандӯстӣ” мухталиф шарҳ дода шудааст.
- Тибқи тадқиқотҳои сотсиологӣ 43,6% зери мафҳуми “ватандӯстӣ” дӯст доштани халқу миллати худро фаҳмидаанд. Аз шумораи умумӣ 30,7%-и мусоҳибон “ватандӯстӣ” гуфта, муҳаббат дош-тан ба ватанро мефаҳманд. Аз чор як ҳиссаи иштирокчиёни пурсиш эҳтиром ва ифтихор доштан аз ватани худро нишонаи асосии ватандӯстӣ шуморидаанд. Инчунин, мусоҳибон ватандӯстиро дӯст доштани фарҳанги миллӣ – 9,2%, муҳаббат доштан ба оила ва наз-дикони худ – 8,9%, муҳаббат ба деҳа ва маҳалли таваллуди худ – 8,4%, ҷустуҷӯи ҷаҳони бехатар – 5,4% ва орзуи адолати иҷтимоӣ (4,0%) арзёбӣ намудаанд, - иброз медорад Ф.Миров.
Ба ақидаи аксарияти мусоҳибон (60,2%) шахси ватандӯст барои беҳтар намудани ояндаи кишвари худ ҳеҷ чизро дареғ намедорад. Аз панҷ як ҳиссаи мусоҳибон (18,5%) хизмат дар сафи Артиши миллиро ифодаёбии ватандӯстии ҷавонон меҳисобанд.
Аз натиҷаҳои таҳқиқоту мушоҳидаҳо ба хулосае омадан мумкин аст, ки танҳо шахси ватандӯст метавонад, ихтиёрӣ ба хизмати Ватан-Модар равад, инчунин маҳз ватандӯст имрӯз аз давлату миллат, ҳифзи арзишҳои миллӣ, пос доштани ҳофизаи таърихии худ пуштибонӣ кунад. Дар сурати ғайр он ҳама барҳам мезанад. Волидонро зарур аст, ки таърих, нангу номус ва хоки муқаддаси ин кишвари аҷдодиро бо дасти худ ба воситаи тарбияи нодурусти фарзандонашон нафурӯшанд. Пас, биёед бетарафию бешарафиро ихтиёр накарда, фарзандони худро дар руҳияи ватандӯстию хештаншиносӣ тарбия намоем, то дар шароити имрӯза тавонем, ба тамом арзи ҳастӣ намоем.
Дар шароити имрӯз, ки рӯз аз рӯз печидаву мураккаб гардида истодааст, давлатҳое арзи ҳастӣ менамоянду аз худ ва фарҳангу якпорчагии хеш дифоъ карда метавонанд, ки ҷавононашон ватандӯсту хештаншиносанд. Танҳо нафарони ватандӯст имрӯз метавонанд, аз манфиатҳои миллӣ, инчунин амнияти сартосарии кишвар ҳифозат кунанд. Дар сурати ғайр ҳамоно давлат ба нобудӣ, норавшанӣ ва парокандагӣ мубтало мешавад. Мушкили ҳалталаб ва нигаронкунанда ин аст, ки кам волидон ба тарбияи ватандӯстии фарзандони худ аҳамияти ҷиддӣ медиҳанд. Роҳи ҳал чист? Чаро волидон ба фарзандони худ ватандӯстӣ, инчунин ҳар лаҳза ҷонфидо будан дар роҳи сарзаминро талқин намекунанд? Чӣ бояд кард?
Мушкиле, ки имрӯз пешгирӣ нагардад, метавонад давлату миллатро ба нобудшавӣ, инчунин фарзандонашро ба бегонапарастию бешарафӣ ва бенангӣ бурда расонад, ин дар руҳияи ватандӯстию хештаншиносӣ тарбия накардани фарзандон аз ҷониби волидон ба ҳисоб меравад. Имрӯз кам волидонеро вомехӯрем, ки дар замири фарзандони хеш меҳри Ватан, дӯст доштан ва ба хотири меҳан қурбон шуданро ҷой намоянд.
Абубакри Қурбон 26 сол дорад. Мавсуф дар мавриди нақши волидон дар тарбияи ватандӯстии ҷавонон ва ҳифзи якпорчагии он мегӯяд: “Муддати 26 соли зиндагиям боре надидаам, ки падар ё модарам атрофи Ватану ватандӯстӣ ҳарф зада бошанд. Танҳо “хон, одам мешавӣ” мегуфтанду халос. Ё боре нашунидаам, ки падарам атрофи ҳифзи ватан, хизмат ба халқу миллат сухане ронда бошад. Аммо ин на танҳо дар волидони ман дида намешуд, балки аз забони падар ё модари ягон ҳамсинфонам, ҳатто ҳамдеҳагонам нашунидаам, ки дар ин маврид чизе гуфта бошанд”.
Дар ин маврид андешаи сокинон гуногун аст. Яке мегӯяд, ки қариб аз забони ягон волидон чунин суханҳоро намешунаванд, дигар бар он назар аст, ки ин мушкили дар чашм назарногир, аммо дар асл муҳим ва зарурии давлат ба ҳисоб меравад. Нафарони дигар бар он назаранд, ки зиёде аз волидон худ мафҳуми ватану ватандӯстиро ба таври зарурӣ сарфаҳм намераванд ва аз ин сабаб наметавонанд фарзандони хешро дар ин замина тарбия намоянд.
- Падару модаре, ки худ ватандӯст набошад ва дар дилаш меҳру муҳаббати бепоён нисбати ватану миллат надошта бошад, ба назари банда ҳеҷ гоҳ наметавонад фарзанди худро дар ин руҳия ба камол расонад. Бисёре аз волидон на мафҳуми ватанро сарфаҳм мераванд на ватандӯстиро. Аз ин рӯ, дар ин самт корро дуруст ба роҳ монда наметавонанд, - мегӯяд сокини пойтахт Муҳаммадшариф Шарифов.
Бояд гуфт, ки тарбияи фарзандон асосан дар ин руҳия аз оила сарчашма мегирад. Агар дар хурдӣ талқини ватандӯстӣ ва ҳифзи он дар замири фарзандон аз ҷониби волидайн ҷо карда нашавад, мактабу донишгоҳ наметавонанд онро дар дили фарзанд ҷо созанд ва мушкили асосӣ ҳам дар он аст, ки ин дертар, яъне аз мактабу донишгоҳ оғоз мегардад, ки аллакай он замон дер шудааст.
Ҷомеашинос Фирӯз Миров ба он назар аст, ки баъзе аз падару модарон худ дар руҳияи ватандӯстӣ тарбия наёфтаанд. Ба фаҳмиши онҳо Ватан на Тоҷикистони азиз, балки маҳалли таваллудашон ба ҳисоб меравад.
- Волидон ватандӯст бошанд ҳам, шеваҳои ба фарзандон талқин кардани ватандӯстиро намедонанд, дар онҳо маҳорат ва малакаи тарбияи насли наврас дар руҳияи ватандӯстӣ ташаккул наёфтааст. Аз рӯйи мушоҳидаи ман дар баъзеи муассисаҳои томактабӣ ва таҳсилоти миёнаи умумӣ низ тарбияи ватандӯстӣ дар сатҳи кофӣ ва амиқ ба роҳ монда нашудааст. Ҳамзамон тафаккури насли ҷавон зери таъсири ВАО-и электронӣ ва шабакаҳои иҷтимоӣ ташаккул меёбад ва таъсири фарогири волидайн дар тарбияи фарзандон ночиз мегардад, - мегӯяд Фирӯз Миров.
Ба андешаи ин ҷомеашинос оила аввалин ниҳоди иҷтимоиест, ки арзишҳо ва меъёрҳои мақбули ҷомеаро ба фарзандон меомӯзонад. Агар ин вазифаи муҳими худро ба сомон расонида натавонад, дигар ниҳодҳои иҷтимоӣ наметавонанд, вазифаи мазкурро ба сомон расонанд, зеро аввалин қадам бояд дар ин самт аз ҷониби оила гузошта шавад.
Ба назари аксар тадқиқотга-рони илми сотсиологӣ барои дар ин руҳия тарбия намудани фарзандон, пеш аз ҳама мафҳуми ватандӯстию хештаншиносӣ ва дар ин мафҳумҳо ифодаёбии якпорчагии Ватан, ҳифзи марзу бум, хизмат ба Ватан, ҳифзи арзишҳои таърихӣ ва пос доштани онҳо, инчунин ободии диёр ва ғайраҳо ба волидон расонида шавад. Барои ин ҳамаро ба волидон расонидан бояд дар мактабу донишгоҳҳо маҷлис барои волидон ба таври зарурӣ ташкил карда шавад ва дар маҷлисҳо ба онҳо тарзи тарбияи ватандӯстии фарзандон омӯзонида шавад, то онҳо ба фарзандони хеш моҳияти ватандӯстию хештаншиносиро фаҳмонида тавонанд.
Ҳамчунин, ба назари коршиносон дар ин баробар, бояд шарҳи Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи тарбияи ватандӯстии шаҳрвандон”-ро дар шакли китобча чоп карда, ҳамчун дастури методӣ ба волидону хонандагон пешниҳод намоянд. Дар ин сурат шояд кор ранги дигар гирад ва барои дар руҳияи ватандӯстӣ тарбия намудани фарзандон волидон танқисие накашанд.
Таҳқиқотҳои сотсиологие, ки барои дар амал татбиқ намудани “Барномаи давлатии тарбияи ватандӯстӣ ва таҳкими ҳувияти миллии ҷавонони Тоҷикистон барои солҳои 2018-2022” дар соли 2020 аз ҷониби мутахассисони Раёсати кор бо ҷавонон ва варзиши шаҳри Душанбе дар мавзӯи “Ватандӯстӣ ва ҳуввияти миллии ҷавонон дар шароити муосири Тоҷикистон” дар ҳамкорӣ бо омӯзгорони кафедраи сотсиологияи факултети фалсафаи Донишгоҳи миллии Тоҷикистон гузаронида шуда буд, муайян намуд, ки на ҳама мафҳуми Ватан ва ватандӯстиро сарфаҳм мераванд.
Ҷомеашинос Фирӯз Миров мегӯяд, ки тибқи тадқиқоти гузаронида, маълум гардидааст, ки мафҳуми “Ватан”-ро ҳар кас ба таври худ гуногун шарҳ медиҳад. Аз нисф камтари мусоҳибон (43,2%) зери мафҳуми “Ватан” кишвареро фаҳмидаанд, ки дар он зиндагӣ мекунанд. Ба назари 34,4%-и мусоҳибон “Ватан” гуфта, макони таваллудро меноманд. Аз панҷ як ҳиссаи мусоҳибон зери мафҳуми “Ватан” Тоҷикистони соҳибихтиёрро дар назар доранд. Ҳамзамон 10%-и мусоҳибон хона, маҳалла ва ноҳияеро, ки он ҷо ба воя расидаанд, “Ватан” номидаанд.
Дар асоси тадқиқоти сотсиологии мазкур, ки миёни ашхоси сину соли гуногун гузаронида шудааст, мафҳуми “ватандӯстӣ” мухталиф шарҳ дода шудааст.
- Тибқи тадқиқотҳои сотсиологӣ 43,6% зери мафҳуми “ватандӯстӣ” дӯст доштани халқу миллати худро фаҳмидаанд. Аз шумораи умумӣ 30,7%-и мусоҳибон “ватандӯстӣ” гуфта, муҳаббат дош-тан ба ватанро мефаҳманд. Аз чор як ҳиссаи иштирокчиёни пурсиш эҳтиром ва ифтихор доштан аз ватани худро нишонаи асосии ватандӯстӣ шуморидаанд. Инчунин, мусоҳибон ватандӯстиро дӯст доштани фарҳанги миллӣ – 9,2%, муҳаббат доштан ба оила ва наз-дикони худ – 8,9%, муҳаббат ба деҳа ва маҳалли таваллуди худ – 8,4%, ҷустуҷӯи ҷаҳони бехатар – 5,4% ва орзуи адолати иҷтимоӣ (4,0%) арзёбӣ намудаанд, - иброз медорад Ф.Миров.
Ба ақидаи аксарияти мусоҳибон (60,2%) шахси ватандӯст барои беҳтар намудани ояндаи кишвари худ ҳеҷ чизро дареғ намедорад. Аз панҷ як ҳиссаи мусоҳибон (18,5%) хизмат дар сафи Артиши миллиро ифодаёбии ватандӯстии ҷавонон меҳисобанд.
Аз натиҷаҳои таҳқиқоту мушоҳидаҳо ба хулосае омадан мумкин аст, ки танҳо шахси ватандӯст метавонад, ихтиёрӣ ба хизмати Ватан-Модар равад, инчунин маҳз ватандӯст имрӯз аз давлату миллат, ҳифзи арзишҳои миллӣ, пос доштани ҳофизаи таърихии худ пуштибонӣ кунад. Дар сурати ғайр он ҳама барҳам мезанад. Волидонро зарур аст, ки таърих, нангу номус ва хоки муқаддаси ин кишвари аҷдодиро бо дасти худ ба воситаи тарбияи нодурусти фарзандонашон нафурӯшанд. Пас, биёед бетарафию бешарафиро ихтиёр накарда, фарзандони худро дар руҳияи ватандӯстию хештаншиносӣ тарбия намоем, то дар шароити имрӯза тавонем, ба тамом арзи ҳастӣ намоем.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед