ё рафтори “кирмак”-у “гамбусак”-ҳоеро, ки аз ҳисоби хароб кардани маънавиёти мо рӯз мегузаронанд, кӣ бояд назорат кунад?

Рушди бемайлони техникаву техналогия баробари як қатор корҳоро осон намудан, мушкилиҳои зиёдеро низ ба бор овардааст. Яке аз ин мушкилот бо алфози қабеҳ ҳарф задану ба маънавиёти ҷомеа таъсири манфӣ расонидани баъзе ашхоси ноогоҳ тавассути шабакаи интернетии “YouTube” мебошад. Ин гуна гуфтор дар ин шабака зарба ҳам ба маънавиёт ва ҳам ба забони модарии мо буда метавонад. Аммо чӣ кор бояд кард, то пеши ин ҳамаро гирифт? Агар пешгирӣ нашавад, он бо чӣ меанҷомад ва оқибаташ чист? Мо ба куҷо равонем? Кӣ бояд сари ин ҳама андеша кунад? Ин саволҳо агар ҷавоби худро наёбанду роҳи ҳалашро пайдо накунанд, бешак ҷомеаи мо ба хатарҳои нави забонию ахлоқӣ ва фарҳангӣ дучор хоҳад шуд.

Албатта шабакаи “YouTube”-ро имрӯз танҳо як мақомот наметавонад назорат кунад, зеро ин як шабакаи васеъро мемонад, ки метавон “онро ҷаҳони забонсӯз” ном бурд. Чаро? Чунки вақтҳои ахир дар ин шабака чанд “нафаре”, ки худро блогер гирифта, бо зарба ба забони мо, фарҳанги мо ва дигар арзишҳои миллии мо нонхӯрак шуданд, қутти лоямут дармеёбанд.

Дар ин ҷо метавон чанд нафареро, ки ба ин кори ғайриинсонӣ машғуланд, ном бурд. Масалан, Фирӯза Ҳафизова яке аз он нафаронест, ки бо таблиғи суханҳои ғайриахлоқию аз забони тоҷикӣ фарсахҳо дури худ маблағ дарёфт мекунад. Ин нафарон бо шиори “об лой кунам, моҳӣ гирам” ҳама арзишҳои миллиро паси по зада, мақсадашон пул кор кардан аз ҳисоби “Ҳай-ҳуй” дар шабакаи “YouTube” мебошад. Масалан, чанд гуфтаҳои ӯро мо айнан бе таҳрир меорем, ки на аз лиҳози мантиқ дуруст аст у на аз лиҳози забони тоҷикӣ ва на аз рӯи ахлоқ. Мисоле аз гуфтаҳояш чунин аст: “Буҷулбозойе, ки ара ай б фарқ намекнан, хштаки эзоршона баста наметонан анамуво бо гап мезанан. Вроде ҳаматон бачаҳои нармалниен”. Ва ё дигар суханҳои Фирӯза Ҳафизова, ки пур аз ғалат асту тамоман ба меъёрҳои адабии забони тоҷикӣ ҷавобгӯ нестанд, мушоҳида мешавад. Масалан, ин гуна гуфторро дар канали “YouTube”-и тоҷикӣ ӯ аз забонаш шунидан мумкин аст. “Т, ҳаром, бетарбия, бетамиз, падарлаҳнат кҷо медрой саҳифаи ма? Бар падари зойдагит наълат, т падарлаъната, т бетамиза...” Ба мисли ин сароянда, ки ба маънавиёт ва ба забони мо доғ меоранд, боз канали дигаре дар “YouTube” бо номи “Чақ-чақ гапу чап” аст, ки пур аз ҳақорат, бетамизӣ, пастзанӣ ва алфози ба забони тоҷикӣ бегонаро вохӯрдан мумкин аст. Метавон ин нафарро аз зумраи “Ҳарҷо ҳасиб аст, онҷо насиб аст!” номид. Ин нафар, яъне Рустам Ашӯров дар як навори видеоияш чунин мегӯяд: “Ма ататон нестм, ки шмора насиҳат кнм. Дар видиёи ма маъни наковен, барой ки ҳамай видиём бемаънияй”.

Ин ҳама аввали кор нест, метавон садҳо нафари дигарро ба ин минвол ном бурд, аммо фикр мекунем, ки ҳаминаш барои баррасӣ ва муҳокима кифоя аст. Ин гуна ашхоси ноогоҳ танҳо дар ғами “як лаълии оши сергӯштанд”, аммо онро бошад, аз ҳисоби хароб кардани ахлоқи ҷавонон мехоҳанд ба даст оваранд. Ин тоифа фаромӯш кардаанд, ки бо чунин рафтору гуфторашон рӯзе ин забони модарӣ, ки ба мисли шири сафеди модар аст, кӯрашон мекунад.

Сардори Шӯъбаи танзими истилоҳоти Кумитаи забон ва истилоҳоти назди Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон, Зулфониён Раҳим вобаста ба ин мушкилии рӯзмарра иброз медорад, ки ин гуна рафтору гуфторҳо пеш аз ҳама онро нишон медиҳад, ки мо ба ҷойи соҳиби фарҳанги қадимаи худ шудан, суннату арзишҳои миллии худро пос доштан, меъёрҳои забони адабии худро риоя кардан ва фарҳангу таърих, инчунин тамаддуни худро ба наслҳои оянда ба мерос гузоштан, баръакс онро коста мегардонем.

“Кушоду равшан бояд бигӯям, ки имрӯз ҷомеаи моро бефарҳангиён бо издиҳоми зиёде фаро гирифтаанд. Дар шабакаҳои иҷтимоӣ, ин бефарҳангҳову забонро пос накарданҳо, аз он ҷумла дар “YouTube”-и тоҷикӣ бо забони шикаставу махлут ва бо забони як радди маърака ҳам гӯем хато намекунем, ҳарф мезананд, ки ин таҳқир ба миллат, таҳқир ба муқаддасот, таҳқир ба шири модар аз тарафи ҳар як нависанда ё гӯяндае, ки чунин махлут менависаду чунин шикаста ҳарф мезанад, ба шумор меравад”,-гуфт ӯ.

Ҳамчунин ӯ меафзояд, ки ин гуна суханрониҳо таъсири бади худро дар пай дорад.

- Моро имрӯз зарур аст, ки пеши роҳи чунин хатарҳои забонию фарҳангиро гирем, агар пеши роҳи ин ҳамаро нагирем, мафкураи ҷавонони мо коҳидаю коста мегардад. Имрӯз ҳар як мақомоти дахлдорро зарур аст, ки аз пештара дида, миёни мардум бошанд ва ба мардум фарҳангдорию фарҳангшиносиро биомӯзанд,- дар идома афзуд, ҳамсуҳбати мо.

Агар чанд вақти дигар ин мушкилӣ назорат карда нашавад ва ин равад чанде дигар идома ёбад, дар натиҷа ҳам ба маънавиёт ва ҳам ба забони ноби тоҷикии мо зарбаи ҷонкоҳе мезанад, ки оқибати он аён аст. Аз ин рӯ, бояд ҳар яки мо як чизро аз зеҳнамон дур насозем, ки ин танҳо кори Кумитаи забон ва истилоҳот набуда, балки кори тамоми соҳибзабонон ба шумор меравад.

Вобаста ба он ки ин зуҳуротҳои нав дар қонунгузориҳои кишвар ҷой шудааст ё не, Зулфониён Раҳим мегӯяд: “Дар лоиҳаи нави қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон "Дар бораи забони давлатии Ҷумҳурии Тоҷикистон", ки барои тасдиқу баррасӣ ба Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон пешниҳод мегардад, масъалаҳои наздик ба мукотиботу муоширот дар шабакаҳои иҷтимоӣ аз ҷониби мақомотҳои дахлдор пешбинӣ шудааст. Яъне ин ҷо мақомоти дахлдор на танҳо Кумитаи забон, балки вазоратҳои маориф ва илм, фарҳанг ва дигар мақомотҳо мебошанд, ки бояд назоратро хуб ба роҳ монанд.

Ҷомеашиносон бар он назаранд, ки “YouTube”-и тоҷикӣ ба ахлоқи ҷавонон таъсири хеле мусбат расонидааст. Беҳрӯ Насорова, ҷомеашиноси тоҷик мегӯяд, ки ин чиз ҳам паҳлуи мусбат ва ҳам манфии худро дорад. Ҷавонон ба наворҳое, ки ҷиҳати манфӣ доранд, таваҷҷуҳи бештар мекунанд.

““YouTube”-и тоҷикӣ дар баробари омилҳои забонӣ доштанаш бештар ба маънавиёти мо зарбаи марговар зада истодааст, ки ба марги маънавиёт оварда мерасонад. Имрӯз косташавии ахлоқ дар ҷомеаи мо ба назар мерасад. Масалан, ҷавонон якдигарро дашном медиҳанд, ки ин ҳамаро низ аз шабакаи “YouTube”-и тоҷикӣ ба худ гирифтаанд. Дигар ин ки ҳамарӯза мебинем таъсири ин шабака ба рафтори ҷавонон таъсири худро гузоштааст ”.

Ҷомеашинос бар он бовар аст, ки ин зуҳурот дар деҳот хушбахтона камтар ба назар мерасад ва таъсири “YouTube”-и тоҷикӣ дар он ҷо камтар аст, ки ин хуб аст. Зеро тақрибан 70%-и аҳолии мо дар деҳот зиндагӣ мекунанд. Чунин корҳо бештар дар шаҳр ба назар мерасад, ки он ҳам аз бекорист.

- Ин шабака таъсири манфии худро ба ахлоқи на танҳо писарон, балки ба ҷавондухтарон ҳам гузоштааст. Ин бад нест магар як духтаре, ки бояд оянда тавлидгару тарбиятгари кӯдаке бошад, имрӯз аз ахлоқ дур мондаву дар “YouTube” қабеҳгуфторӣ мекунад,-мегӯяд ҷомеашинос.

Мо матали халқие дорем, ки “қатра-қатра ҷамъ шавад, оқибат дарё шавад!” гуфтаанд. Аммо ин қатравидеоҳо на аз қатраҳои обанд, балки заҳрест, ки позаҳраш танҳо пешгирӣ, танзим ва сари вақт назорат кардан мебошад.

Омӯзгорон ва волидон метавонанд, барои пешгирии ин гуна бадахлоқиҳои ҷавонон саҳмгузор бошанд ва дар ин самт назоратро пурзӯр намоянд. Ба ақидаи забоншиносон пулиси забон хоҳ аз Кумитаи забон ва хоҳ аз дигар вазорату идораҳои дахлдор ташкил карда шавад, манфиатовар аст.

Зулфониён Раҳим, корманди Кумитаи забон ва истилоҳот бар он назар аст, ки омӯзгорон ҳам дар ин масъала гунаҳкоранд. Чаро 11 сол хонандагонро барои бо забони шевои тоҷикӣ ҳарф задан водор накарданд? Омӯзгор дар баробари падару модар вазифадор аст, ки хонандагонро дар қолаби забони адабии меъёр биомӯзад. Дигар ин ки дар давлатҳои абарқудрат ба монанди Фаронсаву Олмон “Пулиси забон” пурра забонашонро назорат мекунанд.

Хулоса, мо бояд сари он андеша кунем, ки “YouTube”-и тоҷикӣ ба маънавиёти мо, ба забони мо таъсири хеле бад дорад ва ин метавонад ҷавононро бадахлоқ намояд. Пас биёед, омӯзорони азиз, дар якҷоягӣ бо волидон сари ин адеша кунем ва ҷавононро ба он равона созем, ки бо забони ноби тоҷикӣ ҳарф зананду таблиғгари забони адабии тоҷикӣ барои дигарон бошанд. Ҳамчунин нафароне, ки аз ҳисоби хароб кардани маънавиёти мо “ба мисли кирмаки гамбӯсак” рӯз мегузаронанд, бояд сари ин андеша намоянд. Шоири маъруфи тоҷик Лоиқ Шералӣ беҳуда нагуфтааст:

Заҳр бодо шири модар бар касе,
К-ӯ забони модарӣ гум кардааст.