ВАРЗИШ
Панҷшанбе 25 Апрел 2024 09:45
Ҳандбол ё гандбол варзиши гурӯҳӣ буда, дар он ду тим, иборат аз ҳафт бозингар ширкат мекунанд. Аз ин ҳафт бозингар як нафаре дарвозабон ва 6 нафари дигар дар майдон сабқат меварзанд. Дар бозии ҳандбол мисли бисёре аз бозиҳо бозингарон бояд тӯбро ба дарвозаи ҳариф ҷой диҳанд. Он ба футбол то андозае шабоҳат дорад, аммо дар ин намуди варзиш тӯб на бо по, балки бо даст, мисли баскетбол бозӣ доронда мешавад.
Варзиши ҳандболро дар замонҳои дур бо номи “Уруниё” мешинохтанд. Ҳомер таърихнависи машҳури Юнон низ ин бозиро дар достонҳои машҳури худ “Иллиада” ва “Одисей” уруниё ном бурдааст.
Ба қавли муҳаққиқон ҳанӯз 600 сол қабл аз милод ин навъи бозӣ дар Юнон вуҷуд доштааст. Нишонаҳои онро соли 1926 дар девораҳои Афинаи Юнон кашф кардаанд, ки ин нишонаи таърихи хеле тӯлонӣ доштани ин навъи варзиш аст.
Дар қарнҳои XVI-XVII занони дарбор ва ашрофзодаҳо ба ин бозӣ, ки каме тағйир ёфта буд, машғул мешуданд.
Шоирони он давраи Аврупо ба ҳандбол аввалин бозии тобистона ном ниҳода буданд. Баъдан он чун навъи варзиш солҳои ҳаштодуми асри 19 машҳур шудааст.
Конрад Кох, як муаллими варзиши олмонӣ ҳандболро ба сурати ҷадидтаре бо номи “рофобол ишпил” таҳия кард. Ин навъи бозии таҳиякардаи ҷаноби Конрад ба як бозии маҳаллии мардуми чех “ҳазена” шабоҳат дошт ва дар он бозингарон 11-нафарӣ дар ду тим бозӣ мекарданд.
Пас аз ҷанги якуми ҷаҳонӣ Ҳермон - раиси Федератсияи ҳандболи Олмон барои густариши ин навъи варзиш талошҳои зиёде анҷом дод. Ин навъи варзиш тавассути Карл Шелс, устоди Донишгоҳи тарбияи ҷисмонии Берлин рушд ва ташаккул дода шудааст. Соли 1920 Шелс муқаррароти ин навъи варзишро муайян мекунад ва ба шогирдонаш онро меомӯзонад. Ин боиси густариши ҳандбол дар саросари Олмон мегардад.
Дар кишварҳои шимоли Аврупо бо далели сардии ҳаво барои иҷрои он дар дохили толорҳо шакли тозае ба ин навъи варзиш дода шуд, ки ин амр боиси пайдо шудани ҳандболи ҳафтнафараи имрӯза гардид.
Ин бозӣ тӯли солҳои 1904 – 1920 таҳти таъсири баъзе қавонини футбол буд ва дар ин даврон дар Аврупо ба таври бесобиқа рушд кард. То соли 1928 ҳандбол дар мамолики Аврупо баъд аз футбол дар ҷои дуввум қарор дошт.
Моҳи августи соли 1928 дар Амстердам Федератсияи байналмилалии ҳандбол бо узвияти 11 кишвар ташкил ёфт.
Ҳамон сол аввалин мусобиқаи ҳандбол дар он ҷо гузаронида шуд ва соли 1931 Кумитаи байналмилалии олимпӣ иҷоза дод, ки ҳандбол ба рӯйхати бозиҳои олимпӣ ворид гардад. Аз соли 1928 то 1934 ҳандбол ба таври оҷилӣ рушд кард ва Кумитаи байналмилалии ҳандбол то ин давра 25 кишварро ба узвият пазируфт.
То оғози ҷанги дуввуми ҷаҳонӣ дар Олмон ва як қатор кишварҳои аврупоӣ мусобиқоти қаҳрамонии ин риштаи варзиш баргузор мегардид ва бо оғози ҷанг Федератсияи байналмилалии ҳандбол барҳам хӯрд.
Соли 1946 бо ташаббуси кишварҳои Фаронса ва Шветсия ва ширкати давлатҳои Дания, Финландия, Ҳоланд, Норвегия, Лаҳистон ва Швейтсария ҳамоише дар Копенгаген баргузор гардид, ки ба ташкили дубораи Федератсияи байналмилалии ҳандбол анҷом ёфт. Соли 1954 аввалин мусобиқаи ҳандболи ҳафтнафара дар Шветсия баргузор гардид. Ҳамин тариқ соли 1956 мусобиқоти ҷаҳонии ҳандболи занона дар Олмон гузаронида шуд. Ба ҳамин тартиб дар соли 1972 дигарбора ҳандболи ҳафтнафара ба рӯйхати бозиҳои олимпӣ ҷой дода шуд.
Таърихи дар мамолики Осиё кай пайдо шудани ҳандбол чандон муайян нест. То ҷое мо маълум кардем, соли 1976 дар Кувайт аввалин бор барои таъсис додани Федератсияи осиёии ҳандбол як нишаст баргузор шуд. Ва ҳамон сол бо иштироки 14 созмонҳои миллии кишварҳои осиёӣ Федератсияи ҳандболи Осиё таъсис дода шуд.
Таърихи рушду нумуи ин навъи варзиш дар Тоҷикистон ба таърихи он дар ИҶШС рост меояд. Ва Федератсияи ҳандболи Тоҷикистон пас аз соҳибистиқлолии кишвар таъсис дода шудааст.
Бо вуҷуди таърихи аҷиб доштани ҳандбол навъҳои гуногуни он вуҷуд дорад. Он чунин аст:
1. Ҳандболи толорӣ
2. Ҳандбол дар алафзор
3. Ҳандболи соҳилӣ
4. Ҳандболи чехӣ
5. Ҳандболи амрикоӣ
6. Ҳандболи гаелӣ (шотландӣ)
7. Ҳандболи ҳафтнафара
8. Ҳандболи кӯчак
9. Ҳандболи нишаста
10. Ҳандбол бо аробачаи
маъюбӣ
Ҳамин тавр, ин наъи варзиш таърихи қадима дошта, бо гузашти вақт бо иловаи тағйиротҳо ба даврони мо расид. Мусобиқоти он дар як қатор кишварҳо, бахусус аврупоӣ пайваста гузаронда мешавад.
Варзиши ҳандболро дар замонҳои дур бо номи “Уруниё” мешинохтанд. Ҳомер таърихнависи машҳури Юнон низ ин бозиро дар достонҳои машҳури худ “Иллиада” ва “Одисей” уруниё ном бурдааст.
Ба қавли муҳаққиқон ҳанӯз 600 сол қабл аз милод ин навъи бозӣ дар Юнон вуҷуд доштааст. Нишонаҳои онро соли 1926 дар девораҳои Афинаи Юнон кашф кардаанд, ки ин нишонаи таърихи хеле тӯлонӣ доштани ин навъи варзиш аст.
Дар қарнҳои XVI-XVII занони дарбор ва ашрофзодаҳо ба ин бозӣ, ки каме тағйир ёфта буд, машғул мешуданд.
Шоирони он давраи Аврупо ба ҳандбол аввалин бозии тобистона ном ниҳода буданд. Баъдан он чун навъи варзиш солҳои ҳаштодуми асри 19 машҳур шудааст.
Конрад Кох, як муаллими варзиши олмонӣ ҳандболро ба сурати ҷадидтаре бо номи “рофобол ишпил” таҳия кард. Ин навъи бозии таҳиякардаи ҷаноби Конрад ба як бозии маҳаллии мардуми чех “ҳазена” шабоҳат дошт ва дар он бозингарон 11-нафарӣ дар ду тим бозӣ мекарданд.
Пас аз ҷанги якуми ҷаҳонӣ Ҳермон - раиси Федератсияи ҳандболи Олмон барои густариши ин навъи варзиш талошҳои зиёде анҷом дод. Ин навъи варзиш тавассути Карл Шелс, устоди Донишгоҳи тарбияи ҷисмонии Берлин рушд ва ташаккул дода шудааст. Соли 1920 Шелс муқаррароти ин навъи варзишро муайян мекунад ва ба шогирдонаш онро меомӯзонад. Ин боиси густариши ҳандбол дар саросари Олмон мегардад.
Дар кишварҳои шимоли Аврупо бо далели сардии ҳаво барои иҷрои он дар дохили толорҳо шакли тозае ба ин навъи варзиш дода шуд, ки ин амр боиси пайдо шудани ҳандболи ҳафтнафараи имрӯза гардид.
Ин бозӣ тӯли солҳои 1904 – 1920 таҳти таъсири баъзе қавонини футбол буд ва дар ин даврон дар Аврупо ба таври бесобиқа рушд кард. То соли 1928 ҳандбол дар мамолики Аврупо баъд аз футбол дар ҷои дуввум қарор дошт.
Моҳи августи соли 1928 дар Амстердам Федератсияи байналмилалии ҳандбол бо узвияти 11 кишвар ташкил ёфт.
Ҳамон сол аввалин мусобиқаи ҳандбол дар он ҷо гузаронида шуд ва соли 1931 Кумитаи байналмилалии олимпӣ иҷоза дод, ки ҳандбол ба рӯйхати бозиҳои олимпӣ ворид гардад. Аз соли 1928 то 1934 ҳандбол ба таври оҷилӣ рушд кард ва Кумитаи байналмилалии ҳандбол то ин давра 25 кишварро ба узвият пазируфт.
То оғози ҷанги дуввуми ҷаҳонӣ дар Олмон ва як қатор кишварҳои аврупоӣ мусобиқоти қаҳрамонии ин риштаи варзиш баргузор мегардид ва бо оғози ҷанг Федератсияи байналмилалии ҳандбол барҳам хӯрд.
Соли 1946 бо ташаббуси кишварҳои Фаронса ва Шветсия ва ширкати давлатҳои Дания, Финландия, Ҳоланд, Норвегия, Лаҳистон ва Швейтсария ҳамоише дар Копенгаген баргузор гардид, ки ба ташкили дубораи Федератсияи байналмилалии ҳандбол анҷом ёфт. Соли 1954 аввалин мусобиқаи ҳандболи ҳафтнафара дар Шветсия баргузор гардид. Ҳамин тариқ соли 1956 мусобиқоти ҷаҳонии ҳандболи занона дар Олмон гузаронида шуд. Ба ҳамин тартиб дар соли 1972 дигарбора ҳандболи ҳафтнафара ба рӯйхати бозиҳои олимпӣ ҷой дода шуд.
Таърихи дар мамолики Осиё кай пайдо шудани ҳандбол чандон муайян нест. То ҷое мо маълум кардем, соли 1976 дар Кувайт аввалин бор барои таъсис додани Федератсияи осиёии ҳандбол як нишаст баргузор шуд. Ва ҳамон сол бо иштироки 14 созмонҳои миллии кишварҳои осиёӣ Федератсияи ҳандболи Осиё таъсис дода шуд.
Таърихи рушду нумуи ин навъи варзиш дар Тоҷикистон ба таърихи он дар ИҶШС рост меояд. Ва Федератсияи ҳандболи Тоҷикистон пас аз соҳибистиқлолии кишвар таъсис дода шудааст.
Бо вуҷуди таърихи аҷиб доштани ҳандбол навъҳои гуногуни он вуҷуд дорад. Он чунин аст:
1. Ҳандболи толорӣ
2. Ҳандбол дар алафзор
3. Ҳандболи соҳилӣ
4. Ҳандболи чехӣ
5. Ҳандболи амрикоӣ
6. Ҳандболи гаелӣ (шотландӣ)
7. Ҳандболи ҳафтнафара
8. Ҳандболи кӯчак
9. Ҳандболи нишаста
10. Ҳандбол бо аробачаи
маъюбӣ
Ҳамин тавр, ин наъи варзиш таърихи қадима дошта, бо гузашти вақт бо иловаи тағйиротҳо ба даврони мо расид. Мусобиқоти он дар як қатор кишварҳо, бахусус аврупоӣ пайваста гузаронда мешавад.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед