“Дар шароити ҷаҳонишавӣ агар хоҳанд давлатеро аз байн баранд, аввал забон, баъдан фарҳангашро нест мекунанд” (аз суханронии Пешвои миллат ба муносибати 10-солагии қабули Қонуни Ҷумҳурии Тоҷикистон “Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросимҳо дар Ҷумҳурии Тоҷикистон” 11 июли соли 2017).

Бешубҳа, забон унсури муҳимест, ки дид ва мавқеи инсонро ба ашё ва ҳодисоти атроф муайян мекунад. Забони миллат бояд устувор, тоза ва доим дар густариш бошад, яъне шахшуда не, балки бо истифода аз адабиёт ва осори гузаштагонамон ғанӣ гардонида шавад. Зеро агар забони як миллат ба ҳаде боқувват набошад, ки тавонад, фарҳангашро сарварӣ кунад, пас аз ҷониби фарҳангҳои ғайр ишғол шудани афроди алоҳидае, ки он миллат ва ҷамъиятро ташкил додаанд, ногузир мегардад. Ва бо гузашти вақт онҳо, яъне афроди он ҷамъият махсусияти миллии худро (ва ё худшиносиашонро) аз даст дода, тамоман ба ҷамъиятҳои бегона табдил меёбанд. Ин дар ҳолест ки инсон тавассути китобҳои хондааш ва донишҳои ба зеҳн ҷой додааш системаи муайяни фикррониро соҳиб мегардад. Онҳое, ки забонҳои хориҷиро (англисӣ, фаронсавӣ, немисӣ, чинӣ ва ғ...) аз худ мекунанд, агар забони модарии худро нағз надонанд, тадриҷан таҳти таъсири ақидаҳое мемонанд, ки аз тариқи воситаҳои хаттӣ ва навории бо ин забонҳо пахшмешуда тарғиб мегарданд. Бо гузашти вақт чун англису фаронсавю олмонию чинӣ мешунаванд ва ба монанди онҳо фикр меронанду дарк мекунанд. Бинобар ин, шарти аввали ҳифзи асолати худ ва ҳамчун миллат боқӣ мондан он аст, ки забони модариамонро бо ҳамаи махсусиятҳояш омӯзем, талаботи меъёри забони тоҷикиро бечунучаро риоя кунем.

Мутаассифона, наметавон бо қаноатмандӣ гуфт, ки имрӯз мо талаботи меъёри забонамонро дуруст иҷро мекунем, барои ҳифзу ҳимоят ва парваришу густариши он ба қадри дакорӣ кор карда истодаем. Зеро мушоҳида мешавад онҳое, ки муаррифгари забону фарҳанги мо ҳастанд, худашон низ зуд-зуд дар гуфтору навишторашон аз калимаву баёни бегона истифода мебаранд. Масалан, имрӯз истифодаи калимаи “презентатсия” бисёр маъмул шудааст. Ҳол он ки шакли тоҷикии он мавҷуд аст. Чунончи калимаҳои “намоиш”, “шиносоӣ”, “муаррифӣ”, “тақдим”, “арз” ва “пешкаш” он маъноро медиҳанд, ки мо бо “презентатсия” ифода кардан мехоҳем.

Илова бар ин, дар маҳфилҳои илмӣ, ҷамъомаду чорабиниҳои гуногун гӯё истифодаи калимаи бегона маҷбурист ё сатҳи донишро муайян мекарда бошад, ки мо аз онҳо зиёд истифода мебарем. Чунон менамояд, ки бо истифодаи калимаҳои забони дигар мехоҳем, аз дигарон фарқ кунем, гуфторамон тарзе бошад, ки барои аксарияти ҳозирбудаҳо ошно набошад. Ҷониби дигари масъала, ки ваҳмовар низ мебошад, он аст, ки имрӯз дар кормандони матбуот, ТВ ва радио, ки барои тоза нигоҳ доштани забон вазифадоранд, тағйири услуби баён мушоҳида мешавад. Имрӯз метавон гуфт, расонаҳои ахбор ба қадри даркорӣ ба тозагии забон аҳамият намедиҳанд...

Таассуфовар боз он аст, ки имрӯз бештар ҷавонон забонро махлут ва нодуруст истифода мебаранд. Истифодаи ноҷои таркибу ибораҳо, корбурди калимаҳои русиву англисӣ гуфтори онҳоро дағал ва ҳоли забони гуфтугӯро хароб кардаанд. Ҳол он ки ҷавонон он қишри ҷомеа мебошанд, ки меросбари фарҳангу забон ва миллатанд. Аз ин рӯ бисёр зарур аст, ки ҷавонон ба тозагии забон, ба риояи талаботи меъёри забон аҳамият диҳанд. Зеро дар шароити ҷаҳонишавӣ, ки имкони ба ҳам омезиш ёфтани фарҳангҳо бештар шудааст, аз байн рафтани фарҳангҳо ва забонҳои беҳимоятмонда ногузир мебошад. Бо фарқ аз асри ХХ дар асри нав пахшу ишғол кардани давлатҳо бидуни силоҳ, балки тавассути фарҳанг ва бозор (иқтисод) бартарият ёфтааст. Қадами кишварҳои бузург ё худ абарқудрат ба ҳар минтақа ва давлати алоҳидае, ки расид, ҳатман он ҷо нишонаҳо аз фарҳанги он давлат, анвои хӯрок, сару либос, мусиқӣ ва дигар унсурҳо ба назар мерасанд.

Пас, биёед нисбат ба рукни муҳими давлат – забон бепарвоӣ накунем, то аз ҷониби соҳибони фарҳанги ғайр помол ва нобуд нашавем!

Башир УСМОН, “ҶТ”