ҶАВОНОН
Шанбе 20 Апрел 2024 12:00
Раванди 10-солаи иҷроиши қонуни ҶТ “Дар бораи танзими анъана ва ҷашну маросимҳо дар ҶТ” нишон дод, ки он хеле зарурӣ, дархӯри мардум ва ҳатто барои аксар табақаҳои аҳолӣ қонуни тақдирсоз гардид. Ин қонунро дар аксар маврид “қонуни миллӣ” ҳам мегӯянд, ки мантиқан дуруст аст. Дар маҷмуъ дастовардҳои қонун хеле зиёданд ва онҳоро мардуми кишвар медонанд. Аз ин рӯ, боз як бор такрор намудани онҳо зарурат надорад. Аммо гуфтани баъзе андешаҳои бикр ва чанд пешниҳод ба фоидаи кор аст. Масалан, дар хусуси теъдоди иштирокчиёни тӯю сурҳо ва маъракаҳои чилу сол.
Бо тақозои шуғл ман бештар дар байни мардум мешавам ва аз хоҳишу дархости эшон хуб огоҳам. Ҳатто ба баъзе андешаҳои нафароне, ки бо камина дар суҳбат буданд, мувофиқам. Чунончи, дар масъалаи теъдоди иштирокчиёни тӯю сурҳо ва маъракаҳои чилу сол як мушкилии хеле ҷиддие ба миён омадааст, ки ислоҳ накардани он оқибати хуб надорад. Масалан, дар деҳот хонаводаҳои бас калоне ҳастанд, ки танҳо хешони наздикашон, (то набера ва ҷиянҳо) аз меъёри барои хатнасур ва тӯи домодию арӯсӣ пешбининамудаи қонун ду-се маротиба зиёдтаранд. Аз ҷараёни 10-солаи амаликунии қонун маълум гашт, ки ба маъракаҳо даъват нашудани ақаллан то ҳамин зинаи ақрабо онҳоро аз ҳамдигар дур ва пайвандҳои хешу табориашонро заиф мегардонад. Онҳо аллакай ҳамдигарро намешинохтагӣ шудаанд ва фарзандони якдигарро намедонанд. Ин бадбахтӣ махсусан ба ақрабои раҳдурӣ бештар рух дода истодааст. Ҳол он ки 10 сол пеш аъзои баақлрасидаи ҳар оила, новобаста аз масофаи ҷои зист, аз кӯдаки гаҳвора то кӯҳансолтарин узви авлоди худро медонисту мешинохт, нисбати ҳар яке муҳаббат мепарварид, иззаташонро ба ҷо меовард ва эҳтиромашон мекард.
Ба маъракаҳо даъват шудани як қисми набераю ҷиянҳо ва даъват нашудани қисми дигарашон нофаҳмию ранҷишҳо ва ҳатто зиддиятҳои байни авлодиро ба вуҷуд овардааст. “Бобом (тағом, амакам) чаро ӯро даъват карду маро не?” “Чӣ, ман набераи (ҷияни) ӯгай будам?” “Магар ман чун фил мехӯрдаму ӯ чун гунҷишк?” ва ғайра. Дар заминаи ин ранҷишҳо ибораҳои “Набераю ҷиянҳои худӣ ва ӯгай”, “Ҷияну набераҳои дӯстдошта ва ғайри дӯстдошта” ба миён омадаанд.
Дар ҳамин радиф арзёбӣ кунед ҳолати як мӯйсафеди солхӯрдаеро, ки маърака оростанист (Мисол воқеист). Ӯ бобо ва дар авлод тағою амаки аз ҳама калон аст. Хешу табори наздикаш (танҳо то ҷиян ва набераҳо) Худоро шукр, аз шумораи таъин намудаи қонун хеле зиёдтар мебошад. Акнун, ӯ чӣ тавр метавонад, ба маъракаи ташкилкардааш, ки шояд маъракаи охирини умраш бошад, қисми набераю ҷиянҳояшро даъват кунаду қисми дигарашонро не? Оё он набераю ҷиянҳо чунин амали ӯро дуруст мефаҳманд? Оё ӯ бо ин кораш ҷияну набераҳояшро бо ҳам дӯст мекунад ё рақиб? Оё риштаҳои хешу табории онҳоро устувор мегардонад ё баръакс, аҷзу нотавон месозад? Аз ҳама асосӣ: Оё баъди чунин амалаш ҳамаи ҷияну набераҳо ӯро бо некӣ ёд мекунанд ва ё чун бобо ва тағою амаки тафриқаандоз дар хотирҳояшон нигоҳ медоранд?
Чизи дигар: Ҳаққи ҳамсояҳои наздик дар болои кас аз ҳаққи хешу ақрабо камтар нест. Мақолҳои “Ҳаққи ҳамсоя ба ҳаққи Худо баробар” ё “Мурданатро то хеши дур мефаҳмад, ки ҳамсояи наздик гӯру чӯбат мекунад”, беҳуда нестанд. Умри 10-солаи қонун нишон дод, ки “теъдоди иштирокчиён зиёд нашавад” гуфта, ба маъракаҳо даъват накардани ҳамсояҳо ҳам натиҷаи хуб надод. Зеро ки дар бисёр маврид байни онҳо то андозае ранҷиш ба амал омад ва бо ин иллат онҳо аз ҳамдигар дур шудаанд, меҳру муҳаббати ҳамсоягиашон, ёрирасонии байниҳамдигариашон, субҳу шом аз ҳоли ҳамдигар хабардорӣ карданашон, додугирифт ва муносибатҳои дигари ҳамсоядориашон хеле коҳиш ёфт, ки ин дар асл коҳишёбии одамгарӣ аст. Ҳол он ки одамгарӣ ҳастии одамист. Бинобар ин, зарур аст, ки атрофи теъдоди иштирокчиёни маъракаҳои тӯю сур ва чилу сол боз ҳам андеша кунем, то нашавад, ки “теша ба решаи худ” задагию “ба ҷои салла – калла” овардагӣ шавем.
Дар ҳамин масъала пешниҳоди мушаххаси ману ҳамсуҳбатонам чунин аст: Аъзои Кумитаи маҳалла авлод ва хонаводаҳои калонро хуб медонанд. Бо пешниҳоди хаттии онҳо, Комиссияи танзими анъана ва ҷашну маросим бо таври истисно ва зери масъулияти худи Кумита ба авлод ва хонаводаҳои калон иҷозат диҳад, ки шумораи иштирокчиёни маъракаҳояшонро аз теъдоди муқаррарнамудаи қонун ду-се маротиба зиёдтар кунанд. Аммо таом ва мошинҳо аз миқдори нишондодаи қонун зиёд набошанд. Масалан, Худованд нигоҳамон дорад, хешутаборони наздики мо дар навоҳии Шаҳринав, Рӯдакӣ, Темурмалик, А. Ҷомӣ, Хуросон, Бохтар, шаҳрҳои Ҳисор, Қӯрғонтеппа, Душанбе, Турсунзода, Маскав ва чандин шаҳрҳои дигари Русия зиёданд. Агар ин пешниҳод гузарад, мисли 10 сол пеш мо боз бо ҳам наздик мешавему фарзандони ҳамдигарамонро мешинохтагӣ. Охир дар шароити кунунӣ, тӯю сурҳо ягона воситае ҳастанд, ки хешу таборон, аз ҷумла роҳдуриҳо ҳам ҷамъ шуда, чанд соатаке бо ҳам мешаванд. Магар ин бад аст? Аниқ медонам, ки мисли авлоди мо авлодҳои калон дар Тоҷикистони азиз хеле зиёданд. Шояд ки онҳо ҳам ба ҳамин хел истисно ниёз дошта бошанд ва ҷонибдори чунин пешниҳоди ману ҳамсуҳбатонам бошанд? Лекин, таъкидан мегӯям, ки истисно бояд танҳо барои аъзои имконияти хуб доштаи авлод бошад. Ба он аъзое, ки имконияти маҳдуд доранд, ба ҳеҷ ваҷҳ истисно карда нашавад, ба шарте, ки хешу ақрабояш кӯмак накунанд.
Сару садоҳо хеле зиёданд, ки дар маъракаҳои “чил” ва “сол” таом дода нашавад ва онҳо танҳо бо дуою фотиҳа гузаранд. Ман ҷонибдори чунин ақида шуда метавонам, ба шарте, ки сухан дар хусуси таъомдиҳӣ ба мардуми берун аз оилаю авлод бошад. Аммо пухтани як таом барои аҳли авлод бояд иҷозат дода шавад. Зеро “чил” ва “сол” имконият медиҳад, ки аҳли авлоди шахси фавтида ҷамъ шаванду ӯро ёдоварӣ кунанд. Яъне, “чил” ва “сол” бояд ки як навъ маъракаи ёдбуд бошад. Ин гуна таҷриба дар кишварҳои мусулмонии шарқ, аз ҷумла Эрону Афғонистону Покистон ҷорист ва одамоне, ки аз авлоди шахси фавтида нестанд, меоянду ба арвоҳи ӯ фақат дуо хонда бармегарданд. Танҳо ҳамин ки дар даромадгоҳи хона ё ҳавлӣ дар тақсимчае ягон намуд ширинӣ ва ё хурмои хушк гузошта мешавад. Касе хоҳад, як дона (таъкид: ҳамагӣ як дона) гирифта даҳонашро ширин мекунаду бо ҳамин худоҳофизӣ менамояд.
Аз суҳбати чанд уламои воқеан донишманд дарёфтам, ки барои шодгардонии рӯҳи шахси реҳлаткарда, алалхусус волидайн, савоби дуохонии фарзандону наберагон, бародарону хоҳарон ва дигар наздикон садҳо бор бештару авлотар аст, аз дуохонии шахсони ғайр. Ин савоб боз ҳам бештар ва афзалтар мешавад, агар наздикони ӯ дуои хешро ҳангоми таҷлили “чил”-у “сол”-аш ва вақти барояш бахшидани “хатми Қуръон” бихонанду бигӯянд. Ҳатто агар ин ақрабо сураю дуоҳои кам донанд ҳам, агар ҳамон медонистагиҳояшонро такрор ба такрор, вале сидқан бихонанд ва бо суханҳои самимӣ эҳсосу меҳру муҳаббати хешро ба ёдаш баён кунанд, ин ҳам аз дуою фотиҳаи шахсони донишманди бегона хеле авлотару афзалтар мешавад.
Агар таҷлили маъракаҳои чилу сол ва додани хӯрок мисли пештара бимонад, пас тарзе бояд кард, ки дастурхони ин маъракаҳо аз дастурхони тӯй бо куллӣ фарқ намояд. Нон, чой, андаке меваҷот ва як таоми маъмӯлӣ бошад бас. Будани дигар чизҳо рӯи дастурхони ин маъракаҳо чандон саҳеҳ нест. Зеро дар асл ба ин гуна маърака мардум бояд барои хӯрдан не, барои дуою фотиҳа ва шод гардонидани рӯҳи гузаштагон оянд, гарчӣ баъзан баръакс ҳам мешавад. Як чизи дигар. Дар рӯзи мотам, дар маъракаҳои чил ва сол ҳамон одамоне, ки чақ-чақу ханда накарда наметавонанд, беҳтараш, ки наоянд. Ин чӣ одоб, чӣ одамгарист, ки гӯё ба таъзия ё дуою фотиҳа меоянду соатҳо гирди дастурхон нишаста чақ-чақ мекунанд, қоҳ-қоҳ механданд, бо завқ қиссаҳо гуфта хурсандӣ менамоянд?
Ҳасан Юсуфи ФАЙЗБАХШ, нависанда
Бо тақозои шуғл ман бештар дар байни мардум мешавам ва аз хоҳишу дархости эшон хуб огоҳам. Ҳатто ба баъзе андешаҳои нафароне, ки бо камина дар суҳбат буданд, мувофиқам. Чунончи, дар масъалаи теъдоди иштирокчиёни тӯю сурҳо ва маъракаҳои чилу сол як мушкилии хеле ҷиддие ба миён омадааст, ки ислоҳ накардани он оқибати хуб надорад. Масалан, дар деҳот хонаводаҳои бас калоне ҳастанд, ки танҳо хешони наздикашон, (то набера ва ҷиянҳо) аз меъёри барои хатнасур ва тӯи домодию арӯсӣ пешбининамудаи қонун ду-се маротиба зиёдтаранд. Аз ҷараёни 10-солаи амаликунии қонун маълум гашт, ки ба маъракаҳо даъват нашудани ақаллан то ҳамин зинаи ақрабо онҳоро аз ҳамдигар дур ва пайвандҳои хешу табориашонро заиф мегардонад. Онҳо аллакай ҳамдигарро намешинохтагӣ шудаанд ва фарзандони якдигарро намедонанд. Ин бадбахтӣ махсусан ба ақрабои раҳдурӣ бештар рух дода истодааст. Ҳол он ки 10 сол пеш аъзои баақлрасидаи ҳар оила, новобаста аз масофаи ҷои зист, аз кӯдаки гаҳвора то кӯҳансолтарин узви авлоди худро медонисту мешинохт, нисбати ҳар яке муҳаббат мепарварид, иззаташонро ба ҷо меовард ва эҳтиромашон мекард.
Ба маъракаҳо даъват шудани як қисми набераю ҷиянҳо ва даъват нашудани қисми дигарашон нофаҳмию ранҷишҳо ва ҳатто зиддиятҳои байни авлодиро ба вуҷуд овардааст. “Бобом (тағом, амакам) чаро ӯро даъват карду маро не?” “Чӣ, ман набераи (ҷияни) ӯгай будам?” “Магар ман чун фил мехӯрдаму ӯ чун гунҷишк?” ва ғайра. Дар заминаи ин ранҷишҳо ибораҳои “Набераю ҷиянҳои худӣ ва ӯгай”, “Ҷияну набераҳои дӯстдошта ва ғайри дӯстдошта” ба миён омадаанд.
Дар ҳамин радиф арзёбӣ кунед ҳолати як мӯйсафеди солхӯрдаеро, ки маърака оростанист (Мисол воқеист). Ӯ бобо ва дар авлод тағою амаки аз ҳама калон аст. Хешу табори наздикаш (танҳо то ҷиян ва набераҳо) Худоро шукр, аз шумораи таъин намудаи қонун хеле зиёдтар мебошад. Акнун, ӯ чӣ тавр метавонад, ба маъракаи ташкилкардааш, ки шояд маъракаи охирини умраш бошад, қисми набераю ҷиянҳояшро даъват кунаду қисми дигарашонро не? Оё он набераю ҷиянҳо чунин амали ӯро дуруст мефаҳманд? Оё ӯ бо ин кораш ҷияну набераҳояшро бо ҳам дӯст мекунад ё рақиб? Оё риштаҳои хешу табории онҳоро устувор мегардонад ё баръакс, аҷзу нотавон месозад? Аз ҳама асосӣ: Оё баъди чунин амалаш ҳамаи ҷияну набераҳо ӯро бо некӣ ёд мекунанд ва ё чун бобо ва тағою амаки тафриқаандоз дар хотирҳояшон нигоҳ медоранд?
Чизи дигар: Ҳаққи ҳамсояҳои наздик дар болои кас аз ҳаққи хешу ақрабо камтар нест. Мақолҳои “Ҳаққи ҳамсоя ба ҳаққи Худо баробар” ё “Мурданатро то хеши дур мефаҳмад, ки ҳамсояи наздик гӯру чӯбат мекунад”, беҳуда нестанд. Умри 10-солаи қонун нишон дод, ки “теъдоди иштирокчиён зиёд нашавад” гуфта, ба маъракаҳо даъват накардани ҳамсояҳо ҳам натиҷаи хуб надод. Зеро ки дар бисёр маврид байни онҳо то андозае ранҷиш ба амал омад ва бо ин иллат онҳо аз ҳамдигар дур шудаанд, меҳру муҳаббати ҳамсоягиашон, ёрирасонии байниҳамдигариашон, субҳу шом аз ҳоли ҳамдигар хабардорӣ карданашон, додугирифт ва муносибатҳои дигари ҳамсоядориашон хеле коҳиш ёфт, ки ин дар асл коҳишёбии одамгарӣ аст. Ҳол он ки одамгарӣ ҳастии одамист. Бинобар ин, зарур аст, ки атрофи теъдоди иштирокчиёни маъракаҳои тӯю сур ва чилу сол боз ҳам андеша кунем, то нашавад, ки “теша ба решаи худ” задагию “ба ҷои салла – калла” овардагӣ шавем.
Дар ҳамин масъала пешниҳоди мушаххаси ману ҳамсуҳбатонам чунин аст: Аъзои Кумитаи маҳалла авлод ва хонаводаҳои калонро хуб медонанд. Бо пешниҳоди хаттии онҳо, Комиссияи танзими анъана ва ҷашну маросим бо таври истисно ва зери масъулияти худи Кумита ба авлод ва хонаводаҳои калон иҷозат диҳад, ки шумораи иштирокчиёни маъракаҳояшонро аз теъдоди муқаррарнамудаи қонун ду-се маротиба зиёдтар кунанд. Аммо таом ва мошинҳо аз миқдори нишондодаи қонун зиёд набошанд. Масалан, Худованд нигоҳамон дорад, хешутаборони наздики мо дар навоҳии Шаҳринав, Рӯдакӣ, Темурмалик, А. Ҷомӣ, Хуросон, Бохтар, шаҳрҳои Ҳисор, Қӯрғонтеппа, Душанбе, Турсунзода, Маскав ва чандин шаҳрҳои дигари Русия зиёданд. Агар ин пешниҳод гузарад, мисли 10 сол пеш мо боз бо ҳам наздик мешавему фарзандони ҳамдигарамонро мешинохтагӣ. Охир дар шароити кунунӣ, тӯю сурҳо ягона воситае ҳастанд, ки хешу таборон, аз ҷумла роҳдуриҳо ҳам ҷамъ шуда, чанд соатаке бо ҳам мешаванд. Магар ин бад аст? Аниқ медонам, ки мисли авлоди мо авлодҳои калон дар Тоҷикистони азиз хеле зиёданд. Шояд ки онҳо ҳам ба ҳамин хел истисно ниёз дошта бошанд ва ҷонибдори чунин пешниҳоди ману ҳамсуҳбатонам бошанд? Лекин, таъкидан мегӯям, ки истисно бояд танҳо барои аъзои имконияти хуб доштаи авлод бошад. Ба он аъзое, ки имконияти маҳдуд доранд, ба ҳеҷ ваҷҳ истисно карда нашавад, ба шарте, ки хешу ақрабояш кӯмак накунанд.
Сару садоҳо хеле зиёданд, ки дар маъракаҳои “чил” ва “сол” таом дода нашавад ва онҳо танҳо бо дуою фотиҳа гузаранд. Ман ҷонибдори чунин ақида шуда метавонам, ба шарте, ки сухан дар хусуси таъомдиҳӣ ба мардуми берун аз оилаю авлод бошад. Аммо пухтани як таом барои аҳли авлод бояд иҷозат дода шавад. Зеро “чил” ва “сол” имконият медиҳад, ки аҳли авлоди шахси фавтида ҷамъ шаванду ӯро ёдоварӣ кунанд. Яъне, “чил” ва “сол” бояд ки як навъ маъракаи ёдбуд бошад. Ин гуна таҷриба дар кишварҳои мусулмонии шарқ, аз ҷумла Эрону Афғонистону Покистон ҷорист ва одамоне, ки аз авлоди шахси фавтида нестанд, меоянду ба арвоҳи ӯ фақат дуо хонда бармегарданд. Танҳо ҳамин ки дар даромадгоҳи хона ё ҳавлӣ дар тақсимчае ягон намуд ширинӣ ва ё хурмои хушк гузошта мешавад. Касе хоҳад, як дона (таъкид: ҳамагӣ як дона) гирифта даҳонашро ширин мекунаду бо ҳамин худоҳофизӣ менамояд.
Аз суҳбати чанд уламои воқеан донишманд дарёфтам, ки барои шодгардонии рӯҳи шахси реҳлаткарда, алалхусус волидайн, савоби дуохонии фарзандону наберагон, бародарону хоҳарон ва дигар наздикон садҳо бор бештару авлотар аст, аз дуохонии шахсони ғайр. Ин савоб боз ҳам бештар ва афзалтар мешавад, агар наздикони ӯ дуои хешро ҳангоми таҷлили “чил”-у “сол”-аш ва вақти барояш бахшидани “хатми Қуръон” бихонанду бигӯянд. Ҳатто агар ин ақрабо сураю дуоҳои кам донанд ҳам, агар ҳамон медонистагиҳояшонро такрор ба такрор, вале сидқан бихонанд ва бо суханҳои самимӣ эҳсосу меҳру муҳаббати хешро ба ёдаш баён кунанд, ин ҳам аз дуою фотиҳаи шахсони донишманди бегона хеле авлотару афзалтар мешавад.
Агар таҷлили маъракаҳои чилу сол ва додани хӯрок мисли пештара бимонад, пас тарзе бояд кард, ки дастурхони ин маъракаҳо аз дастурхони тӯй бо куллӣ фарқ намояд. Нон, чой, андаке меваҷот ва як таоми маъмӯлӣ бошад бас. Будани дигар чизҳо рӯи дастурхони ин маъракаҳо чандон саҳеҳ нест. Зеро дар асл ба ин гуна маърака мардум бояд барои хӯрдан не, барои дуою фотиҳа ва шод гардонидани рӯҳи гузаштагон оянд, гарчӣ баъзан баръакс ҳам мешавад. Як чизи дигар. Дар рӯзи мотам, дар маъракаҳои чил ва сол ҳамон одамоне, ки чақ-чақу ханда накарда наметавонанд, беҳтараш, ки наоянд. Ин чӣ одоб, чӣ одамгарист, ки гӯё ба таъзия ё дуою фотиҳа меоянду соатҳо гирди дастурхон нишаста чақ-чақ мекунанд, қоҳ-қоҳ механданд, бо завқ қиссаҳо гуфта хурсандӣ менамоянд?
Ҳасан Юсуфи ФАЙЗБАХШ, нависанда
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед