Хабарҳои кӯтоҳ
Шанбе 20 Апрел 2024 06:07
Пас аз бист соли ҳузур дар Афғонистони ҷангзада неруҳои хориҷӣ, бо сарварии ИМА билохира қарор доданд, ин кишварро тарк созанд. Беруншавии неруҳо бояд то 11-уми сентябр, санаи бист сол пеш анҷом ёфтани амали ифротгароӣ дар шаҳри Ню-йорки ИМА поён ёбад. Муддати бист сол неруҳои хориҷӣ, дар ибтидо гӯё аввал бо ҳаракати Ал-Қоида мубориза бурданд, пасон бо Толибон. Лек ҳеҷ натавонистанд, дар ин кишвар сулҳу оромиро таъмин созанд. Вазъ торафт бад гардиду халос.
Муддати бист соли ҷангу ҷидолҳо мардуми бешумор ба ҳалокат расидаю беш аз 11 миллион нафар рӯ ба ҳиҷрат овардаанд. Аз боиси ҷангу ҷидолҳо аксар мардуми ин кишвар дар вазъи бенавоӣ қарор дорад. Неруҳои хориҷӣ дар ин ҷо сохторҳои хоси худро ба вуҷуд оварда, бо ин васила имкон пайдо шуд, як қисми аҳолӣ бо ҷойи кор таъмин гардад. Берун шудани хориҷиён боиси дубора бекор мондани аҳолии таҳҷо гашта, вазъи рӯзгори эшон боз ҳам душвор мегардад. Дар навбати худ Толибон шаҳрвандонеро, ки бо хориҷиён ҳамкорӣ доштанд, чашми дидан надоранд. Тайёранд онҳоро пурра нест созанд. Ин бошад, боз раванди муҳоҷират, тарки зодгоҳро афзоиш мебахшад.
Ҳузури неруҳои хориҷӣ то андозае ба оромии минтақа, бахусус кишварҳои Осиёи марказӣ шояд таъсири мусбӣ ҳам дошт. Хурӯҷи онҳо бошад, дасти Толибонро кушода хоҳад монд. Мумкин аст, ба кишварҳои минтақа чашм ало созанд.
Толибон дар баъзе манотиқи Афғонистон қариб бе мубориза пешравиҳоро ноил гаштанд. Аз ҷумла, онҳо дар ноҳияи Имом Соҳиби вилояти Қундуз бандари Шерхонро, ки танҳо рӯди Панҷ онро аз Тоҷикистон ҷудо месозад, ба тасарруфи худ дароварданд. Як қисм аз низомиён ва мансабдорони афғон, ҳамроҳи мардуми бумӣ ҷониби Тоҷикистон фирор карданд. Қисми дигари низомиён бошанд, ба Толибон таслим шуданд.
Амрикоиҳо ҳамроҳи иттифоқчиёни хеш Афғонистонро тарк гуфта, албатта мекӯшанд, қисме аз неруҳои худ, алалхусус ҷузъу томҳои ихтиборотиро дар яке аз кишварҳои минтақа боқӣ гузоранд. Бояд зикр кард, ки ин ҷо таъсири Русия бештар ва гумон аст, ҳарбиёни рус ба “гузашт” розӣ шаванд. Илова бар ин, қисме аз кишварҳои Осиёи марказӣ узви Созмони аҳдномаи амнияти дастҷамъӣ (СААД) ва аксаран аъзои Созмони ҳамкориҳои Шанхай маҳсуб меёбанд. Дар сурати эҳсос гардидани хатар нисбати узве аз аъзои СААД боқӣ бояд ёрии ҳатмии худро расонанд. Махсусан, Русия, ки ташаббускори созмонёбии ин аҳднома ва дар Тоҷикистон пойгоҳи низомии худро дорост, баҳри ҳимояи сарҳадҳои ҷанубии Тоҷикистон бояд бетараф набошад.
Фаъолшавии Толибон, ҳамчунин ба бехатарии кишвари Чин ҳам бетаъсир нахоҳад монд. Чин аз боиси ақаллияти мусулмони уйғур ҳарос дорад. Мувофиқи баъзе маълумот ҳукуматдорони чин ҳуқуқҳои ақаллияти камшуморро поймол карда, норозигӣ миёни эшон афзоиш меёбад. Тарси чиниҳо аз он боис аст, ки Толибон ва дигар гурӯҳҳои ифротии дар мулки афғон ҳузурдошта, шояд ба уйғурҳои норозӣ таъсир расонанд. Илова бар он, Чин дар иқтисодиёти Афғонистон миллиардҳо доллар маблағгузорӣ карда ва ҳаргиз намехоҳад, ин маблағҳо сӯхта равад. Аз ин ваҷҳ дар баробари аъзои Созмони аҳдномаи амнияти дастҷамъӣ, ҳамчунин Чин бояд сахт манфиатдор бошад, то лаҷоми Толибони ҷангҷӯю саркаш ҳатман кашида шавад. Дар ин ҷода бояд тадбирҳо андешад, вагарна маблағҳои ҳангуфтро аз даст хоҳад дод.
Т. ДАВЛАТ,
“ҶТ”
Муддати бист соли ҷангу ҷидолҳо мардуми бешумор ба ҳалокат расидаю беш аз 11 миллион нафар рӯ ба ҳиҷрат овардаанд. Аз боиси ҷангу ҷидолҳо аксар мардуми ин кишвар дар вазъи бенавоӣ қарор дорад. Неруҳои хориҷӣ дар ин ҷо сохторҳои хоси худро ба вуҷуд оварда, бо ин васила имкон пайдо шуд, як қисми аҳолӣ бо ҷойи кор таъмин гардад. Берун шудани хориҷиён боиси дубора бекор мондани аҳолии таҳҷо гашта, вазъи рӯзгори эшон боз ҳам душвор мегардад. Дар навбати худ Толибон шаҳрвандонеро, ки бо хориҷиён ҳамкорӣ доштанд, чашми дидан надоранд. Тайёранд онҳоро пурра нест созанд. Ин бошад, боз раванди муҳоҷират, тарки зодгоҳро афзоиш мебахшад.
Ҳузури неруҳои хориҷӣ то андозае ба оромии минтақа, бахусус кишварҳои Осиёи марказӣ шояд таъсири мусбӣ ҳам дошт. Хурӯҷи онҳо бошад, дасти Толибонро кушода хоҳад монд. Мумкин аст, ба кишварҳои минтақа чашм ало созанд.
Толибон дар баъзе манотиқи Афғонистон қариб бе мубориза пешравиҳоро ноил гаштанд. Аз ҷумла, онҳо дар ноҳияи Имом Соҳиби вилояти Қундуз бандари Шерхонро, ки танҳо рӯди Панҷ онро аз Тоҷикистон ҷудо месозад, ба тасарруфи худ дароварданд. Як қисм аз низомиён ва мансабдорони афғон, ҳамроҳи мардуми бумӣ ҷониби Тоҷикистон фирор карданд. Қисми дигари низомиён бошанд, ба Толибон таслим шуданд.
Амрикоиҳо ҳамроҳи иттифоқчиёни хеш Афғонистонро тарк гуфта, албатта мекӯшанд, қисме аз неруҳои худ, алалхусус ҷузъу томҳои ихтиборотиро дар яке аз кишварҳои минтақа боқӣ гузоранд. Бояд зикр кард, ки ин ҷо таъсири Русия бештар ва гумон аст, ҳарбиёни рус ба “гузашт” розӣ шаванд. Илова бар ин, қисме аз кишварҳои Осиёи марказӣ узви Созмони аҳдномаи амнияти дастҷамъӣ (СААД) ва аксаран аъзои Созмони ҳамкориҳои Шанхай маҳсуб меёбанд. Дар сурати эҳсос гардидани хатар нисбати узве аз аъзои СААД боқӣ бояд ёрии ҳатмии худро расонанд. Махсусан, Русия, ки ташаббускори созмонёбии ин аҳднома ва дар Тоҷикистон пойгоҳи низомии худро дорост, баҳри ҳимояи сарҳадҳои ҷанубии Тоҷикистон бояд бетараф набошад.
Фаъолшавии Толибон, ҳамчунин ба бехатарии кишвари Чин ҳам бетаъсир нахоҳад монд. Чин аз боиси ақаллияти мусулмони уйғур ҳарос дорад. Мувофиқи баъзе маълумот ҳукуматдорони чин ҳуқуқҳои ақаллияти камшуморро поймол карда, норозигӣ миёни эшон афзоиш меёбад. Тарси чиниҳо аз он боис аст, ки Толибон ва дигар гурӯҳҳои ифротии дар мулки афғон ҳузурдошта, шояд ба уйғурҳои норозӣ таъсир расонанд. Илова бар он, Чин дар иқтисодиёти Афғонистон миллиардҳо доллар маблағгузорӣ карда ва ҳаргиз намехоҳад, ин маблағҳо сӯхта равад. Аз ин ваҷҳ дар баробари аъзои Созмони аҳдномаи амнияти дастҷамъӣ, ҳамчунин Чин бояд сахт манфиатдор бошад, то лаҷоми Толибони ҷангҷӯю саркаш ҳатман кашида шавад. Дар ин ҷода бояд тадбирҳо андешад, вагарна маблағҳои ҳангуфтро аз даст хоҳад дод.
Т. ДАВЛАТ,
“ҶТ”
Рӯзнома
