ФАРҲАНГ
Ҷумъа 26 Апрел 2024 12:06
Ё чаро фазои ҳаҷви тоҷик пур аз алфози қабеҳ шудаасту касе чизе намегӯяд?
Сафия Аъзамова омӯзгори синфҳои ибтидоист. Ба талабаҳо дарс мегӯяду дар ин баробар ба онҳо одобу ахлоқ низ меомӯзонад. Ӯ аз он нигаронӣ намуд, ки ҳама кӯшишу талошҳои муаллимон, ки барои беҳтар кардани одобу ахлоқи наврасон равона мешавад, имрӯз аз ҷониби баъзе нақшофарон ва ҳаҷвнигорон барабас меравад.
- Вақте ба дарс меравам, ба гапҳои кӯдакон диққат медиҳам. Зиёд кӯшиш мекунанд, ки ба қаҳрамони дӯстдоштаашон худро монанд кунанд. Мутаассифона, дар тақлидкориҳо зиёд алфози қабеҳ ба гӯш мерасад, ки онҳоро аз қаҳрамонҳои худ омӯхтаанд, - гуфт С. Аъзамова. - Ҳаҷв набояд бо дашном омехта бошад. Он хоҳу нохоҳ ба аудитория таъсир мерасонад. Психологияи кӯдак бисёр нозук аст. Ҳар гуфтаро зуд қабул мекунад. Имрӯз мебинем, ҳаҷви мо кӯдаконро барои гуфтани дашному алфози қабеҳ роҳнамоӣ мекунад, ки аз он бояд ҷилавгирӣ намоем.
Ҳаҷв яке риштаҳои муҳими фарҳанг ба шумор меравад. Он дар фарҳангу тамаддуни ҳар қавму миллат ҷойгоҳи махсус дорад. Аз рӯи пайдоиш жанри ҳаҷв хеле қадима мебошад. Масхарабозону ҳаҷвнигорон аз замонҳои қадим ба воситаи ҳаҷв шоҳону дарбориёнро хушҳол мекарданд. Ё баръакс ҳаҷвнигорон миёни мардум ба воситаи ҳаҷв табақаи болоиро ба риштаи ҳаҷв мекашиданд. Дар ҳама давру замон нафароне, ки ба ҳаҷвнигорӣ машғул буданд, кӯшиш мекарданд, ки дар маркази ҳаҷви худ як масъалаи мубрамро ба миён гузоранд.
Дар фарҳанги мо низ ҳаҷв ҷойгоҳи махусус дошту дорад. Аз замони шӯравӣ дар кишвари мо беҳтарин санъаткорону ҳаҷвнигорон фаъолият мекарданд. Чандин гурӯҳҳои ҳаҷвӣ ва нафарони ҳаҷвнигор доштем. Саҳнаҳои ҳаҷвии Убайдулло Раҷабов, Коно ва Доно то ҳол миёни мардум маҳбубият доранд.
Агар ба таҳқиқ назар афканем, ҳавҷи имрӯзи мо комилан ҳаҷв нест. Мисле ки ин вожа барои мо як кам бегона шудааст. Чанд сол аст, ки фазои ҳаҷви тоҷик комилан холӣ мондаасту ҷои онро саҳнаҳои бемаънию бемантиқ ва таҳқир пур кардааст. Чандин гурӯҳҳои ҳаҷвӣ, монанди “Хандинкамон”, “Ғарибшо”, “Арабшо”, “Шакарханд”, “Лаҳзаҳои гуворо”, “Маҳфилоро” ва ғайраҳо дорем, ки бо саҳнаҳо ҳаҷвии худ миёни мардум роҳ ёфтаанд. Гурӯҳҳои номбаршуда дар саҳнаҳои ҳаҷвии худ аз ҳақорату дашном зиёд истифода мекунанд. Масалан, маҳфили ҳаҷвие, ки ин гурӯҳҳо бахшида ба 25-солагии Истиқлолияти кишвар дар Сирки давлатӣ баргузор карданд, саропо ҳақорат буд. Чанд лаҳзаи ин саҳнаҳоро айнан меорем:
Гурӯҳи “Ғарибшо”: “Ма ҷӣ-ҷӣ, эй занак, ба умеди ҷӣ-ҷии ту се астановка гузаштам”, “мана кампири ман ҳам меҷумбад, лекин свежий нест-ку”, “ҳамино хушбахт мешаванд ё не манба ...”, “ҷиҷифлан”; Гурӯҳи “Конову Доно”: “Ака не, шуморо, ки зӯр омад, дарав ака меген”, “номам Шарифтентак, маънои тентак, даркор шавад қаврта меканм”, “директори туалетои Корвон”, “любой туалет барои худат бепул. Очата меорӣ, отата меорӣ. Бо бонус дорем, ҳафт маротиба омадӣ, ҳаштумаш бепул”, “ҳози хӯрок мехурем, дуюм этаж мебароем...”; Гурӯҳи “Шакарханд”: “Э гӯш къ, мана, ана, вана, нечего себе, мо йигит нестем, ака хдт оли бини арусои мора куу, и аҷинаҳай чияй, хдоё товба кардам, фигураш ранги ренҷровияй.. (бо даст ишора мекунад)”, “ма ира блокировкаша ҳуй кнм”, “а дъхта бест ами чодари сарта вардорм”, “иии да къҷоҳай тъгмачаи тъ”, “э чақ-чақ, пақ-чақ даркор нест, и нами дивана акам барои мо харидай, иҷа биё як корак...”, “э дъхта бахдо чӣ алабла дидай, хиёли бачаи замбӯрмон кардӣ, прикол кестӣ”, “ака, ҳами тъ якум шаб даромадӣ, кадом тъгмаи янгама пахш кардӣ? Э тъ девнаӣ, як тугмачаи калонай тамом”, “э модари търа...”, “кайф кардестам”, “дивани мада одих кардан гир, ма блитузша мерам ҳуй мекнм...”.
Инҳо суханҳое ҳастанд, ки дар рӯ ба рӯи оммаи тамошобин гуфта мешаванд. Сар аз латифаҳои бемантиқона то саҳнаҳои пури алфози қабеҳ, ҳамагӣ аз доираи одоб берун ҳастанд, ки ин ҳолат дар аксарияти саҳнаҳои онҳо ба мушоҳида мерасад. Ҳама механдему фикри онро намекунанд, ки ба чӣ гуфтаву ба чӣ коре хандида истоаанд. Фарзона Муродӣ, сокини шаҳр мегӯяд, ростӣ аз ин саҳнаҳо шарми одам меояд. Чун ҳеҷ кадоме аз онҳо ба талаботи ҳаҷв ҷавобгӯ нест:
- Ҳаҷв бояд нозук бошаду назокат дошта бошад. Яъне нозукӣ дар ҳаҷв ба инъикоси масъала рабт дорад. Назокат ин суханҳои равон аст, ки дар доираи ахлоқи касбӣ гуфта мешавад. Ҳаҷв ҳам як соҳа аст, зеро нуқси ҷомеаро ошкор мекунад. Нафароне, ки бо суханҳои бемаънӣ ва дашном як доираро механдонанд, он ҳаҷв нест. Он танҳо як тақлидкорӣ аст. Ин бошад, аз набудани ҳунармандони касбӣ гувоҳӣ медиҳад. Вақте фазо холӣ аст, табиист, ки онро бояд чизе пур кунад. Мутаассифона, фазои ҳаҷви тоҷик имрӯз бо беҳудагӯии баъзе нафарон пур шудааст, ки ба ҷомеа на фоида, балки зарар мерасонанд, - мегӯяд Фарзона.
Сармутахсассиси Раёсати фарҳанги Вазорати фарҳанги кишвар Қиёмиддин Иброҳимов мегӯяд, ки аксарияти гурӯҳҳои ҳаҷвӣ дар Тоҷикистон худсарона амал мекунанду дар доираи ягон қонун фаъолияти худро ба роҳ намондаанд. Ӯ масъулияти ба назорат гирифтани саҳнаҳои ҳаҷвиро ба Кумитаи телевизион ва радиои назди Ҳукумати кишвар вогузор карда, чунин мегӯяд: “Ду сол пеш тариқи матбуот мо вокуниш нишон дода будем. Лекин ягон натиҷа надод. Вақте дар Кумитаи телевизион ва радио аз пеши худ ин наворҳоро сабт мекунанд, мо коре карда наметавонем. Дар назди ин кумита бояд шӯрои бадеӣ таъсис дода шуда бошад ва ҳар саҳнаи таҳияшуда бояд аз назари мутахассисон гузарад”.
Ба гуфтаи Қиёмиддин Иброҳимов ин наворҳо ягон ҷои ханда надоранд. Онҳо аслан ба минталитети мо рост намеояд: “Ҳоло мо фестивали ҳаҷвнигорҳоро доир карда истодаем. Бо супориши Роҳбари Дастгоҳи иҷроияи Президент дар Наврӯзи имсола дар шаҳри Турсунзода озмуни ҳаҷвнигорҳоро баргузор карданием. Мо ҳар саҳнаи омодамешударо аз назари ҳакамон мегузаронем. Барои як сухани ноҷо чандин саҳнаҳоро ё дигар мекунем ё тамоман барҳам медиҳем”, - мегӯяд ӯ.
Имрӯз маъруфтарин гурӯҳҳои ҳаҷвии мо ҳамеша нақши 3 тоифаи мардумро бозида метавонанд, ки он ҳам бошад, девона, маст ва зан мебошад. Мутаассифона ҳаҷвнигорони мо миёни ҳаҷви тӯй ва саҳнаи калон фарқ намегузоранд ва ё гузошта наметавонанд. Борҳо шоҳид мешавем, ки тамошобинонро ошкоро таҳкир мекунанд ва чун баъзе аз тамошобини мо дар сатҳи пасти фаҳмиши маънавӣ карор дорад, инро эҳсос намекунад. Чуноне шоҳид гарштем, дар саҳнаҳои гурӯҳи “Арабшо”, “Хандинкамон”, “Лахзаҳои гуворо” ва “Шакарханд” ин гуна саҳнаҳо зиёд ба чашм мерасад.
Хуршед МАВЛОНОВ,"ҶТ"
Сафия Аъзамова омӯзгори синфҳои ибтидоист. Ба талабаҳо дарс мегӯяду дар ин баробар ба онҳо одобу ахлоқ низ меомӯзонад. Ӯ аз он нигаронӣ намуд, ки ҳама кӯшишу талошҳои муаллимон, ки барои беҳтар кардани одобу ахлоқи наврасон равона мешавад, имрӯз аз ҷониби баъзе нақшофарон ва ҳаҷвнигорон барабас меравад.
- Вақте ба дарс меравам, ба гапҳои кӯдакон диққат медиҳам. Зиёд кӯшиш мекунанд, ки ба қаҳрамони дӯстдоштаашон худро монанд кунанд. Мутаассифона, дар тақлидкориҳо зиёд алфози қабеҳ ба гӯш мерасад, ки онҳоро аз қаҳрамонҳои худ омӯхтаанд, - гуфт С. Аъзамова. - Ҳаҷв набояд бо дашном омехта бошад. Он хоҳу нохоҳ ба аудитория таъсир мерасонад. Психологияи кӯдак бисёр нозук аст. Ҳар гуфтаро зуд қабул мекунад. Имрӯз мебинем, ҳаҷви мо кӯдаконро барои гуфтани дашному алфози қабеҳ роҳнамоӣ мекунад, ки аз он бояд ҷилавгирӣ намоем.
Ҳаҷв яке риштаҳои муҳими фарҳанг ба шумор меравад. Он дар фарҳангу тамаддуни ҳар қавму миллат ҷойгоҳи махсус дорад. Аз рӯи пайдоиш жанри ҳаҷв хеле қадима мебошад. Масхарабозону ҳаҷвнигорон аз замонҳои қадим ба воситаи ҳаҷв шоҳону дарбориёнро хушҳол мекарданд. Ё баръакс ҳаҷвнигорон миёни мардум ба воситаи ҳаҷв табақаи болоиро ба риштаи ҳаҷв мекашиданд. Дар ҳама давру замон нафароне, ки ба ҳаҷвнигорӣ машғул буданд, кӯшиш мекарданд, ки дар маркази ҳаҷви худ як масъалаи мубрамро ба миён гузоранд.
Дар фарҳанги мо низ ҳаҷв ҷойгоҳи махусус дошту дорад. Аз замони шӯравӣ дар кишвари мо беҳтарин санъаткорону ҳаҷвнигорон фаъолият мекарданд. Чандин гурӯҳҳои ҳаҷвӣ ва нафарони ҳаҷвнигор доштем. Саҳнаҳои ҳаҷвии Убайдулло Раҷабов, Коно ва Доно то ҳол миёни мардум маҳбубият доранд.
Агар ба таҳқиқ назар афканем, ҳавҷи имрӯзи мо комилан ҳаҷв нест. Мисле ки ин вожа барои мо як кам бегона шудааст. Чанд сол аст, ки фазои ҳаҷви тоҷик комилан холӣ мондаасту ҷои онро саҳнаҳои бемаънию бемантиқ ва таҳқир пур кардааст. Чандин гурӯҳҳои ҳаҷвӣ, монанди “Хандинкамон”, “Ғарибшо”, “Арабшо”, “Шакарханд”, “Лаҳзаҳои гуворо”, “Маҳфилоро” ва ғайраҳо дорем, ки бо саҳнаҳо ҳаҷвии худ миёни мардум роҳ ёфтаанд. Гурӯҳҳои номбаршуда дар саҳнаҳои ҳаҷвии худ аз ҳақорату дашном зиёд истифода мекунанд. Масалан, маҳфили ҳаҷвие, ки ин гурӯҳҳо бахшида ба 25-солагии Истиқлолияти кишвар дар Сирки давлатӣ баргузор карданд, саропо ҳақорат буд. Чанд лаҳзаи ин саҳнаҳоро айнан меорем:
Гурӯҳи “Ғарибшо”: “Ма ҷӣ-ҷӣ, эй занак, ба умеди ҷӣ-ҷии ту се астановка гузаштам”, “мана кампири ман ҳам меҷумбад, лекин свежий нест-ку”, “ҳамино хушбахт мешаванд ё не манба ...”, “ҷиҷифлан”; Гурӯҳи “Конову Доно”: “Ака не, шуморо, ки зӯр омад, дарав ака меген”, “номам Шарифтентак, маънои тентак, даркор шавад қаврта меканм”, “директори туалетои Корвон”, “любой туалет барои худат бепул. Очата меорӣ, отата меорӣ. Бо бонус дорем, ҳафт маротиба омадӣ, ҳаштумаш бепул”, “ҳози хӯрок мехурем, дуюм этаж мебароем...”; Гурӯҳи “Шакарханд”: “Э гӯш къ, мана, ана, вана, нечего себе, мо йигит нестем, ака хдт оли бини арусои мора куу, и аҷинаҳай чияй, хдоё товба кардам, фигураш ранги ренҷровияй.. (бо даст ишора мекунад)”, “ма ира блокировкаша ҳуй кнм”, “а дъхта бест ами чодари сарта вардорм”, “иии да къҷоҳай тъгмачаи тъ”, “э чақ-чақ, пақ-чақ даркор нест, и нами дивана акам барои мо харидай, иҷа биё як корак...”, “э дъхта бахдо чӣ алабла дидай, хиёли бачаи замбӯрмон кардӣ, прикол кестӣ”, “ака, ҳами тъ якум шаб даромадӣ, кадом тъгмаи янгама пахш кардӣ? Э тъ девнаӣ, як тугмачаи калонай тамом”, “э модари търа...”, “кайф кардестам”, “дивани мада одих кардан гир, ма блитузша мерам ҳуй мекнм...”.
Инҳо суханҳое ҳастанд, ки дар рӯ ба рӯи оммаи тамошобин гуфта мешаванд. Сар аз латифаҳои бемантиқона то саҳнаҳои пури алфози қабеҳ, ҳамагӣ аз доираи одоб берун ҳастанд, ки ин ҳолат дар аксарияти саҳнаҳои онҳо ба мушоҳида мерасад. Ҳама механдему фикри онро намекунанд, ки ба чӣ гуфтаву ба чӣ коре хандида истоаанд. Фарзона Муродӣ, сокини шаҳр мегӯяд, ростӣ аз ин саҳнаҳо шарми одам меояд. Чун ҳеҷ кадоме аз онҳо ба талаботи ҳаҷв ҷавобгӯ нест:
- Ҳаҷв бояд нозук бошаду назокат дошта бошад. Яъне нозукӣ дар ҳаҷв ба инъикоси масъала рабт дорад. Назокат ин суханҳои равон аст, ки дар доираи ахлоқи касбӣ гуфта мешавад. Ҳаҷв ҳам як соҳа аст, зеро нуқси ҷомеаро ошкор мекунад. Нафароне, ки бо суханҳои бемаънӣ ва дашном як доираро механдонанд, он ҳаҷв нест. Он танҳо як тақлидкорӣ аст. Ин бошад, аз набудани ҳунармандони касбӣ гувоҳӣ медиҳад. Вақте фазо холӣ аст, табиист, ки онро бояд чизе пур кунад. Мутаассифона, фазои ҳаҷви тоҷик имрӯз бо беҳудагӯии баъзе нафарон пур шудааст, ки ба ҷомеа на фоида, балки зарар мерасонанд, - мегӯяд Фарзона.
Сармутахсассиси Раёсати фарҳанги Вазорати фарҳанги кишвар Қиёмиддин Иброҳимов мегӯяд, ки аксарияти гурӯҳҳои ҳаҷвӣ дар Тоҷикистон худсарона амал мекунанду дар доираи ягон қонун фаъолияти худро ба роҳ намондаанд. Ӯ масъулияти ба назорат гирифтани саҳнаҳои ҳаҷвиро ба Кумитаи телевизион ва радиои назди Ҳукумати кишвар вогузор карда, чунин мегӯяд: “Ду сол пеш тариқи матбуот мо вокуниш нишон дода будем. Лекин ягон натиҷа надод. Вақте дар Кумитаи телевизион ва радио аз пеши худ ин наворҳоро сабт мекунанд, мо коре карда наметавонем. Дар назди ин кумита бояд шӯрои бадеӣ таъсис дода шуда бошад ва ҳар саҳнаи таҳияшуда бояд аз назари мутахассисон гузарад”.
Ба гуфтаи Қиёмиддин Иброҳимов ин наворҳо ягон ҷои ханда надоранд. Онҳо аслан ба минталитети мо рост намеояд: “Ҳоло мо фестивали ҳаҷвнигорҳоро доир карда истодаем. Бо супориши Роҳбари Дастгоҳи иҷроияи Президент дар Наврӯзи имсола дар шаҳри Турсунзода озмуни ҳаҷвнигорҳоро баргузор карданием. Мо ҳар саҳнаи омодамешударо аз назари ҳакамон мегузаронем. Барои як сухани ноҷо чандин саҳнаҳоро ё дигар мекунем ё тамоман барҳам медиҳем”, - мегӯяд ӯ.
Имрӯз маъруфтарин гурӯҳҳои ҳаҷвии мо ҳамеша нақши 3 тоифаи мардумро бозида метавонанд, ки он ҳам бошад, девона, маст ва зан мебошад. Мутаассифона ҳаҷвнигорони мо миёни ҳаҷви тӯй ва саҳнаи калон фарқ намегузоранд ва ё гузошта наметавонанд. Борҳо шоҳид мешавем, ки тамошобинонро ошкоро таҳкир мекунанд ва чун баъзе аз тамошобини мо дар сатҳи пасти фаҳмиши маънавӣ карор дорад, инро эҳсос намекунад. Чуноне шоҳид гарштем, дар саҳнаҳои гурӯҳи “Арабшо”, “Хандинкамон”, “Лахзаҳои гуворо” ва “Шакарханд” ин гуна саҳнаҳо зиёд ба чашм мерасад.
Хуршед МАВЛОНОВ,"ҶТ"
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед