Ё халои сурудҳои ҳаҷвиро то кай бо “шабушк”-у “ришк” пур мекунем?

Чарли Чаплин ба дух­тараш дар бобати ҳаҷв чунин гуфта буд: “Дар саҳна ончунон гири­стаам, ки мардум маро нафаҳмида ба ҳолам хандиданд”. Аз ин нук­та бармеояд, ки ҳаҷв умуман ҷои масхараву ханда набудаву аз рӯи фалсафа ва мантиқ дар­ду доғи зиндагӣ дар он нуҳуфта аст. Ҳаҷв ба ан­дешаи соҳибназарон ҳолатест, ки ҳар ҷое гиря оҷиз монд, ноилоҷ ҷояшро мегирад. Яъне мо ба нуқсону иллатҳои худ гиря мекунем. Вале, мутаассифона, фурса­те фаро расидааст, ки ҳамагӣ гӯшае нишинему ба ҳоли табоҳи ҳаҷви тоҷик бигирйем.

Ҳаҷви тоҷик тайи чанд соли охир ба ҳолати хароб мувоҷеҳ шудаву минбари онро ҳар но­гузаштае аз кӯчаи ҳаҷвнигорӣ соҳиб шудан мехоҳад. Мо дар ин матлаб танҳо ба як шохаи ҳаҷви тоҷик - сурудҳои ҳаҷвӣ рӯ мео­рем. Чаро имрӯз сурудҳои ҳаҷвии ҳунармандону ҳаҷвнигорони мо дардхӯри ҷомеа нестанд? Вожаҳои фаҳшу таҳқиромез чӣ гуна ба муҳтавои сурудҳои ҳаҷвии мо ворид мегарданд? Чӣ гуна метавон пеши роҳи интишор ва пешниҳоди сурудҳои ба ном ҳаҷвии таҳқиромезу пастмазмун­ро гирифт?

Злфота шабушк задай,
Сари тра ршк задай.
О чиқа бадрӯ шидӣ,
Кӣ тра ба мшт задай,
Ё собуни мшк задай...

Ахиран пешниҳоди суруди таҳқиромезе, ки шояд муаллиф су­руди ҳаҷвияш мехонад, аз ҷониби ҳаҷвнигори тоҷик Ҳасани Чила мардуми маънишиноси кишварро ба хашм овард. Зеро Ҳасани Чила дар ин суруд, ки дар асоси таро­наи овозхони ҷавон Хайриддин Шариф бо номи “Зулфота хам-хам задай” эҷод шудааст, ба таҳқири зан-модар даст задааст. Шояд муаллифи борҳо дар нақлиёти ҷамъиятию бозор ва дуконҳои фиттафурӯшӣ сароидани “Зулфо­та шабушк задай”-ашро шунида ифтихор карда бошад, “Ман ин қадар мухлис дорам”. Вале беха­бар аз он ки аз шунидани ин суруд, фарёди мардуми маънишинос кайҳо ба фалак печидааст.

Чанд рӯз қабл ронандаи нақлиёти ҷамъиятӣ ин сурудро бо садои баланд гузошта буд, ки фарёди зани боифате аз миёни мусофирон баланд гардид. Ро­нанда, ки мебоист аз чунин раф­тори нохуби худ аз мусофирон узр пурсад, баръакс воқеӣ будани рафтори худро бо садои дағалона исбот карданӣ мешуд. Чӣ завқи пасте – “Зулфтоа шабушк задай”.

Ва ба забон овардани вожаҳои “шабушк” ва “ришк”, ки ҳатто дар гуфтори одӣ нохушоянд аст, дар ин суруд бо ҳузуру ҳаловат исти­фода мешавад. Дар ҳоле, ки ҳатто ба бадтарин зан раво нест, ки гуем “зулфатро шабушк”-у “саратро ршк задай”. Мақому мартабаи зан чӣ мешавад? Магар сарояндагону шоирон дар шеъру таронаҳои худ занро аз гул нозуктар васф накар­даанд? Чаро ин қадар васфияҳо ба Ҳасани Чилла ибрат нашу­данд? Оё дар ҷомеа мушкилии ди­гаре, ки Ҳасани Чилла ба шабуш­ки мӯи сари занҳо маҳдуд шуда мондааст? Магар Ҳасани Чилларо фақат мушкили шабушк доштани мӯи сари занҳо ба ташвиш овар­дааст? Оё вазифаи ҳаҷвнигороне, ки сурудҳои ҳаҷвӣ месароянд, та­вассути матнҳои ҳаҷвӣ бозгӯ кар­дани мушкилоти рӯз нест?

Агар сарта тъ мешушти ба шампун,
Тъ Лайли мешудӣ, ман ба ту Маҷнун.
На шампун дориву не айнасобун,
Ҳама ошиқора кардӣ ҷигархун.

Мутаассифона онҳое ба шу­нидану тарғиб кардани чунин сурудҳо рағбати беандоза доранд, ки завқи ҳамсони Ҳасани Чилла­ро соҳибанд. Вақте ба шабакаҳои иҷтимоӣ назар меафканем, ме­бинем, ки шумори бинандагони ин суруд, махсусан дар Ютуб, рӯз ба рӯз меафзояд. Хуб аст, ки ҳунарманди ҷавони мо Ҳасани Чилла холигии ҳаҷви тоҷикро пур мекунад. Вале чӣ пуркардани бемавқеъ! Чаро маҳз бо чунин сурудҳои пуртаҳқиру бемазмун?! Ҳасани Чилла тавассути ин суруд ба духтар таъкид мекунад, ки аз собун ва шампун истифода куну ба ҳамом рав, то муштариёнат би­афзоянд. Магар ин тарғиби фаҳш нест?

Търа кавалерот кардан фаромӯш,
Бӯи расвои тъ чандин каса кушт.
Агар ҳаммом нарай, савна ё ки душ,
Тра ҳиҷ кас намегира ба оғуш.

Бадбахтона ҳамин гуна сурудҳои кӯчагӣ дар миёни онҳое, ки завқи паст доранд мухлис пайдо мекунанд. Ҳатто ҳамин гуна сурудҳо боис меша­ванд, ки муаллифонаш бештар ба тӯю маъракаҳои мардум даъ­ват шаванд. Раҳматулло Карим­зода, рӯзноманигори нашрияи “Ҷумҳурият” ба ин маъни таъкид мекунад, ки мутаассифона бешта­ри мо худамон ба чунин овозхонҳо минбар медиҳем: “Агар мо чунин таронаҳои таҳқиромези онҳоро напазирем, онҳо ё аз саҳна дур мешаванд, ё кушиш мекунанд, ки матнҳои баландмазмунро инти­хоб намояну сароянд,”-мегӯяд ӯ. Дар умум набояд ҳеҷ сарояндаву ҳаҷвнигор ба таҳқири зан-модар роҳ диҳад. Таассуфовар он аст, ки иддаи зиёд муҳри хомӯшӣ бар лаб ниҳодаанду чизе намегуянд. Вақте таҳқири як занро дар суруд мешунавем, пеш аз ҳама худи ҳамон сароянда бояд ҷониби зан, модар, апа ва хоҳари худ ба ҳамон шакл хитоб кунад. Ба мо­нанди “мӯи тра шабушк задаст”. Дигар ин салиқа як латмаи калон ба фарҳанг ва расму оини мост. Вақте мо аз фарҳангу маънавиё­ти волои аз таърих меросмонда ҳарф мезанему ба таҳқиқ миёни мардум он кам ба назар мерасад, ин ҳама мушткӯбиданҳоро зери суол мебаранд.

Толиб Бобоев, ҳавҷнигор ва ҳунарманди театру синамои тоҷик, ки муддатҳост намоиши ҳаҷвии “Зикаву Бика”-ашон аз ёдҳо зудуда намешавад, дар суҳбат зикр намуданд, ки мутаас­сифона имрӯзҳо дар ҳаҷви тоҷик, махсусан дар иҷрои сурудҳои ҳаҷвӣ ҷиддияте дида намешавад. Ба қавли ин ҳунарманди тоҷик маҳз ҷиддият дар ҳаҷв боис ме­гардад, ки мушкилоти рӯз дар он бозгӯ шаваду мардум биханданд: “Ҳаҷвро бояд ҷиддӣ офарид. Аз ҳамон ҷиддият мазҳака ҳосил мешавад,”-таъкид мекунад Т. Бо­боев.

Воқеан ҳавҷ танҳо ханда кар­дан нест. Дар умқи он як гиряи талх нуҳуфта аст, ки як мушки­лоти рӯзро инъикос мекунад. Убайдуллои Раҷаб, ҳаҷвнигори машҳури тоҷик роҷеъ ба рисола­ти ҳаҷв чунин гуфт: “Ҳаҷв бисёр чизи нозуку мушкил аст. Мисли он ки тилопаз вақте тилоро пухта тайёр мекунад, дараҷаи муъта­дили онро надонад, тило сухта нокора мешавад, ки ба ҳеҷ кас даркор нест. Агар хом монад, дар ин сурат ҳам даркор нест. Яъне меъёрро бояд риоя кард,”-гуфт ин ҳунарманди варзида.

Муқимҷон Абдулфаттоев, ҳаҷвнигор, роҳбари театрстуди­яи “Хандинкамон” дар як суҳбати телевизонӣ масъулияти ҳаҷв ва ҳаҷвнигорон, махсусан онҳоеро, ки ба сароиши сурудҳои ҳаҷвӣ машғуланд, дар инъикос намуда­ни мушкилоти рӯз бузург арзёбӣ намуданд: “Имрӯз мардум маъ­лумоти зиёд доранд. Барои ҳаҷв гуфтан бояд баробари мардум маълумот дошта бошем. Он чизе, ки рӯзмарра аст, бо каме оҳанги шӯхӣ пешкашӣ мардум кардан лозим. Ҳар як шӯхӣ мегӯянд, дар худ қатрае ҳам бошад ҳақиқат до­рад. Агар аз ҳақиқат дур бошад, он афсона мешавад. Чизи дигар ин ки вақте ҳар касе шӯхӣ меку­нанд, набояд аз чаҳорчӯбаи ода­му одамгарӣ бароянд”.

Замоне ду ҳавҷнигори тоҷик, Мастибек Палаев ва Устоқадам Машрабов бо таъсиси гурӯҳи ҳаҷвии “Усто ва Масто” ба саро­идани сурудҳои ҳаҷвӣ пардохта буданд. Сурудҳоеро месарои­данд, ки ҳам ба қавоиди шеърӣ мувофиқ буд ва ҳам дар он муш­килоти умдаи рӯз ба риштаи ҳаҷв кашида мешуд. Машҳуртарин су­руди пешниҳоднамудаи ин гурӯҳ “Ин чӣ гап?” ном дошт, ки дар он мушкилоти дилбастагии духта­ронро ба гӯшвори тило ва раван­ди ба либосҳои урён рӯ овардани онҳо дар шакли ҳаҷв пешниҳод гардида буд.

Ин чӣ гап дандони тило муд шуд?
Куртаи аз зону боло муд шуд...

Натанҳо дар ин суруд, балки дар кули сурудҳои ин ҳунармандон ба мушкилоти рӯз руҷӯе шудааст. Агар дар суруде порахӯрии ревизи­орро ба танз кашида бошанд, дар суруди дигар шаробхор шудани мар­донро ба риштаи ҳаҷв кашидаанд. Матнҳои сурудҳои мазкур шаҳодат медиҳанд, ки онҳо аз ҷониби шоиро­ни ҳаҷвнависи касбӣ эҷод шудаанд. Як нафар сароянда агар истеъдоди сарояндагӣ дошта бошаду ҳунари эҷоду оҳангбандӣ не, муҳим нест, ки ҳар чизе аз забонаш берун мешавад, сабт кунад. Ҳамин фаҳмиши пасту аз маънӣ ва шеъру шеърият дур бу­дани эшон сабаб шудаасту имрӯз сурудҳои ҳаҷвӣ дар сатҳи кӯчагӣ, аз лиҳози мазмун коста пешкаши мардум гардида истодаанд. Шоди Мурдов, ки пайваста саҳнаҳои хуби ҳаҷвиро пайгирӣ мекунад, ба ин маъни зикр мекунад, ки имрӯзҳо за­рурат пеш омадааст, ки овозхонҳои ҳаҷвиясаро бо адибони ҳаҷвнавис ҳамкорӣ намоянд: “Аз дур шудани ҳаҷвиясароҳои ҳирфаӣ ғайрикасбиҳо саҳнаро аз худ карда, барои дарома­ди иҷтимоӣ аз он хуб истифода карда истодаанд,”-мегӯяд ӯ.

Ҳойи донишҷӯра бин панҷ сол шидай мехона,
Ҳойи диплома мегира балора намедона.
Ҳойи ту гуфти малим бепул баҳора мемона,
Ҳойи и пули ту гуфти охир мешам девона.

Ин порчае аз “суруди ҳаҷвӣ”-и Дустмурод Шарипов мебошад, ки шояд бо назардошти давраи донишҷӯии худ онро сароидаасту қаҳрамонаш худи ӯст. Чун то ҷое медонем ӯ хатмкардаи Донишка­даи давлатии фарҳанг ва санъат мебошад. Аз сурудҳои эшон саво­ле ба миён меояд, ки тули ҳама солҳои донишҷӯӣ устодони ин донишкада ба Дустмурод ҳамин “ҳунар”-ро магар омӯзониданд? Ӯ ба худ “Дон Жуан” лақаб мондааст ва ин лақабу сурудҳояш бозгӯи он аст, ки ӯ ва ин қабил “овозхон”-ҳо ҳатто ба забони миллат арҷ наме­гузоранд.

Имрӯз аз он ки ин фазо холи­сту нафаре нест, ки болотар аз онҳо сурудҳои ҳаҷвӣ, мувофиқ ба завқу таъби мардум сарояд, эшон майдондорӣ мекунанд. Бешак суруди ҳаҷвии баланд­мазмун метавонад, ки мушкилоти умдаи рӯзро дар худ инъикосу дар рафъи он мусоидат кунад. Барои пайдо шудани ин қабил сурудҳо бошад, ниҳодҳои дахлдор бояд садди роҳи сурудҳои ҳаҷвии бе­мазмуну пастмазмун шуда, дар зиёд шудани ҳаҷвияҳои хубу на­макин мусоидат намоянд. За­моне расидааст, ки эшон даст ба кор шаванду пеши роҳи саҳна ва сурудҳои пучу бемаънии чанд тан ба ном ҳаҷвнигори имрӯзи тоҷикро бигиранд.

Бахтиёр РАҲМОНИЁН, рӯзноманигор,
Хуршед МАВЛОНОВ, “ҶТ”