Пас аз он ки Искандари макдунӣ оламро падруд гуфт, давлати бузурги таъсисдодаи ӯ дар ҳудуди Хуросон ва Осиёи марказӣ, Шарқи наздик ва Шарқи миёна ба якчанд давлатҳои хурд тақсим гардид. Яке аз чунин давлатҳои таъсисёфта давлати Селевкидҳо маҳсуб меёбад. Давлати Селевкидҳоро муаррихон соф эллинӣ, яъне юнонӣ мешуморанд. Зеро идораи онро ҳамсафони худи Искандар, юнону мақдуниҳо ба уҳда доштанд. Ин давлат дар ҳудуди заминҳои Шом, водии Даҷла ва Фурот таъсис ёфта, ҳудудҳои хеле васеъро дар тобеияти худ дошт.

Асосгузори он Селевки 1 (Никатор), ки аз соли 312 то соли 280-и пеш аз мелод ҳукмронӣ намудааст, ба шумор меравад.

Мавҷудияти роҳҳои хушкию баҳрӣ, ки Осиёи хурд, нимҷазираи Араб, Порс, Осиёи марказӣ, Ҳинду Чинро бо ҳам пайваста, барои рушди тиҷорат заминаи муосид фароҳам меовард. Ин имкон медод шаҳрҳои давлати Селевкидҳо боз ҳам бештар тараққӣ ёбанд. Идоракунии шаҳрҳо, чун идомаи сиёсати юнону мақдуниҳо, дар қатори лашкар такягоҳи боэътимоди давлати Селевкидҳо ба ҳисоб мерафт.

Давлатро шоҳ бо атрофиёни пурқувваташ идора мекарданд. Ҳамаи вазифаҳоро дар давлати Селевкидҳо мудирон бар дӯш доштанд. Мудири дастгоҳ, мудири даромадҳо ва ғайра. Ҳудуди беканори давлати Селевкидҳо ба вилоятҳо тақсим шуда, идораи он ба сатрапҳо, яъне ҳокимон вобаста буд.

Замин бар асоси ҳуқуқ ва шартҳои гуногун ба шаҳрҳо, иттиҳодияҳои калисоҳо, аъёну ашрофони юнону мақдунӣ ва маҳаллӣ, чун моликияти хусусӣ вобаста буд. Замин асосан бо истифода аз заҳмати ғуломон коркард ва кишт мегардид.

Ҷамъоварии андоз ҳам бо пули нақд ва ҳам бо мол, вобаста ба ҳаҷми муайяншудаи пардохти он ва вазъи андозсупорандагон, мавҷуд будани имтиёз ё набудани он, аз рӯи тартиби ягонаи пулии намунаи эллинӣ сурат мегирифт. Дар давлати Селевкидҳо, ҳамчунин тақвими ягона ва маъмулии “Давраи Селевкидҳо” вуҷуд дошт.

Шакли барпонамудаи давлатдорӣ, дар заминаи иттиҳодияи маъмурию ҳарбӣ дар ҳудуди басо нопайдоканор, ки як қисмат аз дигараш бо хусусиятҳои ҷуғрофӣ, сатҳи рушди иқтисодию иҷтимоӣ, ҳайати қавмӣ, динию фарҳангӣ ҷиддан фарқ мекард, барои давлати Селевкидҳо ноустувор баромад. Нимаҳои асри 3-и то милод дар натиҷаи мубориза баҳри истиқлолият имкон дод, як қатор қисматҳои ҷудогона дар Осиёи Марказӣ аз давлати Селевкидҳо ҷудо гашта, давлати бузурги нав – Юнону Бохтар ва Парфия барпо шавад. Юнону Бохтар давлате маҳсуб меёфт, ки дар идораи он мардуми маҳаллӣ, яъне гузаштагони тоҷикони имрӯза саҳм доштанд. Парфияро қабилаҳои бодянишини суғдиҳои қадим, яъне массагетҳо, ки байни резишгоҳи ду рӯди бузурги Осиёи Марказӣ – Ому ва Сирдарё дар ибтидо маскун гирифта буданд, дар ҳудуди Туркманистони имрӯза таъсис дода буданд.

Муборизаҳои дохилӣ давлати Селевкидҳоро тамоман абгор намуд. Аз соли 165 то 64, аз шоҳони селевкӣ 19 нафар ба қатл расонда шуданд. Маҳз барои соҳиб шудан ба тоҷу тахт. Дар ин муддат давлати Рим пурқувват гашта, ҳудудҳои зиёдро тобеи худ гардонд. Аз ҷумла, давлати Селевкидҳоро. Соли 64 то солшумории милодӣ он ба як музофоти давлати Рим табдил ёфт.

Саидаҳмади ДАВЛАҲМАД, сайёҳи тоҷик