Шаҳри Кӯлоб яке аз қадимтарин шаҳрҳои Осиёи Марказӣ ба ҳисоб рафта, ҳамон тавре ки ҳафриёти бостоншиносӣ собит сохтаанд, ҳанӯз дар асри неолит (8—7 ҳазор сол то м.) аҷдоди тоҷикон ин куҳандиёрро макони зисти худ ихтиёр карда буданд. Яке аз нишонаҳои шаҳр мавҷудияти ҳунармандии касбӣ аст. Хумдони зарфпазии дар наздикии мақбараи орифи бузурги Машриқзамин Мир Сайид Алии Ҳамадонӣ кашфгардида ба асрҳои 8-7 то мелод тааллуқ дорад. Ҳамаи 2 ҳазор зарфпораи дар атрофи хумдон ёфташуда, дар чархи кулолии тезгард бо сифати баланд сохта шуда, аз вуҷуд доштани ҳунармандии касбӣ ва савдо дар шаҳри мазкур дарак медиҳанд.

Айни ҳол дар шаҳри Кӯлоб ҳунарҳои гуногуни мардумӣ, аз қабили чакандӯзӣ, заргарӣ, кулолгарӣ, зардӯзӣ ҳайкалтарошӣ, чубкорӣ, рассомӣ, оҳангарӣ, табақтарошӣ, сандуқсозӣ, дӯзандагӣ, сангтарошӣ, танӯрсозӣ ва кандакорӣ мавҷуд мебошад, ки нафарони гуногуни шавқманд ба он машғул буда, дар рушди ҳунарҳои гуногуни халқӣ саҳми арзанда доранд.

Шаҳри Кӯлобро бештар ҳунари чакан ва ҳунармандони чакандӯзаш машҳури оламиён намудааст. Санъати чакандӯзӣ навъе аз тарзҳои дӯхтани гулҳо, нақшу нигор ва тасвирҳои рамзнок бо риштаҳои ранга дар матои пахтагин ва абрешимӣ мебошад. Одатан бо усули гулдӯзии чакан курта, чодар ё сӯзанӣ, болишт, ҷойпӯш, сардеворӣ, тоқӣ, гаҳворапӯш, парда, чойхалта, сачоқ, рӯмол ва ҷойнамоз тайёр карда мешавад.

Дар гулдӯзии чакан тасвирҳои рамзнок ва мазмунҳои мифологӣ оид ба табиати атроф, кайҳон, орзую омоли мардум истифода мешаванд. Ҳар нақши дар болои матоъ дӯхташуда ном дорад. Ба монанди косагул, гули анор, барги бед, бодомак, лола, райҳон, тоҷи хурӯс, булбул, думи товус, моҳу ситора, офтоб, абр ва монанди инҳо. Маҳорату таҷрибаҳои дӯзандагон аз интихоби матоъу риштаҳои ранга, нақшкашӣ, дӯхтани гулҳову нақшҳо ва дӯхтани либосҳо иборат мебошад. Риштаҳоро дар даҳсолаҳои гузашта худи ҳунармандон аз калобаи пахтагин тайёр мекарданд. Риштаҳоро бо гиёҳу моддаҳои химиявӣ ранг мекарданд. Ҳоло чакандӯзон асосан аз риштаҳои дар корхонаҳои бофандагӣ омодагардида истифода мебаранд.

Бояд таъкид намуд, ки ҳунари чакандӯзӣ як унсури ҳуввияти миллӣ ба шумор меравад, ки истифодабарандагон бо ифтихор ва меҳру муҳаббат ба ватан маҳсулоти чакандӯзиро истифода менамоянд.

Дар баробари дигар ҳунарҳо ҳунари заргарӣ низ дар шаҳри Кӯлоб аз машҳуртарин ҳунарҳои қадима маҳсуб меёбад, ки таърихи тӯлонӣ дорад. Заргарӣ ҳунари истеҳсоли маснуоти бадеӣ (зеварот, асбобу ашёи рӯзгор) аз филизот (тилло, нуқра, мис, биринҷӣ, оҳан ва ғайра), сангҳои қиматбаҳову арзон (алмос, лаъл, ёқут, фирӯза, зумуррад, лоҷвард, ҷазъ, булӯри кӯҳӣ, ҷамаст, яшм, қаҳрабо, ақиқ ва ғайра) ва моддаҳои органикӣ (устухони фил, садаф, марворид, чӯб) сохта мешавад. Заргарӣ қадимтарин ва машҳуртарин навъи санъати ороиши амалист. Дар Кӯлоб заргарон ҳоло ҳам навъҳои маснуоти заргарӣ - дастпона, қулфи гиребон, гӯшвора, холчӯб, чолбанд, зира, нуқрапӯшак ва ғайраро хеле моҳирона месозанд ва аз рӯи ҳунарашон зиндагияшонро пеш мебаранд. Гарчанде заргарӣ таърихан касби занона ва мардона буд, дар асрҳои миёна ва гузашта бештар ба мардҳо мансуб гашт. Аммо дар давраи соҳибистиқлолии Тоҷикистон, аз ибтидои асри 21 духтарони тоҷик ба ин касб хеле майл ва таваҷҷуҳ зоҳир карданд. Мисоли ин дар фаъолияти корхонаи “Зари Кӯлоб” дида мешавад, ки иҷроиши кор сирф дастӣ мебошад.

Ҳасан Шоинов яке аз заргарони номдори шаҳри Кӯлоби бостонӣ ба ҳисоб меравад. Ӯ то имрӯз баробари фаъолияти пурсамар ва саҳм гузоштанаш дар рушди ин навъи ҳунари мардумӣ, инчунин чандин шогирд омода намудааст. Ӯ дар чандин озмуну чорабиниҳои шаҳрӣ, вилоятӣ ва ҷумҳуриявӣ иштирок карда, бо медали хизмати шоиста сарфароз шудааст.

Рассомӣ ва кандакорӣ низ аз зумраи ҳунарҳои рушдёфта, дар ин шаҳр дониста мешавад. Зеро ҳунармандони маҳаллӣ ин ҳунарҳоро чун гавҳараки чашм ҳифз намуда, дар рушду инкишоф ёфтани он низ саҳми арзанда доранд. Ҳамин аст, ки имрӯз дар шаҳр ҳунармандони соҳибтаҷриба ин ҳунарҳоро ба шогирдон омӯзонида истодаанд. Махсусан рассом Ҷонибек Асозода ин ҳунари қадимаи рассомиро то имрӯз ба беш аз 300 нафар шавқмандони ин олами зебоӣ омӯзонидааст, ки имрӯз ҳар яке аз онҳо дар олами рассомӣ фаъолият доранд. Маҳсули рассомии Ҷонибек Асозода дар чандин озмуну чорабиниҳои сатҳи ҷумҳуриявию байналмилалӣ, аз ҷумла дар давлатҳои Русия, Олмон, Булғористон ва Чин ба маърази тамошо гузошта шуда, аз ҷониби тамошобинон баҳои баланд гирифтааст.              

Хулоса, имрӯз ҳунармандони шаҳри Кӯлоб бо ҷидду ҷаҳди беандоза баҳри таҳким ва рушд бахшидани ҳунарҳои мардумӣ, ки ҷузъи муҳими фарҳанги миллист фаъолияти худро ба роҳ монда, дар баробари дигар ҳунармандони ҷумҳурӣ саҳми худро дар рушди фарҳанги миллӣ гузошта истодаанд, то ҳунарҳои аҷдодӣ поянда ва ҷовидонӣ бошад.