Ҷашни Наврӯз ҳамеша покию озодагию зебоиро мепарастад. Ин аст, ки дар ин ид ҳамагӣ талош мекунанд, андоми зебою ороста дошта бошанд ва либосҳои идона ба бар кунанд. Аммо оё зарурат аст, ки Наврӯзи мо либоси хосаи худро дошта бошад? Гузаштагони мо чӣ ба бар мекарданд дар ин рӯз? Рангҳои либосҳои идонаи наврӯзӣ чӣ хосиятҳо доранд? Бо мақсади дарки ин ҷанбаи ҷашни Наврӯз ва пешниҳоди чунин суолҳо суҳбате доштем бо фарҳангшинос Ҷонибеки Асрориён.

- Мардуми тоҷик аз қадим либоси махсуси Наврӯзӣ доштанд?

-Дар боби либоси занонаи идона мо маълумот камтар дорем. Дар сарчашмаҳо бештар либоси Куруши Кабир омадааст, ки мегӯянд ӯ як хилъати арғувонӣ ва дар пеши бараш нақшдӯзие дошт мисли ҳамон косагуле, ки рамзи Хуршед ва моҳтоб буд. Занҳо ҳам дар даври қадим дебоҳою либосҳои катонӣ доштанд. Аммо дар бораи либосҳои махсусе, ки маҳз дар ин рӯз мепӯшидаанд, дар сарчашмае чизе навишта нашудааст. Албатта он замон маликаҳо либосҳои хоси худро доштанду тоифаю табақаҳои дигар либосҳои мувофиқ ба худ-ро ба бар мекарданд. Вақте мо ба “Авасто” ё дигар сарчашмаҳо муроҷиат мекунем, мебинем, ки як шукӯҳи бузурге дорад Ардвисура Аноҳитае. Ӯ олиҳаи фаровонӣ ва эзиди занҳо аст. Гуфта мешавад, ки ӯ дар тан либоси зарҳаллин дошту дар камар миёнбанди заррин. Он занҳое, ки мо аз сарчашмаҳо оидашон маълумот дорем, занҳои оддӣ набуданд. Онҳо ашрофзода буданд ва албатта онҳоро дар ҳолати ягон ҷашнвора ё маросимҳо тасвир кардаанд. Ҳамчунин осоре ҳаст дар дасти мо, ки аз замони хеле қадим расидааст ва онҷо либосҳое ҳастанд, ки хеле шабоҳат ба ҳамон либосҳои ҷашнию ашрафӣ доранд. Намуди дигаре, ки аз Марв пайдо шуда буд, як либоси хеле дароз асту миёнбанд дорад ва як зане ҳаст, ки рост истодаю рӯ ба боло дорад. Яъне аз рӯи навиштани мутахассисон ин зани ҳунарманд аст ва дар ҳолати сурудхонӣ ё дигар ҳунарнамоӣ тасвир шудааст. Аз ин метавон гуфт, ки аз қадим либосҳои ҷашнӣ алоҳида будаанд, албатта ба ин шакле, ки мо ҳоло қабул кардаем не, аммо зебо будаанд.

-Ҳар минтақаҳои Тоҷикистон либосҳои хоси худро доранд. Аммо либоси махсуси наврӯзӣ чӣ?

-Ин вобаста аст ба шароити зиндагию ба маҳал. Масалан, дар Бадахшон либоси сафед мепӯшанд, дар бисёр ҷойҳо либоси сурх ё сабзу зард. Аммо ҳамаи онҳо аз назари хосият ба ҳам тавъам ҳастанд. Яъне ҳамаи онҳо либосҳоеанд, ки хосияти гармӣ доранд ва аз назари моҳият дар ҳамаи ин рангҳо нишони ҷовидият аст. Дар миёни тасвироти либосҳои ду минтақаи Тоҷикистон Хатлону Бадахшон як умумияте ҳаст. Аммо либосҳои Суғд фарқият дораду дигаргунатаранд. Аммо албатта либосҳое, ки рамзҳои зиёд доранд, либосҳои ҷашнию маросимӣ ҳастанд. Масалан, агар иди Наврӯзро гирем, ин ҷашни коинот аст, ҷашни эътидол аст, ҷашни баробарии шабу рӯз аст ва ҳар хусусияти он дар либосҳои мо тасвир шудаанд. Хусусан дар куртаҳои чакани мо косагулҳое ҳастанд, ки рамзи хуршеду моҳтобу ситора ва табиатро доранд. Дар маҷмӯъ дар як курта бештар аз 700 нигора аст.

-Шумо дар мавриди рангҳои либос ишора кардед. Мо дар маросимҳои наврӯзӣ Баҳорро гоҳе бо либоси сабз мебинему гоҳе бо сафеду сурх. Аммо интихоби кадоме аз рангҳо барои Баҳор хос аст?

-Ҳамаи ин рангҳо ҳама бо ҳам тавъаманд. Дар маҷмӯъ ҳамаи ин рангҳо гарманд ва беморибарангез нестанд. Албатта зиёдтар ранги сабзро истифода мекунанд, ки он рамзи ҷовидият аст. Чун пеш аз он ки ҳарчӣ мерӯяд, сабз мешавад. Баъдан онро сурхию зардӣ, яъне ҳамон нуру шуои офтоб мепазонад. Аз ин рӯ, дар миёни онҳо бояд зарду бунафшро ҳам илова кард.

-Аммо зардро мо бештар рамзи хазон мегӯем...

- Зард рамзи рӯшноию хуршед аст. Албатта дар баҳор сабз бартарии зиёд дорад. Аммо ба як ранг оро додан гумон мекунам, шукӯҳро мешиканад ва бояд аз рангҳои дигар низ истифода шавад. Мо ҳамагӣ ҳафт ранг дорем, вале тоҷик аз ин ҳафт ранг ҳафтод ранг сохтааст.

Ман ҷонибдори ин нестам, ки либоси наврӯзӣ якранг бошад. Дар сарчашмаҳо омадааст, ки ботин ва либосро тоза кунед. Нагуфтаанд, ки чӣ гуна либос бипӯшед. Атласу адрасу гулдӯзӣ ин кашфиётҳои мо ҳастанд, дар онҳо гуногунрангӣ ифода меёбад. Бигзор як намунаи бисёр зебои либосҳои наврӯзӣ бошад, аммо маҳдудаш накунем. Чун мо лакнат ба ҳунарҳои миллии худамон мезанем. Зеро масалан дар мо чанд навъи гулдӯзӣ аст ва агар мо якеро таҳмил кунем, дигаре аз байн меравад. Гуногунрангии ҳунар ҳамеша ба манфиати мост. Ман ҳамеша ҷонибдори гуногунрангӣ ҳастам. Чун худи табиат якранг нест.

-Чанд сол аст қабл аз ҷашни Наврӯз баъзе аз донишгоҳу донишкадаҳо иқдом мекунанд ва аз донишҷӯдухтарон талаб месозанд, ки бо либосҳои атласу чакан ба дарс оянд. Ба фикратон ин корҳо зарурат доранд ва чӣ натиҷа хоҳанд дод?

-Мо дар ҳалқае зиндагӣ мекунем, ки торафт танг мешавад ва қавму қабилаҳое, ки дар гирду гӯшаи мо ҳастанд, ягон нафар аз ҷиҳати забонӣ ва нажодӣ ба мо наздик нест. Ҳар амале, ки аз ҷониби ҳамсояҳои мо андешида мешавад, инҳо бенақша нестанд. Аз ин рӯ, мо маҷбур ҳастем, ки ин корҳоро анҷом диҳем, то фарзандони мо ин чизҳоро фаромӯш накунанд. Ҳуҷуми бисёр паҳновари фарҳангӣ дар дунё зиёд шудааст. Дар сари мо он қадар василаҳое ҳастанд ва таъсир мерасонанд, ки мо метавонем бисёр чизҳоро аз даст диҳем. Чун дар ин ҳуҷуми фарҳангӣ ҳама чӣ омӯхта мешавад ба ҷуз анъанаҳои миллӣ. Вазифаи онҳо ҳамин аст, ки бо аз миён бурдани гавҳари миллӣ андешаи худро насб кунанд. Албатта насб кардани андешаи ғайр якбора намешавад. Аввал шуруъ мешавад аз тағйири либосу забону анъана. Аз ин хотир мо бояд бо ҳар роҳ ин фарҳанги худро нигоҳ дорем. Илоҷи дигар надорем. Ман тарафдори иҷборан бор кардани намунаҳои фарҳанги миллӣ ба дӯши халқ ҳастам. Ҳатто агар зарурат бошад, бояд иҷборан рафт ба хонаҳои зиёиён ва дид, ки ӯ воқеан Наврӯзро ҷашн мегирад ё не. Чунки бадбахтии мардуми мо зиёиён ҳастанд. Вақте мо дар берун Наврӯз мегӯем, аммо ба хона омадем, шикоят мекунем аз ташвишҳои наврӯзӣ дигар чӣ гуна метавонад кӯдаки он хона ба Наврӯз таваҷҷуҳ кунад?

-Баъзан мегӯянд чаро бояд ҳамеша занҳо дар иду маросимҳо либоси миллӣ бипӯшанд, аммо мардон не? Шумо дар ин маврид чӣ мегӯед?

-Чунки номуси миллат зани миллат аст. Модари миллат аст. Мо забони модарӣ мегӯем. Зебогии табиату шукуфтани гулро ба зан шабоҳат медиҳанд. Дар миллат ҳам чизи асосии нигоҳдорандаи фарҳанг ин зан аст. Аз ин рӯ, ба зан таваҷҷуҳ бештар аст. Ҳамчунин бояд гуфт, ки ин ҷашн ҷашни модарон ҳам ҳаст. Моҳи исфанд моҳи занҳост. Исфанд фариштаи занҳост.

-Шояд дар сар гузоштани ҳамон тоқиҳои тоҷикӣ аз ҷониби мардон низ дар иди Наврӯз хуб аст...

-Тоқӣ тоҷи сар аст. Саодати инсонҳост. Тоқӣ дар шакли бисёр транскрипсияшудаи либоси занона аст. Яъне тамоми ҳамон нақшҳоро дорад. Ҳар ҷавоне аз ба сар кардани он шарм медорад, пас аз миллат шарм медорад.