Дар арафаи ҷашни Наврӯзи байналмилалӣ бо фарҳангшинос Ҷонибек Асрориён дар бораи ҳикматҳои Наврӯз суҳбате доштем, ки манзури хонандагони ҳафтанома мегардад.

- Дуруд ба Шумо!

- Ба Шумо низ дуруд!

- Агар ки Наврӯз намебуд, чӣ мешуд?

- Ба мисли Наврӯз мо ҷашнҳое дорем, ки касеву чизе моро аз байн бурда наметавонад. Ва агар миллати тоҷик нест ҳам мешуд, мо метавонистем, ки аз рӯйи суннату анъаноти Наврӯз онро дубора созем. Наврӯз ҷузъиёте аз худшиносии миллӣ аст. Наврӯз ҷашни ахлоқ аст. Наврӯз ҷашни нуҷумӣ аст. Наврӯз иди зебоипарастӣ аст. Наврӯз мавсими хайрхоҳиву хайрандешӣ аст. Наврӯз вақти созандагӣ аст. Наврӯз ҷашни хилқати инсон аст. Наврӯз ҷашни баргаштани инсон ба табиат аст. Ва дар маҷмӯъ инсон дигаргуншавии табиатро эҳсос мекунад. Ҳоло мо бисёр хушбахт ҳастем, ки Наврӯз дорем, ин ҳам бошад Наврӯзи байналмилалӣ аст.

- Метавон гуфт, ки ин ҳама хосиятҳоро ба назар гирифта, Наврӯзи мо байналмилалӣ шуд?

- Барои таҷлили Наврӯз нажод, дин, ранги пӯст, миллат ва умуман ба ҳеҷ чизе бартарию костагӣ дода нашудааст. Ҳамагон метавонанд онро ҷашн гиранд. Мардуми дунё диданд, ки дар Наврӯзи мо чизи баде нест ва ҳар суннату анъаноте, ки дорад ҳамагӣ нек ҳастанд қабулаш карданд.

- Дар омад-омади Наврӯз чӣ бояд кард?

- Дар даҳаи Наврӯз агар хона андозӣ фоли нек дорад. Албатта, ҳеҷ вақт одам дар зимистон хона намеандозад. Ин фаросати аҷдодони мо аст, ки аз пеш гармиро дида хонадозиро талқин кардаанд. Дарахт нишондан нишонаи дӯстӣ аст. Мисли он аст, ки ростӣ мекорӣ бар муқобили дурӯғ. Он дарахти шинонда, албатта, ки бор меорад. Ин кори нек аст. Инсоне, ки кори нек анҷом намедиҳад мисли дарахти бе бор аст. Яъне бояд мо ба ҳикмати он фурӯ равем. Ҳар субҳ бояд ангубин чашид. Ин танҳо ба хотири ширин кардани як субҳ нест, балки дар хотир бояд дошт, ки ҳамеша ширин хӯрду ширин гуфт.

- Вобаста ба таҷлил ва умуман қайд кардани Наврӯз мо чӣ мушкилӣ дорем?

- Бадбахтона, мо ба қадри ҳикмати Наврӯз нарасида ва самимият надорем. Ба моҳияти хиради Наврӯз расидан даркор аст. Мо бисёр гуфтем, аммо амал накардем. Мо ин шабу рӯз дигар бояд танҳо ба ҳикмати Наврӯз таваҷҷуҳ кунем. Мо танҳо Наврӯз мегӯем, аммо фақат ғизои наврӯзӣ пеши назармон аст. Аммо бояд тани тоза, равони тоза, дили тоза, рӯзи нав ва умуман ҳама чизи тоза дошта бошем.

- Воқеан ҳам ин гуфтаҳои Шумо ҷон доранд. Мо дар мавриди Наврӯз бисёр гуфтему шунидем, аммо кам амал кардем ва ҳатто дар гумон аст, ки аз ҳикмати ҳама он суннату анъаноти наврӯзиро, ки мардуми мо иҷро мекунанд огаҳӣ дошта бошем. Бисёр хуб мешавад, агар мо ин суҳбатро ба ҳикмати Наврӯз бахшем...

- Мушкиле нест, муҳим аз ин суҳбат хонандагони рӯзнома барои худ нафъе гирифта тавонанд.

- Устод, мегуфтед, ки мо ба Наврӯз иловаҳо ворид кардем ё ихтиёрот?

- Дар тӯли таърих ихтисорҳо буданд, аммо ман фикр мекунам, ки мо зиёдтар илова кардем.

- Як ихтисорро метавонед гӯед?

- Дар ҳама ҷашнвораҳо мирҳои наврӯзӣ ба муддати 5 рӯз таъин мешуданд. Мирони наврӯзиро ҳамагон итоат мекарданд, ҳатто шоҳон. Зеро онҳо суннатҳои наврӯзиро хуб медонистанд. Ҳоло ин чиз нест. Мо ҷашнвораро ба он шакле, ки мехоҳем камтар мебинем. Чунончи, замони пеш шоҳон бо тамоми мардум нишаста суҳбат мекарданд.

- Хони Наврӯз маҳдудиятро мепарастад?

- Вақте ки мо мехоҳем Наврӯзро дар доираи рақамҳо бубинем, аллакай аз доираи ҷашнвора берун мешавад. Барои он ки психологияи мардум мисли мардум паҳновар аст. Ва ҷашнҳо ҳам эҷоди онҳо ҳастанд. Ҳафтшину ҳафтсину ҳафтмим ин бофтаҳои давронҳост, ки бештар дар шаҳристонҳо ба вуҷуд омадааст. Чаро ки дар кӯҳистон миёни ғизоҳо фосила намегузоранд ва онҳо адад надоранд. Ҳар чизе, ки ҳаст болои дастархон мегузоранд. Ёд дорам, ки тухмҳо ранг карда мегузоштанд. Барои ин бояд боз “ҳафте” бисозем. Мо хони наврӯзиро ба тариқи дигар қабул доштем. Яъне он гиёҳҳо ва чизҳое, ки дар хон буданд ба ягон ҳарф дуруст намеомаданд. Барои ин лозим ба ёдоварист, ки кӯҳистони Тоҷикистон як маркази бузургест, ки ҳам аз ҷиҳати забонӣ ва ҳам аз ҷиҳати ҳикмати ҷашнвораҳо даст нахӯрдааст.

- Буд ягон чизе, ки мамнӯъ бошад?

- Бале, як чиз мамнӯъ ин ҳам кам истеъмол кардани гӯшт буд. Барои он ки мардуми кӯҳистон дар он моҳ лоғар мешуданд ва аз назари тиббӣ мумкин набуд. Дигар ҳамаи чиз роиҷ буд.

- Гулгардонӣ чӣ ҳикмат дорад?

- Бояд гуфт, ки Наврӯз ҷашни шодиҳост. Дар ин иди бузург ҳар нафар ба худ вазифаву рисолат дорад. Дар ин росто вазифаи кӯдакон аз он иборат аст, ки гулҳоро гирифта, хона ба хона гашта пайки Наврӯзро ба мардум расонанд. Яъне гулгардонӣ ҳаминро гӯянд. Кӯдакон ба ҳар хонадон гул бурда, иловатан шеър мегӯянд ва бар ивази корашон, ки расонидани хабари хуш аст аз соҳибхонаҳо ҳадя мегиранд.

- Суманак, ки яке аз суннатҳои Наврӯз аст чӣ ҳикмате дорад?

- Хушбахтона, дар мо сумалакро хеле зиёд омода мекунанд. Фақат бояд як чизро гуфт, ки суманак барои хӯрдан то сершавӣ нест. Дар ҳеҷ куҷо гуфта нашудааст, ки то сер кардан бояд онро хӯрд. Ин чизҳое ҳастанд, ки мо бояд ба умқашон бирасем. Мегӯянд, ки суманак аз решаи ҳум аст. Ҳум як дарахт аст. Дар забон ҳарфи “ҳ” бо ҳарфи “с” табдил мешавад ва шояд, ки ҳамин тавр ҳам шуда бошад. Дар замони исломӣ, ки имкон нашуд, ҳумро бо гандум иваз карданд. Илми имрӯза исбот кард, ки ҳамин суманаке, ки мо мегузорем дар бисёр марказҳои тандурустии ҷаҳон гузошта мешавад. Як чизро бояд бигӯям, ки вақте мо суманак мемонему гандум сабз мешавад, онро мекӯбем ва аз ӯ орд гирифта бо дигар лавозимот якҷо карда ба дег мепартоем. Ҳамин Видграс ном дорад. Дар дигар кишварҳо қисме аз мардум ҳар рӯз 25-30 грамм менӯшанд, ҳатто ситораҳои Болливуду Голливуд ҳам. Зеро ба гуфтаи табибон ин шарбат одамро ҷавон нигоҳ медорад.

- Ниҳолу дарахт гуфтед, ин ҷо лозим медонем, ки дар бораи барсам ҳам чизе бигӯед, зеро он ҳам дар хони наврӯзӣ бояд бошад...

- Барсам ниҳоле аст, ки гул мекунад. Барои дар хони наврӯзӣ гузоштан онро бурида ба лаълӣ мегузоранд. Аммо ман то ҳол барсамро вонахӯрдаам. Вале ман гумон мекунам, ки ҳама қаламчаҳое, ки шинонда мешаванд барсам ҳастанд.

- Суруду рақсҳои хеле зиёди наврӯзӣ дорем, ба гумонам дар ин бобат ҳам чизҳои ногуфта мавҷуд аст...

- Санъат шакли махсуси фаъолияти инсон аст. Инсон наметавонад, ки ҳама вақт баҳорро даъват кунад. Аммо он суруду матнҳое мебошанд, ки сирф баҳорӣ ҳастанд ва аз шуниданашон ҷон ҳаловат мебарад. Як олами зебое нуҳуфтааст дар мусиқӣ ва сурудҳои Наврӯз. Сурудҳои наврӯзие, ки мардуми мо месароянд зеботарин чизҳоро дар худ доранд. Онҳоро бояд таҳқиқ кард. Ба ин маъно боз дар ҷашнвораҳои наврӯзӣ мо рақсҳои хеле зиёд дорем, ки аслан рақс худаш тараннумгари хушиҳову шодмониҳост.

- Дар ҳоли ҳозир Шумо кадом суннату анъаноти наврӯзиро камтар дида истодаед?

- Суннату анъанаҳои наврӯзии хеле зиёде ҳастанд, ки ман дар ин солҳои наздик ба онҳо во намехӯрам. Дар замони пеш дар арафаи Наврӯз бонувон сарҳояшонро шуста кокул мебофтанд. Ду кокула, се кокула панҷ кокула... Шавҳардорон дукокула мебофтанд. Занҳое, ки шавҳарҳояшон гузаштаанд се ё панҷкокула мебофтанд. Духтараконе, ки ҳоло шавҳар накардаанд чилкокула мебофтанд. Ҳоло бошад, мо танҳо дар бораи кошонаҳои ҳусн гап мезанему халос.

Бонувони мо ҳанӯз аз зимистон гулдӯзидӯзиро сар мекарданд. То ин ки фасли баҳор куртаи гулдӯзӣ ба бар кунанд. Пештар ҳунар дар ҷойи аввал меистод. Духтарро аз рӯйи соҳибҳунар буданаш интихоб мекарданд.

Ва чизи дигар ин буд, ки духтарҳо пинҳонӣ ба писарҳо рӯймолчаи дастдӯхти худро равон мекарданд ва писарон бошанд ба онҳо дастамбул мефиристоданд. Яъне атри хушк. Ва боз номаҳои хоса буданд, ки онҳоро фиристнофа мегуфтанд. Бисёр бӯйи хуш доштанд. Ин гуна номаҳо барои нафароне, ки бо сабабе бо ҳам ногап буданд. Ҳар вақте ки фиристнофаро ба якдигар медоданд, ҳатман кина аз дилашон бардошта мешуд.

- Шахсан худи Шумо Наврӯзро чӣ гуна ҷашн мегиред?

- Ман аз солҳои 90-ум ин тараф ҳар Наврӯзро бо аҳлу оила, мисли иди сари сол ҷашн мегирам. Самимият ва садоқат надоштан ба Наврӯз он аст, ки 90 фоизи зиёиёни мо ин корро анҷом намедиҳанд. Барои ин таваҷҷуҳи фарзандони ман нисбат ба ҷашнҳои аҷдодӣ зиёд аст.

- Ин ишора ба чӣ буд?

- Вақте ки мо ҳамаи ҳикматҳои Наврӯзро риоя кардем, баъд метавон гуфт, ки ба қадри миллату давлат ва гузаштаи худ расидем. Аз ин аст, ки мегӯем Наврӯз ҷашни худшиносӣ аст. Худшиносӣ, яъне ҳамон роҳе, ки аҷдодамон омадаанд. Шинохтан ва дарк кардани он ки онҳо беҳуда назистаанд ва ба қавли мардум ҳаводиси рӯзгорро “чач” кардаву “бод” доданд ва ба мо мерос гузоштанд.

- Мақсадатонро равшантар мегуфтед?

- Ҳоло Наврӯз аз мардуми мо ҷудо аст. Зиёиёни мо аз ҳамон кундаҳои обнарасидае ҳастанд, ки ҳеч дар таркибашон муҳаббат ба ин ҷашн нест. Тараннумгари наврӯзи шикам шудаем. Мо барандагони фарри каёнием. Пас бояд аз Наврӯзи шикам бароем. Барои ин барандагон аслан маънавиёт муҳимтар аст. Агар як умр ғизоро таъриф кунем, ҳеҷ куҷое намеравем. Барои ҳамин аҷдодони мо ба мо китоб мерос мондаанд.

Вақте наврас ё ҷавон, ки ҳоло ба ҳикмати Наврӯз нарасидааст ҳар чизе ки дар сараш бор мекунем иҷборӣ аст ва ба ҷойи дӯст доштан онро бад мебинад. Вақте ки ҷавонони мо худашон эҳсос кунанд, бе гуфтугӯ ба маршировка мераванд. Аммо вақте ки мо онҳоро маҷбурӣ мебарем, хоҳ нохоҳ дар сари онҳо фикри он ки ин ҳама даводавҳо ба хотири тамошои ҳукуматдорон аст меояд. Мо бояд коре анҷом надиҳем, ки бар зиёни донишандӯзии мактаббачагону донишҷӯён бошад.

- Дар ин боб фикр мекунем, ки Наврӯз ба ҷашни худнамоишдиҳӣ табдил ёфтааст...

- Бале, бадбахтӣ дар он аст, ки яке дигареро пайравӣ мекунад. Яъне дар ҳама кунҷу канори ҷумҳурӣ новобаста ба он ки буҷа доранд ё не, мехоҳанд ки аз рӯйи як сенария Наврӯзро ҷашн гиранд. Наврӯзро бояд дар ихтиёри мардум гузошт, ки ҳар чи доранд рӯйи хони наврӯзӣ бароранд. Дар Наврӯз бояд тамошобин набошад, балки ҳама баробар наврӯзӣ кунанд. Ҳоло мо бештар Наврӯзро ба ҷашни телевизионӣ табдил додаем. Танҳо барои телевизион онро ҷашн мегирем. Мардуми як деҳа Наврӯзи ноҳияашонро аз телевизион мебинанд. Дар ҳоле ки бояд дар Наврӯз ҳама баробар кор ва хурсандӣ кунанд. Ин омилҳо сабаб мешаванд, ки ҷомеаи мо рӯз аз рӯз аз Наврӯзи аҷдодии худ дуртар шаванд.

- Дар арафаи ин ҷашни бузурги аҷдодиямон дар баробари бисёр ҷиҳатҳои хуб боз камбудиҳои ҷой доштаро низ гуфтем. Бисёр хуб мебуд, ки барои ислоҳи нуқсонҳо ва норасоиҳо роҳи ҳал меҷустем...

- Сараввал бояд дар шаҳри Душанбе аз тарафи чапи пайкараи Исмоили Сомонӣ парчами Наврӯз қомат рост кунад ва ҳамон соате, ки Наврӯз ба диёри мо меояд парчами наврӯзӣ бо мусиқии махсус барафрохта шавад. Ҳамон соат дар тамоми Тоҷикистон суруди наврӯзӣ садо диҳад ва мардум эҳсос кунанд, ки ба диёри мо Наврӯз омадааст. Парчам бояд аз матои серангае, ки мо дирафши коваёнӣ мегӯемаш, иборат бошад. Рамзи Наврӯз дар паҳлуяш бо ҳафт ранг нигошта шавад. Ва бояд оламиён бидонанд, ки Тоҷикистон ватани наврӯз аст. Модоме ки ин ҷо ватани Наврӯз аст, пас бояд парчам ва рамзи махсусе бошад. Бисёр хуб мешавад, агар дар назди пайкараи Исмоили Сомонӣ дар 5 метри мураббаъ сумалак гузорем. Бигузор мардум омад-омади Наврӯзро аз дуриҳои дур пайхас кунанд.

Дигар, бояд ба мисли бобои барфӣ мо ҳам нафаре дошта бошем, ки барои кӯдакону наврасон туҳфа орад. Тасаввур кунед, дар соли нав ҳар кӯдаке, ки аз бобои барфӣ туҳфа мегирад, дар фосилаҳои муайян туҳфадиҳандаро ёд мекунад. Ба василаи он соли навро низ интизор мешавад. Мо ҳам агар дар шакли як бонуи зебо як туҳфадиҳанда дошта бошем, бовар аст кӯдакони мо Наврӯзро интизор мешаванд.

Мо бояд дар хонаҳо ҷашнгирии Наврӯзро бештар кунем. Дар ҳама мағозаҳо ҳадяҳои наврӯзӣ, дар шакли қандинаҳо ва шириниҳои наврӯзӣ бошанд. Бояд корхонаҳое дошта бошем, ки тухмҳои ранга бисозанд. Ҳади ақал бояд коре кунем, ки дар он рӯз яке барои дигаре хизмат накунад. Ҳама баробар бошанд. Роҳе, ки ҳоло Ҳукумати Ҷумҳурии Тоҷикистон пеш гирифтааст, бисёр роҳи хуб аст. Роҳест, ки мо ба ҳама хостаҳои некамон мерасем. Наврӯз ба мо наздиктар мешавад. Ва Худо кунад, ки чунин шавад.