ФАРҲАНГ
Ҷумъа 26 Апрел 2024 07:16
Ҳунармандест басо муҳташам ва мураккаб, ба ҳадде, ки чизе дар борааш навиштан корест на содаву осон. Ҳамин қадар метавон гуфт, ки Худованд ӯро маҳз барои саҳна офаридааст. Саҳнаи ҳунар. Қаду қомати расо, дасту бозувони қавӣ, чеҳраи зебои ориёнфараш басо саҳназебу назаррабост.
Ба андешаи ман касе дар саҳнаи ҳунар мисли ӯ фидиову ҷоннисор, сарсупурдаву содиқ, заҳматкашу машаққатпазир набудаасту нахоҳад буд. Барои Ҳошим Гадо азизтар ва муҳимтар аз кори эҷодӣ, аз иҷрои нақшҳо дида чизи дигаре вуҷуд надорад. Падару модар, зану фарзанд, ёру пайванд барои ӯ танҳо саҳнаи ҳунар ва нақшҳояш буданд…
Аз худ гузаштан, аз маишати зиндагиву роҳати хонаводагӣ сарфи назар кардан, ба хотири санъат худро қурбон намудан, ин танҳо хоси Ҳошим Гадост. Ин ба ӯ мезебад, ин ба ӯ равост…
Дар ҷодаҳо бардаму устувор қадам мемонад ва пайваста ғарқи андеша аст. Солҳои пеш ҷузвдонаш сангҳои варзишӣ доштанд, ҳоло китоб. Ба нерӯву ҳарорат ва ҳаракоти хастагинопазири ӯ касон ҳасад мебаранд. Зӯри андешаву афкораш низ чунон қавиянд, ки баъзан як ҷумла гуфтораш соатҳо тӯл мекашад…
Вақте ба кор, ба эҷод машғул мешавад, аз кайҳон нерӯ мегирад ва ба худу худиҳо раҳме намекунад. Вале мавридаш ояд аз ӯ дида хоксортару мушфиқтар касеро намеёбӣ…
Давраи аввали шӯҳрату эътибор ва мақому ҷойгоҳи театри касбии тоҷик, агар ба бузургоне чун Аслӣ Бурҳонов, Муҳаммадҷон Қосимов, Туҳфа Фозилова, София Тӯйбоева… рабт дошт, пас марҳилаи ҷадиди рушду такомули санъати театру синамои тоҷик аз фаолияти эҷодии насли нави он дар шахси хатмкардагони Донишкадаи давлатии санъати театрии ба номи А. В. Луначарский (ГИТИС)-и шаҳри Маскав, шогирдони арбобони намоёни Театри Шӯравӣ Б. Бибиков ва О. И. Пижова маншаъ гирифтааст.
Гурӯҳи мазкур бо номҳои тобноке чун Маҳмудҷон Воҳидов, Ҳабибулло Абдураззоқов, Марям Исоева, Фотима Ғуломова, Тӯрахон Аҳмадхонов, Носир Ҳасанов ва дигарон дар саҳнаи тоҷик инқилобе ба бор оварданд. Инқилоби андешаву афкор, инқилоби эҳсосу дард… Бешак, дар ин ҷабҳаи инқилоби эҷоду ҳунар яке аз пешгомону парчамбардорони қавию тавоно ва соҳибистеъдоди саҳнаи тоҷик устод Ҳошим Гадоев буд…
Солҳои донишҷӯӣ Ҳошим Гадоро дар саҳна, дар нақшҳои Сӯҳроб, Фердинанд, Иброҳимбек, Девона, Хлестаков ва ғайра медидему орзуву ҳавас мекардем, ки дар паҳлӯи ӯ бошем. Бо тақозои тақдир соли 1978 ман бо роҳхати Вазорати фарҳанг ба Театри Лоҳутӣ ба кор омадам ва ифтихору шодиямро ҳадду канор набуд, ки бо устодони шӯҳратманди саҳнаи тоҷик ҳамкору ҳамсуҳбат мешавам…
Агар қаблан чун тамошогар Сӯҳробро аз толор медидам, вале акнун дар саҳна дар паҳлӯи Сӯҳроб қарор доштам. Вақте ки Ҳошим Гадо бо ранҷу азоб ва ҳиссиёту дарди гарон, бо сарфи қувваю ҳарорати зиёд нақши Сӯҳробро бозӣ мекард, ман дар нақшҳои мурдабардори 4, сарбози 18, сипоҳии 23, найзабардори 17 аз наздик ҷазабаву ҳашамати ҳунар ва истеъдоди волои ӯро эҳсос ва мушоҳида мекардам.
Ҳангоме, ки ӯ бо мо – лашкариёнаш “Эй бихрадони радони далер!..”-гӯён муроҷиат мекард, тамоми вуҷуди моро ҳиссиёти шуҷоату диловарӣ фаро мегирифт ва худро сарбозони ҳақиқии лашкари Сӯҳроб, гурдони майдони набард эҳсос мекардем. Ҳошим Гадо бо нерӯву ҳарорати ҳунар ва истеъдоди баланд нидои Фирдавсии Бузургворро аз қаъри асрҳо ба гӯши дили мо ва ба гӯши ҳамзамонони мо (аҳли толор) мерасонд. Қаҳрамони Фирдавсӣ бо тамоми шукӯҳу азамат, азму иродаи оҳанин зинда мешуду мардонагиву футувват, адолату ҳақиқат, ватандӯстиву садоқат, сулҳу ваҳдатро талқин менамуд. Гоҳе ки ба сафи мо лашкариёнаш наздик шуда, найзаи маро медошт ва монологи машҳури худро ироа мекард, зӯри бозувон ва ҳарорату алангаи ҳунару истеъдоди ӯ бараъло ҳис мегардид. Тамоми вуҷудаш, ҳар як рагу пайвандаш ба Сӯҳроби ял мегашт мубаддал:
Аз фосила таъсири зарядҳои майдони биологии бадани ӯ эҳсос мешуд. Дар тӯли намоиш пероҳани таҳи либоси саҳнавии ӯро ходимони коргоҳи либос бо сабаби аз арақ шип-шилта шуданаш чанд бор иваз мекарданд. Ин ҳолат дар ҳама намоишҳое, ки Ҳошим Гадо нақшҳои асосиро иҷро менамуд, мушоҳида мешуд…
Таърихи театри ҷаҳон чунин актёреро, ки нисбат ба худаш ба ин андоза ва бераҳмона сахтгир бошад, кам дар ёд дорад. Ба хурдтарин ҷузъиёти пардоз (грим)–и қаҳрамон, либос ва анҷоми саҳнавӣ (реквизит)-и он эътибор медод. Ҳангоми тамрин аз худ бе худ гашта, саропо ба эҳсос ва ташаннуҷи руҳӣ мувоҷҷеҳ мегардид.
Ҳар як нақши ӯ эътироз ва исёнест алайҳи ноҷӯриву нохубиҳои ҷаҳони ҳастӣ… Исёну ҷунуни саҳнавӣ ба хислату рафтори шахсии ҳунарпеша таъсири амиқи худро гузоштааст. Зумрае ӯро “девона” мепиндоранд. Бале, ӯ девонаи касби хеш аст. Барои расидан ба авҷу камолоти истеъдод бояд ҷунун дошт, бояд девонавор аз худ гузашт кард. Ин аст асрори муваффақияти Ҳошим Гадо дар арсаи эҷод…
Сӯҳроб, Фердинанд, Хлестаков, Ҳамлет, Девона, Эдип…ва Ҳошим. Инҳо ҳама дар як саҳна бо розу ниёз, андешаву фалсафа ва рӯзгору тақдири пуртазод ба ҳам омадаанд…
Бисёриҳо ба он андешаанд, ки Эдип баландтарин қуллаи эҷодиёту ҳунари Ҳошим аст. Вале худи Ҳошим ягон нақши иҷрокардаашро аз дигараш кам нашуморидааст. Ба ҳама нақшҳояш бо масъулияти баланди эҷодӣ кор гирифтааст. Барои ҳамин ҳам ӯ Ҳошим Гадост…
Баъди анҷоми намоиш ӯ дуру дароз, гоҳе соатҳо дар пардозхона худро ба худ меовард. Рӯзи дигар мо – ҷавонони роҳҷӯи саҳнаро ба кунҷе даъват мекарду мепурсид: “Шумо, ки ҳоло вайрон (олуда ба шӯру шарри театр) нашудаед, гӯед, ки бозии ман дишаб чӣ гуна буд?! Чӣ эроде доред?...”. Аз ҳар эроду пешниҳод, аз ҳар дидаву шунида, аз ҳар воқеаву ҳолатҳои зиндагӣ барои такмилу таҳкими нақши худ, хислату рафтори қаҳрамонони худ баҳрае, ғизое, унсуреро зарра-зарра меафзуд. Мо ҷавонон ҳам аз ӯ зарра-зарра чизе мегирифтем. Гоҳе ним порс лағмон...
Ба тадриҷ шумори қаҳрамонони саҳнавии ман, ба мисли “Роҳгузари 6”, “Деҳқони 9”, “Овози 7”, “Колхозчии 4”, “Солдати 8”, “Немиси 5”, “Сарбози 13”, “Шоҳмарди 3”, “Посбони 2” ва ғайра, бо сабақу маслиҳати устод Ҳошим Гадо афзун гашта, ниҳоят дар намоиши “Исёни арӯсон” (дар таҳияи Ҳошим Гадо) ба иҷрои нақши писари хурдӣ - Тӯхта муваффақ гардидам. Ҳамон тавре, ки хандаву шӯхиҳои устод Ҳошим ба ман писанд аст, ӯ низ танзу ҳазлҳои маро меписандад ва таҳаммул мекунад… Дар таҳияи мазҳакаи “Исёни арӯсон”-и Саид Аҳмад тамоми ҷузъиёти “девонагиҳо” -и устод Ҳошим Гадо бо ҳама “куллиёташ” мавриди истифода ва баррасӣ қарор гирифта буд…
Яке аз марҳилаҳои пурғановату пурмоҷарои фаъолияти эҷодии мо бо устод Ҳошим Гадо ин давраи таҳияи “Шоҳ Эдип”-и Софокл дар саҳнаи театри тоҷик буд. Кор то ҳадде пурмашаққату сангин буд, ки гоҳҳо “Эдип, ҷавобамон деҳ!”, “Ҳошим, наҷотамон деҳ!”, “Эдип, обедамон деҳ!”- гӯён ба фиғон меомадем. Ва бори дигар пеши худ собит сохтем, ки натиҷаи ҳама гуна заҳмату машаққат, ранҷу азобҳои эҷодӣ олӣ хоҳад буд. Комёбиву шӯҳрати “Эдип”-ро донандагон медонанд. Ҳоҷат ба шарҳу баён нест. Таҳияи “Эдип” на ин ки як саҳифаи рангин, балки як марҳилаи муҳими таърихи театри тоҷик аст…
Замони басо душвору пуртаззоди ҳамкории эҷодии ман бо устод Ҳошим Гадо соли 2008, ҳангоми таҳияи намоиши “Рӯдакӣ”-и Сотим Улуғзода бахшида ба 1150-солагии Одамушшуарро Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ рух дода буд. Пешниҳод шудани нақши Рӯдакӣ ба мане, ки қариб даҳ сол аз саҳнаву театр дур шуда будаму синам ҳам аз 50 боло буд, бароям ногаҳониву ғайричашмдошт афтод. Ҳарчанд ки пофишориву исрор кардам, вале раъйи устод қатъӣ буд…
Ҳошим Гадо бо ҳама истеъдоду ҳунар, донишу малакае, ки дорад, барои саҳнаҳои Юнону Итолиё, Инглистону Фаронса, Русияву Олмон ва саҳнаи Ҳолливуд мувофиқу созгор аст. Вале бояд ифтихор кунем, ки ӯ аз мост!.. Бояд ӯро қадр кунем ва ба ӯ сазовор бошем. Ӯ шоҳи саҳнаи тоҷик аст!
Ортиқ ҚОДИР, Ҳунарпешаи халқии Тоҷикистон
Ба андешаи ман касе дар саҳнаи ҳунар мисли ӯ фидиову ҷоннисор, сарсупурдаву содиқ, заҳматкашу машаққатпазир набудаасту нахоҳад буд. Барои Ҳошим Гадо азизтар ва муҳимтар аз кори эҷодӣ, аз иҷрои нақшҳо дида чизи дигаре вуҷуд надорад. Падару модар, зану фарзанд, ёру пайванд барои ӯ танҳо саҳнаи ҳунар ва нақшҳояш буданд…
Аз худ гузаштан, аз маишати зиндагиву роҳати хонаводагӣ сарфи назар кардан, ба хотири санъат худро қурбон намудан, ин танҳо хоси Ҳошим Гадост. Ин ба ӯ мезебад, ин ба ӯ равост…
Дар ҷодаҳо бардаму устувор қадам мемонад ва пайваста ғарқи андеша аст. Солҳои пеш ҷузвдонаш сангҳои варзишӣ доштанд, ҳоло китоб. Ба нерӯву ҳарорат ва ҳаракоти хастагинопазири ӯ касон ҳасад мебаранд. Зӯри андешаву афкораш низ чунон қавиянд, ки баъзан як ҷумла гуфтораш соатҳо тӯл мекашад…
Вақте ба кор, ба эҷод машғул мешавад, аз кайҳон нерӯ мегирад ва ба худу худиҳо раҳме намекунад. Вале мавридаш ояд аз ӯ дида хоксортару мушфиқтар касеро намеёбӣ…
Давраи аввали шӯҳрату эътибор ва мақому ҷойгоҳи театри касбии тоҷик, агар ба бузургоне чун Аслӣ Бурҳонов, Муҳаммадҷон Қосимов, Туҳфа Фозилова, София Тӯйбоева… рабт дошт, пас марҳилаи ҷадиди рушду такомули санъати театру синамои тоҷик аз фаолияти эҷодии насли нави он дар шахси хатмкардагони Донишкадаи давлатии санъати театрии ба номи А. В. Луначарский (ГИТИС)-и шаҳри Маскав, шогирдони арбобони намоёни Театри Шӯравӣ Б. Бибиков ва О. И. Пижова маншаъ гирифтааст.
Гурӯҳи мазкур бо номҳои тобноке чун Маҳмудҷон Воҳидов, Ҳабибулло Абдураззоқов, Марям Исоева, Фотима Ғуломова, Тӯрахон Аҳмадхонов, Носир Ҳасанов ва дигарон дар саҳнаи тоҷик инқилобе ба бор оварданд. Инқилоби андешаву афкор, инқилоби эҳсосу дард… Бешак, дар ин ҷабҳаи инқилоби эҷоду ҳунар яке аз пешгомону парчамбардорони қавию тавоно ва соҳибистеъдоди саҳнаи тоҷик устод Ҳошим Гадоев буд…
Солҳои донишҷӯӣ Ҳошим Гадоро дар саҳна, дар нақшҳои Сӯҳроб, Фердинанд, Иброҳимбек, Девона, Хлестаков ва ғайра медидему орзуву ҳавас мекардем, ки дар паҳлӯи ӯ бошем. Бо тақозои тақдир соли 1978 ман бо роҳхати Вазорати фарҳанг ба Театри Лоҳутӣ ба кор омадам ва ифтихору шодиямро ҳадду канор набуд, ки бо устодони шӯҳратманди саҳнаи тоҷик ҳамкору ҳамсуҳбат мешавам…
Агар қаблан чун тамошогар Сӯҳробро аз толор медидам, вале акнун дар саҳна дар паҳлӯи Сӯҳроб қарор доштам. Вақте ки Ҳошим Гадо бо ранҷу азоб ва ҳиссиёту дарди гарон, бо сарфи қувваю ҳарорати зиёд нақши Сӯҳробро бозӣ мекард, ман дар нақшҳои мурдабардори 4, сарбози 18, сипоҳии 23, найзабардори 17 аз наздик ҷазабаву ҳашамати ҳунар ва истеъдоди волои ӯро эҳсос ва мушоҳида мекардам.
Ҳангоме, ки ӯ бо мо – лашкариёнаш “Эй бихрадони радони далер!..”-гӯён муроҷиат мекард, тамоми вуҷуди моро ҳиссиёти шуҷоату диловарӣ фаро мегирифт ва худро сарбозони ҳақиқии лашкари Сӯҳроб, гурдони майдони набард эҳсос мекардем. Ҳошим Гадо бо нерӯву ҳарорати ҳунар ва истеъдоди баланд нидои Фирдавсии Бузургворро аз қаъри асрҳо ба гӯши дили мо ва ба гӯши ҳамзамонони мо (аҳли толор) мерасонд. Қаҳрамони Фирдавсӣ бо тамоми шукӯҳу азамат, азму иродаи оҳанин зинда мешуду мардонагиву футувват, адолату ҳақиқат, ватандӯстиву садоқат, сулҳу ваҳдатро талқин менамуд. Гоҳе ки ба сафи мо лашкариёнаш наздик шуда, найзаи маро медошт ва монологи машҳури худро ироа мекард, зӯри бозувон ва ҳарорату алангаи ҳунару истеъдоди ӯ бараъло ҳис мегардид. Тамоми вуҷудаш, ҳар як рагу пайвандаш ба Сӯҳроби ял мегашт мубаддал:
Аз фосила таъсири зарядҳои майдони биологии бадани ӯ эҳсос мешуд. Дар тӯли намоиш пероҳани таҳи либоси саҳнавии ӯро ходимони коргоҳи либос бо сабаби аз арақ шип-шилта шуданаш чанд бор иваз мекарданд. Ин ҳолат дар ҳама намоишҳое, ки Ҳошим Гадо нақшҳои асосиро иҷро менамуд, мушоҳида мешуд…
Таърихи театри ҷаҳон чунин актёреро, ки нисбат ба худаш ба ин андоза ва бераҳмона сахтгир бошад, кам дар ёд дорад. Ба хурдтарин ҷузъиёти пардоз (грим)–и қаҳрамон, либос ва анҷоми саҳнавӣ (реквизит)-и он эътибор медод. Ҳангоми тамрин аз худ бе худ гашта, саропо ба эҳсос ва ташаннуҷи руҳӣ мувоҷҷеҳ мегардид.
Ҳар як нақши ӯ эътироз ва исёнест алайҳи ноҷӯриву нохубиҳои ҷаҳони ҳастӣ… Исёну ҷунуни саҳнавӣ ба хислату рафтори шахсии ҳунарпеша таъсири амиқи худро гузоштааст. Зумрае ӯро “девона” мепиндоранд. Бале, ӯ девонаи касби хеш аст. Барои расидан ба авҷу камолоти истеъдод бояд ҷунун дошт, бояд девонавор аз худ гузашт кард. Ин аст асрори муваффақияти Ҳошим Гадо дар арсаи эҷод…
Сӯҳроб, Фердинанд, Хлестаков, Ҳамлет, Девона, Эдип…ва Ҳошим. Инҳо ҳама дар як саҳна бо розу ниёз, андешаву фалсафа ва рӯзгору тақдири пуртазод ба ҳам омадаанд…
Бисёриҳо ба он андешаанд, ки Эдип баландтарин қуллаи эҷодиёту ҳунари Ҳошим аст. Вале худи Ҳошим ягон нақши иҷрокардаашро аз дигараш кам нашуморидааст. Ба ҳама нақшҳояш бо масъулияти баланди эҷодӣ кор гирифтааст. Барои ҳамин ҳам ӯ Ҳошим Гадост…
Баъди анҷоми намоиш ӯ дуру дароз, гоҳе соатҳо дар пардозхона худро ба худ меовард. Рӯзи дигар мо – ҷавонони роҳҷӯи саҳнаро ба кунҷе даъват мекарду мепурсид: “Шумо, ки ҳоло вайрон (олуда ба шӯру шарри театр) нашудаед, гӯед, ки бозии ман дишаб чӣ гуна буд?! Чӣ эроде доред?...”. Аз ҳар эроду пешниҳод, аз ҳар дидаву шунида, аз ҳар воқеаву ҳолатҳои зиндагӣ барои такмилу таҳкими нақши худ, хислату рафтори қаҳрамонони худ баҳрае, ғизое, унсуреро зарра-зарра меафзуд. Мо ҷавонон ҳам аз ӯ зарра-зарра чизе мегирифтем. Гоҳе ним порс лағмон...
Ба тадриҷ шумори қаҳрамонони саҳнавии ман, ба мисли “Роҳгузари 6”, “Деҳқони 9”, “Овози 7”, “Колхозчии 4”, “Солдати 8”, “Немиси 5”, “Сарбози 13”, “Шоҳмарди 3”, “Посбони 2” ва ғайра, бо сабақу маслиҳати устод Ҳошим Гадо афзун гашта, ниҳоят дар намоиши “Исёни арӯсон” (дар таҳияи Ҳошим Гадо) ба иҷрои нақши писари хурдӣ - Тӯхта муваффақ гардидам. Ҳамон тавре, ки хандаву шӯхиҳои устод Ҳошим ба ман писанд аст, ӯ низ танзу ҳазлҳои маро меписандад ва таҳаммул мекунад… Дар таҳияи мазҳакаи “Исёни арӯсон”-и Саид Аҳмад тамоми ҷузъиёти “девонагиҳо” -и устод Ҳошим Гадо бо ҳама “куллиёташ” мавриди истифода ва баррасӣ қарор гирифта буд…
Яке аз марҳилаҳои пурғановату пурмоҷарои фаъолияти эҷодии мо бо устод Ҳошим Гадо ин давраи таҳияи “Шоҳ Эдип”-и Софокл дар саҳнаи театри тоҷик буд. Кор то ҳадде пурмашаққату сангин буд, ки гоҳҳо “Эдип, ҷавобамон деҳ!”, “Ҳошим, наҷотамон деҳ!”, “Эдип, обедамон деҳ!”- гӯён ба фиғон меомадем. Ва бори дигар пеши худ собит сохтем, ки натиҷаи ҳама гуна заҳмату машаққат, ранҷу азобҳои эҷодӣ олӣ хоҳад буд. Комёбиву шӯҳрати “Эдип”-ро донандагон медонанд. Ҳоҷат ба шарҳу баён нест. Таҳияи “Эдип” на ин ки як саҳифаи рангин, балки як марҳилаи муҳими таърихи театри тоҷик аст…
Замони басо душвору пуртаззоди ҳамкории эҷодии ман бо устод Ҳошим Гадо соли 2008, ҳангоми таҳияи намоиши “Рӯдакӣ”-и Сотим Улуғзода бахшида ба 1150-солагии Одамушшуарро Абӯабдуллоҳи Рӯдакӣ рух дода буд. Пешниҳод шудани нақши Рӯдакӣ ба мане, ки қариб даҳ сол аз саҳнаву театр дур шуда будаму синам ҳам аз 50 боло буд, бароям ногаҳониву ғайричашмдошт афтод. Ҳарчанд ки пофишориву исрор кардам, вале раъйи устод қатъӣ буд…
Ҳошим Гадо бо ҳама истеъдоду ҳунар, донишу малакае, ки дорад, барои саҳнаҳои Юнону Итолиё, Инглистону Фаронса, Русияву Олмон ва саҳнаи Ҳолливуд мувофиқу созгор аст. Вале бояд ифтихор кунем, ки ӯ аз мост!.. Бояд ӯро қадр кунем ва ба ӯ сазовор бошем. Ӯ шоҳи саҳнаи тоҷик аст!
Ортиқ ҚОДИР, Ҳунарпешаи халқии Тоҷикистон
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед