ФАРҲАНГ
Ҷумъа 29 Март 2024 04:30
Дар осмони беохири ҳунар нафаре чун ситораи ҷилодор ҳамеша дурахшону мондагор аст, ки ҳунарманди асил ва бо ишқи беандоза раҳсипори роҳи худ аст. Зеро танҳо ин ду боис мегардад, то инсон ба қуллаи баланди эҷод ва ҳунар бирасад. Давлат Убайдуллоев, Ҳунарпешаи халқии Тоҷикистон, бо дарки ин нукта аз рӯзҳои аввали ба роҳи ҳунар рафтанаш доим талош мекард, то дар рушду нумӯи он саҳм гузорад. Ҳамин ҳадафаш буд, ки имрӯз ӯро дар соҳаи театр аз ҳунармандони муваффақ медонанд.
Дар ибтидои суҳбат вақте доир ба чӣ будани ҳунар пурсон шудем гуфт:
– Ҳунар сармояи зиндагиву умри инсон аст. Худи офариниши инсон низ ҳунар мебошад. Аз ин рӯ ҳамаи корҳо ҳунаранд. Бояд ба ҳунар бештар рӯ биёрем. Кӯшиш намоем, ки ҳамаи корамон, гуфтору рафтор ва кирдорамон, инчунин, андешаҳоямон ҳунармандона бошанд. Ягона даричае, ки инсонро ба олами ғайб васл менамояд ҳунар аст. Аз ин рӯ, аҳли тасаввуф ҳунарманд буданд. Худи тиловати Қуръон беҳтарин ҳунар аст. Ҳар ҷое нигоҳ накунем ва ҳар қадаме намонем, ҳунарро мебинем. Хиради азалӣ дар ҳама офаридаҳои Худованд мавҷуд аст. Фақат он бояд бедор шавад ва ба боло қад кашаду камол ёбад.
- Ба назари Шумо ҳунарманд кист?
- Ҳусайн Воизи Кошифӣ мегӯяд, ки барои чӣ саҳнаи театр каме баландтар аз тамошогар аст. Дар толор мешинем, саҳна аз тамошогар баланд аст. Чунки барои ба он ҷо баромадан, ҳаққу ҳуқуқ лозим аст. На ҳар кас ҳаққи ба саҳна баромадан дорад ва аз он минбар мардумро ба сӯи хубиҳо, зебоиҳо ва ба сӯи некиҳо даъват карданро дорад. Бинед, ки талабот аз ҳунарманд то чӣ андоза баланд аст. Агар шумо навозанда бошед, шумо бояд ба ҳадде моҳир бошед, ки ҳадафи ниҳоии оҳангро донед. Баъдан худатон дар он оҳанг фаромӯш шавед, яъне вақте шумо дар оҳанг ғуттавар мешавед, оҳанг мемонад, дигар шумо чун навозанда нопадид мешавед. Ҳамин гуна ҳунармандон дар нақшҳояшон ва коргардонҳо дар намоишашон бояд ворид шаванд.
Чун филми “Марги судхӯр”–ро мебинем, Зоҳир Дӯстматов дар ҳунари бозингарӣ мояи ифтихор аст. Дар нақши “Қорӣ-Исмат” чунон ғӯттавар шудаанд, ки дигар мо шахсияти ҳамон ҳунармандро намебинем. Нақше, ки ӯ офаридааст, фақат ҳамонро мебинем. Бинобар ин, талабот нисбати ҳунарманд бениҳоят зиёд аст. То дар касби худатон ҷон надиҳед, ба ҷонон намерасед. Ҳар кас ки ҷон дод, ба ҷонон расид.
Агар инсон кӯшиш кунад, ба мартабаҳои баланди ҳунар мерасад. Инсон табиатан ҳам истеъдод дорад, вале агар болои он машқ накунад, илми он касбро наомӯзад, ҳеҷ гоҳ боло намеравад. Ҳамаи ҳунармандони бузурги дунё ба воситаи омӯхтани илми пешаи худу фидоӣ шудан дар роҳи интихобнамудаашон ба зинаҳои баланд расидаанд.
- Муваффақият ба Шумо чӣ гуна даст дод?
- Беш аз 40 сол мешавад, ки дар соҳаи театр кору фаъолият дорам. Ман театрро дӯст медорам. “Дар мазҳаби тариқат хомӣ нишони куфр аст...”, гуфтааст Ҳофизи Шерозӣ. Шумо тариқатеро агар пеш гиред ва дар он тариқат сарсарӣ амал намоеду хомӣ кунед, шумо кофири касби худ мешавед. Аз рӯзи азал шояд барои мо театрро дӯст доштану равонаи ин роҳ шуданро насиби мо гардонидаанд. Бузурге ҳам фармудааст:
Ҳар касеро баҳри коре сохтанд,
Меҳри онро дар дилаш андохтанд.
Ман бениҳоят хушҳолам, ки ҳамин касбро интихоб намуданд. Зеро ин касбест, ки натанҳо ҳунармандро, балки тамоми башарро даъват ба некӣ ва зебоиҳо мекунад. Ман илми касби худро мехоҳам азбар намоям, донам, ки он чӣ гуна илм аст. Дар баробари ин, аз таърих бисёр бояд огоҳ бошем. Ҳунармандони асил бояд таърихро аз мутахассисони соҳаи таърих хубтар донанд. Талаботи ман ҳамин гуна аст.
Ҳунарманде, ки худашро муваффақ меҳисобад, тамом, вай дигар нест. Олами худовандӣ ҳадду ҳудуд надорад. Гарчанде дар кори худ то андозае муваффақ гардидед, боз ҳам кӯшиш намудан лозим аст, то ба мартабаҳои дигари ҳунарӣ рафта расед.
- Вобаста ба вазъи имрӯзаи соҳаи театр чӣ назар доред?
- Ман ҳамеша ба ояндаи хуб бовар дорам. Вазъи театрҳои мо хеле хуб аст. Дар мо театри миллӣ кушода мешавад. Як худи ҳамин ном - “Театри миллии Тоҷикистон”, муаррифгари миллат аст. Дар таърихи башар ҳама миллатҳои мутамаддин бо театрҳояшон ифтихор мекунанд. Бе театр зиндагӣ рангин нест.
Мо дар соҳаи театр мероси хубе аз даврони Шӯравӣ гирифтем. Мактаби театрии рус, ки яке аз беҳтарин мактабҳои театрии дунё ҳисоб мешавад, мо мерос гирифтем ва ба мову табиати мо бисёр мувофиқ буда, ана ҳамин театр ба тору пуди мо, андешаву рафтору гуфтори мо мувофиқат мекунад.
Пештар низ ба театр мерафтанду имрӯз низ мераванд. Ман боварӣ дорам, ки тамошогари театр чи хеле ки дар давраи шуравӣ буд, ҳозир ҳам ҳамин хел аст. Баъзе нафарон мегӯянд, ки он солҳо ба театр меомаданду ҳозир намеоянд. Не! Ҳамон солҳо ҳам ташкил мекарданд, ҳоло ҳам ташкил мекунанд. Ҳозир бештар ба театр меоянд. Аз ин рӯ, театри мо имрӯз рушд дорад ва боз ҳам рушд хоҳад кард. Имрӯз дар театрҳо ҳунармандони хуб дорем, ки оянда ҳама дар дасти онҳо мешавад. Мо дорем он чизе, ки ба ҳунармандони ҷавон мерос гузорем. Муваззафем, ки онҳоро тарбия намоем ва ба онҳо мерос гузорем, то ҳамин чизро онҳо сарбаландона то ҳадди боло расонанд ва ба дигарҳо боз диҳанд.
- Роҳи тайкардаи худро чӣ гуна арзёбӣ мекунед?
- Ман аз пешаи интихобнамудаи худ розиям. Ман хушбин ҳастам. Инсон бояд кашшоф, яъне кашшофи асрор бошад. Рисолати инсон ҳамеша дар кашф кардан аст. Инсон агар ҳамин рисолатро гум кунад, рисолати инсонияшро гум мекунад. Аз фаъолияти чандинсолаи хеш хушҳолу розиям. Агар имкони дубора омадану интихоби соҳае мебуд, беягон дудилагӣ боз ҳамин роҳро пеш мегирифтам.
- Ба ҷавононе, ки ҳунарманд шуданиянд, чӣ тавсия медиҳед?
- Ҷавононе, ки ба соҳаи театр рафтаниянд, бояд адабиёти классикии худамон, забони русӣ, таърихи адабиёту театри ҷаҳон ва таърихи худамонро хуб донанду огаҳии бисёр хуб дошта бошанд ва пеш аз ҳама илми касби хешро донанд. Ҷавонон бояд омӯзанд, хонанд ва илм азбар кунанд. Фақат дар андешаи рушд ва камол ёфтан бошанд.
Беҳрӯз Холмуродов, “ҶТ”
Дар ибтидои суҳбат вақте доир ба чӣ будани ҳунар пурсон шудем гуфт:
– Ҳунар сармояи зиндагиву умри инсон аст. Худи офариниши инсон низ ҳунар мебошад. Аз ин рӯ ҳамаи корҳо ҳунаранд. Бояд ба ҳунар бештар рӯ биёрем. Кӯшиш намоем, ки ҳамаи корамон, гуфтору рафтор ва кирдорамон, инчунин, андешаҳоямон ҳунармандона бошанд. Ягона даричае, ки инсонро ба олами ғайб васл менамояд ҳунар аст. Аз ин рӯ, аҳли тасаввуф ҳунарманд буданд. Худи тиловати Қуръон беҳтарин ҳунар аст. Ҳар ҷое нигоҳ накунем ва ҳар қадаме намонем, ҳунарро мебинем. Хиради азалӣ дар ҳама офаридаҳои Худованд мавҷуд аст. Фақат он бояд бедор шавад ва ба боло қад кашаду камол ёбад.
- Ба назари Шумо ҳунарманд кист?
- Ҳусайн Воизи Кошифӣ мегӯяд, ки барои чӣ саҳнаи театр каме баландтар аз тамошогар аст. Дар толор мешинем, саҳна аз тамошогар баланд аст. Чунки барои ба он ҷо баромадан, ҳаққу ҳуқуқ лозим аст. На ҳар кас ҳаққи ба саҳна баромадан дорад ва аз он минбар мардумро ба сӯи хубиҳо, зебоиҳо ва ба сӯи некиҳо даъват карданро дорад. Бинед, ки талабот аз ҳунарманд то чӣ андоза баланд аст. Агар шумо навозанда бошед, шумо бояд ба ҳадде моҳир бошед, ки ҳадафи ниҳоии оҳангро донед. Баъдан худатон дар он оҳанг фаромӯш шавед, яъне вақте шумо дар оҳанг ғуттавар мешавед, оҳанг мемонад, дигар шумо чун навозанда нопадид мешавед. Ҳамин гуна ҳунармандон дар нақшҳояшон ва коргардонҳо дар намоишашон бояд ворид шаванд.
Чун филми “Марги судхӯр”–ро мебинем, Зоҳир Дӯстматов дар ҳунари бозингарӣ мояи ифтихор аст. Дар нақши “Қорӣ-Исмат” чунон ғӯттавар шудаанд, ки дигар мо шахсияти ҳамон ҳунармандро намебинем. Нақше, ки ӯ офаридааст, фақат ҳамонро мебинем. Бинобар ин, талабот нисбати ҳунарманд бениҳоят зиёд аст. То дар касби худатон ҷон надиҳед, ба ҷонон намерасед. Ҳар кас ки ҷон дод, ба ҷонон расид.
Агар инсон кӯшиш кунад, ба мартабаҳои баланди ҳунар мерасад. Инсон табиатан ҳам истеъдод дорад, вале агар болои он машқ накунад, илми он касбро наомӯзад, ҳеҷ гоҳ боло намеравад. Ҳамаи ҳунармандони бузурги дунё ба воситаи омӯхтани илми пешаи худу фидоӣ шудан дар роҳи интихобнамудаашон ба зинаҳои баланд расидаанд.
- Муваффақият ба Шумо чӣ гуна даст дод?
- Беш аз 40 сол мешавад, ки дар соҳаи театр кору фаъолият дорам. Ман театрро дӯст медорам. “Дар мазҳаби тариқат хомӣ нишони куфр аст...”, гуфтааст Ҳофизи Шерозӣ. Шумо тариқатеро агар пеш гиред ва дар он тариқат сарсарӣ амал намоеду хомӣ кунед, шумо кофири касби худ мешавед. Аз рӯзи азал шояд барои мо театрро дӯст доштану равонаи ин роҳ шуданро насиби мо гардонидаанд. Бузурге ҳам фармудааст:
Ҳар касеро баҳри коре сохтанд,
Меҳри онро дар дилаш андохтанд.
Ман бениҳоят хушҳолам, ки ҳамин касбро интихоб намуданд. Зеро ин касбест, ки натанҳо ҳунармандро, балки тамоми башарро даъват ба некӣ ва зебоиҳо мекунад. Ман илми касби худро мехоҳам азбар намоям, донам, ки он чӣ гуна илм аст. Дар баробари ин, аз таърих бисёр бояд огоҳ бошем. Ҳунармандони асил бояд таърихро аз мутахассисони соҳаи таърих хубтар донанд. Талаботи ман ҳамин гуна аст.
Ҳунарманде, ки худашро муваффақ меҳисобад, тамом, вай дигар нест. Олами худовандӣ ҳадду ҳудуд надорад. Гарчанде дар кори худ то андозае муваффақ гардидед, боз ҳам кӯшиш намудан лозим аст, то ба мартабаҳои дигари ҳунарӣ рафта расед.
- Вобаста ба вазъи имрӯзаи соҳаи театр чӣ назар доред?
- Ман ҳамеша ба ояндаи хуб бовар дорам. Вазъи театрҳои мо хеле хуб аст. Дар мо театри миллӣ кушода мешавад. Як худи ҳамин ном - “Театри миллии Тоҷикистон”, муаррифгари миллат аст. Дар таърихи башар ҳама миллатҳои мутамаддин бо театрҳояшон ифтихор мекунанд. Бе театр зиндагӣ рангин нест.
Мо дар соҳаи театр мероси хубе аз даврони Шӯравӣ гирифтем. Мактаби театрии рус, ки яке аз беҳтарин мактабҳои театрии дунё ҳисоб мешавад, мо мерос гирифтем ва ба мову табиати мо бисёр мувофиқ буда, ана ҳамин театр ба тору пуди мо, андешаву рафтору гуфтори мо мувофиқат мекунад.
Пештар низ ба театр мерафтанду имрӯз низ мераванд. Ман боварӣ дорам, ки тамошогари театр чи хеле ки дар давраи шуравӣ буд, ҳозир ҳам ҳамин хел аст. Баъзе нафарон мегӯянд, ки он солҳо ба театр меомаданду ҳозир намеоянд. Не! Ҳамон солҳо ҳам ташкил мекарданд, ҳоло ҳам ташкил мекунанд. Ҳозир бештар ба театр меоянд. Аз ин рӯ, театри мо имрӯз рушд дорад ва боз ҳам рушд хоҳад кард. Имрӯз дар театрҳо ҳунармандони хуб дорем, ки оянда ҳама дар дасти онҳо мешавад. Мо дорем он чизе, ки ба ҳунармандони ҷавон мерос гузорем. Муваззафем, ки онҳоро тарбия намоем ва ба онҳо мерос гузорем, то ҳамин чизро онҳо сарбаландона то ҳадди боло расонанд ва ба дигарҳо боз диҳанд.
- Роҳи тайкардаи худро чӣ гуна арзёбӣ мекунед?
- Ман аз пешаи интихобнамудаи худ розиям. Ман хушбин ҳастам. Инсон бояд кашшоф, яъне кашшофи асрор бошад. Рисолати инсон ҳамеша дар кашф кардан аст. Инсон агар ҳамин рисолатро гум кунад, рисолати инсонияшро гум мекунад. Аз фаъолияти чандинсолаи хеш хушҳолу розиям. Агар имкони дубора омадану интихоби соҳае мебуд, беягон дудилагӣ боз ҳамин роҳро пеш мегирифтам.
- Ба ҷавононе, ки ҳунарманд шуданиянд, чӣ тавсия медиҳед?
- Ҷавононе, ки ба соҳаи театр рафтаниянд, бояд адабиёти классикии худамон, забони русӣ, таърихи адабиёту театри ҷаҳон ва таърихи худамонро хуб донанду огаҳии бисёр хуб дошта бошанд ва пеш аз ҳама илми касби хешро донанд. Ҷавонон бояд омӯзанд, хонанд ва илм азбар кунанд. Фақат дар андешаи рушд ва камол ёфтан бошанд.
Беҳрӯз Холмуродов, “ҶТ”
Эзоҳи худро нависед