ИҚТИСОД
Шанбе 20 Апрел 2024 03:58
Чаро корхонаҳои истеҳсолӣ ба паст намудани нархи маҳсулоти воридотӣ ҳавасманд нестанд?
Дар шароити муноси-батҳои иқтисоди бозорӣ бе ҳисобу китоб, таҳлили натиҷаҳои кор ва ба нақша гирифтани имкониятҳо пешрафти мунтазамро таъмин намудан ғайри-имкон мебошад. Эмомалӣ Раҳмон
Чандест, ки дар расонаҳои хабарии ҷаҳон доир ба коҳиши босуръати нархи нафт дар бозори ҷаҳонӣ сару садоҳо зиёд аст. Ин бошад, ба бозори иқтисодии аксари кишварҳо таъсири худро мегузорад. Дар Тоҷикистон вазъ чӣ гуна аст?
Таҳлилгарон мегӯянд, коҳиши нархи нафт дар бозори ҷаҳонӣ ба бозори Тоҷикистон таъсиргузор нест. Чун маводи сӯхт ба кишвари мо тавассути кишварҳои дигар ворид шудаву ба таври сунъӣ идора мешавад ва он ба муносибати пулию сиёсати молӣ вобастагӣ надорад. Тибқи омори расмӣ, дар соли 2019 ба Тоҷикистон беш аз 170 ҳазор тонна бензин, тақрибан 250 ҳазор тонна сӯзишвории дизелӣ ва беш аз 430 ҳазор тонна гази моеъ ворид гардидааст.
-Тоҷикистон бояд доираи ҳамкориҳои тиҷоратии худро дар масъалаи таъминот бо маводи сӯхт васеъ кунад. Имрӯз нафт аз Қазоқистон ва Русия ба Тоҷикистон дар шакли тайёр ворид мешавад. Ин кишварҳо барои тавлидгарони дохилии худ низ арзиши маҳсулоти нафтиро поён набурданд. Ҳаҷми воридот аз Қазоқистону Русия ба Тоҷикистон назар ба дигар ҳамкорони тиҷоратии онҳо поёнтар аст ё талаботи бозори дохилии Тоҷикистон камтар аст. Аз ин хотир, чун тавлидгарони Қазоқистону Русия медонанд, ки Тоҷикистон хоҳу нохоҳ аз онҳо маводи нафтиро харидорӣ хоҳад кард, онҳо ба поён бурдани арзиши маҳсулоти нафтии худ моил нестанд, - гуфт ҳини суҳбат Абдурақиб Қодиров, коршиноси масоили иқтисодии Тоҷикистон.
Номбурда ҳамчунин таъкид намуд, ки агар дар Тоҷикистон корхонаҳои коркарди маҳсулоти нафтӣ бо иқтидори бузург фаъолият мекарданд ва мо нафтро дар шакли хом харидорӣ ва дар дохили кишвар коркард намуда, аз он маводи сӯзишворӣ истеҳсол мекардем, табиист, ки нархи чунин маҳсулот дар кишварамон поён мерафт.
Дар мавриди мавҷудияти рақобати озод дар бозорҳои Тоҷикистон ҳамсуҳбати мо андешаҳои хешро чунин баён намуд: “Дар бозор бояд рақобати озод бошад. Вақте рақобат озод аст, табиист, ки ин ба поёнравии нархҳо мусоидат мекунад. Мутаассифона, имрӯз якчанд ширкатҳои ҳам хориҷиву ҳам дохилӣ дар кишвар фаъолият мекунанд, ки онҳо ба паст намудани нархи маҳсулоти воридкунандаи худ ҳавасманд нестанд.”
Солҳои пеш тағйирот дар нарху навои баъзе маҳсулоти ниёзи мардум, аз ҷумла маводи сӯхт, ба арзиши роҳкиро ва маҳсулоти хӯрокворӣ низ таъсири худро мерасонд, яъне рақобатпазирӣ миёни маҳсулоти ниёзи аввалияи аҳолӣ ҳамеша вуҷуд дошт. Масалан, бо афзоиши нархи маводи сӯхт қимати маводи ғизоӣ низ боло мерафту бо поён омадани он маводи ғизоӣ арзон мешуд. Аммо мушоҳидаҳои чанд моҳи охир нишон медиҳанд, ки ин раванд танҳо дар мавриди баланд шудани нархҳо ба назар мерасаду халос. Чанде қабл нархи маводи сӯхт, аз ҷумла бензину солярка ва газ дар Тоҷикистон каме поин шуд, аммо қимати маҳсулоти хӯрокворӣ дар бозорҳо ҳамоно рӯ ба афзоиш аст. Дар чанд ҳафтаи охир арзиши маводи ғизоӣ дар бозорҳо то 20-30 фоиз баланд шудааст. Масалан, нархи 1 килограм картошка аз 4,5 то 10 сомонӣ, пиёз то 4 сомонӣ, 1 халта орд аз 205 то 240 сомонӣ баланд гардид. Тоҷирон бошанд, инро агар аз як ҷониб ба болоравии маводи сӯхт рабт диҳанд, аз ҷониби дигар баста будани марзҳоро далел меоранд.
Коршиносон масъалаи болоравии арзиши баъзе намуди маҳсулот, хусусан маҳсулоти озуқавориро аз нигоҳи назарияи иқтисодӣ падидаи маъмул дар тамоми кишварҳои дунё мешуморанд. Ҳамзамон, онҳо якчанд омил ва шароитҳои ба ин раванд мусоидаткунандаро номбар мекунанд, ки яке хусусияти мавсимӣ дораду дигаре психологӣ. Омили сеюм вобастагии зиёди бозори дохилии Тоҷикистон аз маҳсулоти воридотӣ арзёбӣ мешавад.
Абдурақиб Қодиров, коршиноси масоили иқтисодӣ, ҳангоми шарҳу эзоҳи омилҳои номбаршуда аз ҷумла қайд намуд: “Имрӯз дар шароити душвори иқтисодӣ беқурбшавии пули миллӣ ва баланд рафтани асъори хориҷӣ аксари кишварҳои ҷаҳонро ба ин мушкил мувоҷеҳ гардонидааст. Дар қатори дигар омилҳо вобастагӣ ба доллари амрикоӣ, ки хусусияти мавсимӣ дорад, низ ба болоравии нархҳо мусоидат мекунад. Аз омилҳои дигари мавсимӣ ин аст, ки одатан дар фасли баҳор маҳсулоти ғизоӣ камчин мешавад, захираҳо ба поён мерасад ва ин ба болоравии нархҳо мусоидат мекунад. Номусоидии боду ҳаво низ ба кори кишоварзон таъсири манфӣ мерасонад ва ин боис мегардад, ки баъзан маҳсулот сари вақт ва бо ҳаҷми зарурӣ ба бозорҳо ворид намешавад, ки ба камчинии мавод ва дар ин робита ба баландшавии арзиши маҳсулот оварда мерасонад. Паҳн шудани баъзе ахбори беасос, овозаву воҳимаҳо миёни мардум низ ба ин раванд таъсири манфӣ мерасонад. Ҳамаи ин омилҳо боис шуд, ки имсол, хусусан моҳи апрел, болоравии нархҳо ба таври назаррас мушоҳида гардид.”
Дар тамоми дунё босуръат паҳн шудани вируси хатарнок – Covid-19 боиси баста шудани роҳҳо, коҳиши ҳаҷми истеҳсоли маҳсулот дар кишварҳои истеҳсолкунанда, баста шудани корхонаҳои саноатӣ, ба таври назаррас коҳиш ёфтани ҳаҷми табодули молу маҳсулот гардид. Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон низ назар ба солҳои пеш афзоиши босуръати нархҳо ба мушоҳида расид. А. Қодиров дар ин маврид чунин ибрози андеша намуд: “Албатта, инро омили иқтисодӣ номидан дуруст нест, аммо таъсири он ба арзиши молу маҳсулот вуҷуд дорад. Мавриди зикр аст, ки 70 фисади маҳсулоти бозори дохилии Тоҷикистон аз хориҷи кишвар ворид мешавад ва болоравии арзиши маҳсулот дар худи кишварҳои истеҳсолкунанда ба арзиши маҳсулоти кишварҳои истеъмолкунанда бетаъсир намемонад.”
Мутахассисон афзоиши маҷмуи маҳсулоти дохилӣ ва беҳсозии фаъолияти корхонаҳои истеҳсолии ватаниро ба поён бурдани андозҳо ва таъмини корхонаҳои истеҳсолӣ бо кортҳои бонкии имтиёзноки дарозмуҳлат рабт медиҳанд. Ва изҳори таассуф менамоянд, ки бонкҳои молиявии Тоҷикистон қобилияти пешниҳоди қарзҳои калонҳаҷми дарозмуҳлатро бо фоизҳои паст надоранд.
Масъалаи вазъи иҷтимоию иқтисодии мамлакат ҳамеша дар меҳвари сиёсати Ҳукумати кишвар ва Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қарор дорад. Дар ҷаласаи Ҳукумати мамлакат, ки чанд рӯз қабл доир гардид, як қатор мақомоти ваколатдор аз ҷониби роҳбарияти олии мамлакат вазифадор гардиданд, ки ҷиҳати истифодаи сарфакоронаи маблағҳои буҷетӣ, роҳ надодан ба хароҷоти ғайримақсаднок, пардохти пурраи музди меҳнати кормандони соҳаҳои иҷтимоӣ, нафақа, ҷубронпулию кӯмакпулиҳо ва беҳ гардонии хизматрасониҳои тиббӣ, танзими бозори асъор ва муътадил нигоҳ доштани қурби пули миллӣ, ҷалби сармояи дохиливу хориҷӣ, пешниҳоди қарзҳои имтиёзнок ба истеҳсолкунандагон ва содироткунандагони ватанӣ, таъмини фаъолияти босуботи бонкҳо, пешниҳоди сабукиҳои қарзию бонкӣ ба ташкилотҳои қарзӣ ва соҳибкорон чораҳои дахлдор андешанд, ки хеле муҳиму саривақтист.
Ҳамчунин дастур дода шуд, ки пеши роҳи ба таври сунъӣ баланд бардоштани нархҳо, хоса нархи маҳсулоти ниёзи аввал ва муътадил нигоҳ доштани нархҳо дар бозори истеъмолӣ гирифта шавад.
Бо назардошти вазъи имрӯзаи ҷомеаи ҷаҳонӣ ба тамоми сохторҳои соҳаи кишоварзии мамлакат супориши қатъӣ ва фаврӣ дода шудааст, ки нақшаи кишти зироатҳо, бахусус, майдони кишти картошкаро то 40 фоиз ва майдони кишти такрориро аз ҳисоби ғалладонагиҳо, лубиёгиҳо ва ҷуворимакка то 60 фоиз зиёд ва истеҳсолу захираи орду равғанро таъмин намоянд.
Дар шароити муноси-батҳои иқтисоди бозорӣ бе ҳисобу китоб, таҳлили натиҷаҳои кор ва ба нақша гирифтани имкониятҳо пешрафти мунтазамро таъмин намудан ғайри-имкон мебошад. Эмомалӣ Раҳмон
Чандест, ки дар расонаҳои хабарии ҷаҳон доир ба коҳиши босуръати нархи нафт дар бозори ҷаҳонӣ сару садоҳо зиёд аст. Ин бошад, ба бозори иқтисодии аксари кишварҳо таъсири худро мегузорад. Дар Тоҷикистон вазъ чӣ гуна аст?
Таҳлилгарон мегӯянд, коҳиши нархи нафт дар бозори ҷаҳонӣ ба бозори Тоҷикистон таъсиргузор нест. Чун маводи сӯхт ба кишвари мо тавассути кишварҳои дигар ворид шудаву ба таври сунъӣ идора мешавад ва он ба муносибати пулию сиёсати молӣ вобастагӣ надорад. Тибқи омори расмӣ, дар соли 2019 ба Тоҷикистон беш аз 170 ҳазор тонна бензин, тақрибан 250 ҳазор тонна сӯзишвории дизелӣ ва беш аз 430 ҳазор тонна гази моеъ ворид гардидааст.
-Тоҷикистон бояд доираи ҳамкориҳои тиҷоратии худро дар масъалаи таъминот бо маводи сӯхт васеъ кунад. Имрӯз нафт аз Қазоқистон ва Русия ба Тоҷикистон дар шакли тайёр ворид мешавад. Ин кишварҳо барои тавлидгарони дохилии худ низ арзиши маҳсулоти нафтиро поён набурданд. Ҳаҷми воридот аз Қазоқистону Русия ба Тоҷикистон назар ба дигар ҳамкорони тиҷоратии онҳо поёнтар аст ё талаботи бозори дохилии Тоҷикистон камтар аст. Аз ин хотир, чун тавлидгарони Қазоқистону Русия медонанд, ки Тоҷикистон хоҳу нохоҳ аз онҳо маводи нафтиро харидорӣ хоҳад кард, онҳо ба поён бурдани арзиши маҳсулоти нафтии худ моил нестанд, - гуфт ҳини суҳбат Абдурақиб Қодиров, коршиноси масоили иқтисодии Тоҷикистон.
Номбурда ҳамчунин таъкид намуд, ки агар дар Тоҷикистон корхонаҳои коркарди маҳсулоти нафтӣ бо иқтидори бузург фаъолият мекарданд ва мо нафтро дар шакли хом харидорӣ ва дар дохили кишвар коркард намуда, аз он маводи сӯзишворӣ истеҳсол мекардем, табиист, ки нархи чунин маҳсулот дар кишварамон поён мерафт.
Дар мавриди мавҷудияти рақобати озод дар бозорҳои Тоҷикистон ҳамсуҳбати мо андешаҳои хешро чунин баён намуд: “Дар бозор бояд рақобати озод бошад. Вақте рақобат озод аст, табиист, ки ин ба поёнравии нархҳо мусоидат мекунад. Мутаассифона, имрӯз якчанд ширкатҳои ҳам хориҷиву ҳам дохилӣ дар кишвар фаъолият мекунанд, ки онҳо ба паст намудани нархи маҳсулоти воридкунандаи худ ҳавасманд нестанд.”
Солҳои пеш тағйирот дар нарху навои баъзе маҳсулоти ниёзи мардум, аз ҷумла маводи сӯхт, ба арзиши роҳкиро ва маҳсулоти хӯрокворӣ низ таъсири худро мерасонд, яъне рақобатпазирӣ миёни маҳсулоти ниёзи аввалияи аҳолӣ ҳамеша вуҷуд дошт. Масалан, бо афзоиши нархи маводи сӯхт қимати маводи ғизоӣ низ боло мерафту бо поён омадани он маводи ғизоӣ арзон мешуд. Аммо мушоҳидаҳои чанд моҳи охир нишон медиҳанд, ки ин раванд танҳо дар мавриди баланд шудани нархҳо ба назар мерасаду халос. Чанде қабл нархи маводи сӯхт, аз ҷумла бензину солярка ва газ дар Тоҷикистон каме поин шуд, аммо қимати маҳсулоти хӯрокворӣ дар бозорҳо ҳамоно рӯ ба афзоиш аст. Дар чанд ҳафтаи охир арзиши маводи ғизоӣ дар бозорҳо то 20-30 фоиз баланд шудааст. Масалан, нархи 1 килограм картошка аз 4,5 то 10 сомонӣ, пиёз то 4 сомонӣ, 1 халта орд аз 205 то 240 сомонӣ баланд гардид. Тоҷирон бошанд, инро агар аз як ҷониб ба болоравии маводи сӯхт рабт диҳанд, аз ҷониби дигар баста будани марзҳоро далел меоранд.
Коршиносон масъалаи болоравии арзиши баъзе намуди маҳсулот, хусусан маҳсулоти озуқавориро аз нигоҳи назарияи иқтисодӣ падидаи маъмул дар тамоми кишварҳои дунё мешуморанд. Ҳамзамон, онҳо якчанд омил ва шароитҳои ба ин раванд мусоидаткунандаро номбар мекунанд, ки яке хусусияти мавсимӣ дораду дигаре психологӣ. Омили сеюм вобастагии зиёди бозори дохилии Тоҷикистон аз маҳсулоти воридотӣ арзёбӣ мешавад.
Абдурақиб Қодиров, коршиноси масоили иқтисодӣ, ҳангоми шарҳу эзоҳи омилҳои номбаршуда аз ҷумла қайд намуд: “Имрӯз дар шароити душвори иқтисодӣ беқурбшавии пули миллӣ ва баланд рафтани асъори хориҷӣ аксари кишварҳои ҷаҳонро ба ин мушкил мувоҷеҳ гардонидааст. Дар қатори дигар омилҳо вобастагӣ ба доллари амрикоӣ, ки хусусияти мавсимӣ дорад, низ ба болоравии нархҳо мусоидат мекунад. Аз омилҳои дигари мавсимӣ ин аст, ки одатан дар фасли баҳор маҳсулоти ғизоӣ камчин мешавад, захираҳо ба поён мерасад ва ин ба болоравии нархҳо мусоидат мекунад. Номусоидии боду ҳаво низ ба кори кишоварзон таъсири манфӣ мерасонад ва ин боис мегардад, ки баъзан маҳсулот сари вақт ва бо ҳаҷми зарурӣ ба бозорҳо ворид намешавад, ки ба камчинии мавод ва дар ин робита ба баландшавии арзиши маҳсулот оварда мерасонад. Паҳн шудани баъзе ахбори беасос, овозаву воҳимаҳо миёни мардум низ ба ин раванд таъсири манфӣ мерасонад. Ҳамаи ин омилҳо боис шуд, ки имсол, хусусан моҳи апрел, болоравии нархҳо ба таври назаррас мушоҳида гардид.”
Дар тамоми дунё босуръат паҳн шудани вируси хатарнок – Covid-19 боиси баста шудани роҳҳо, коҳиши ҳаҷми истеҳсоли маҳсулот дар кишварҳои истеҳсолкунанда, баста шудани корхонаҳои саноатӣ, ба таври назаррас коҳиш ёфтани ҳаҷми табодули молу маҳсулот гардид. Дар Ҷумҳурии Тоҷикистон низ назар ба солҳои пеш афзоиши босуръати нархҳо ба мушоҳида расид. А. Қодиров дар ин маврид чунин ибрози андеша намуд: “Албатта, инро омили иқтисодӣ номидан дуруст нест, аммо таъсири он ба арзиши молу маҳсулот вуҷуд дорад. Мавриди зикр аст, ки 70 фисади маҳсулоти бозори дохилии Тоҷикистон аз хориҷи кишвар ворид мешавад ва болоравии арзиши маҳсулот дар худи кишварҳои истеҳсолкунанда ба арзиши маҳсулоти кишварҳои истеъмолкунанда бетаъсир намемонад.”
Мутахассисон афзоиши маҷмуи маҳсулоти дохилӣ ва беҳсозии фаъолияти корхонаҳои истеҳсолии ватаниро ба поён бурдани андозҳо ва таъмини корхонаҳои истеҳсолӣ бо кортҳои бонкии имтиёзноки дарозмуҳлат рабт медиҳанд. Ва изҳори таассуф менамоянд, ки бонкҳои молиявии Тоҷикистон қобилияти пешниҳоди қарзҳои калонҳаҷми дарозмуҳлатро бо фоизҳои паст надоранд.
Масъалаи вазъи иҷтимоию иқтисодии мамлакат ҳамеша дар меҳвари сиёсати Ҳукумати кишвар ва Сарвари давлат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон қарор дорад. Дар ҷаласаи Ҳукумати мамлакат, ки чанд рӯз қабл доир гардид, як қатор мақомоти ваколатдор аз ҷониби роҳбарияти олии мамлакат вазифадор гардиданд, ки ҷиҳати истифодаи сарфакоронаи маблағҳои буҷетӣ, роҳ надодан ба хароҷоти ғайримақсаднок, пардохти пурраи музди меҳнати кормандони соҳаҳои иҷтимоӣ, нафақа, ҷубронпулию кӯмакпулиҳо ва беҳ гардонии хизматрасониҳои тиббӣ, танзими бозори асъор ва муътадил нигоҳ доштани қурби пули миллӣ, ҷалби сармояи дохиливу хориҷӣ, пешниҳоди қарзҳои имтиёзнок ба истеҳсолкунандагон ва содироткунандагони ватанӣ, таъмини фаъолияти босуботи бонкҳо, пешниҳоди сабукиҳои қарзию бонкӣ ба ташкилотҳои қарзӣ ва соҳибкорон чораҳои дахлдор андешанд, ки хеле муҳиму саривақтист.
Ҳамчунин дастур дода шуд, ки пеши роҳи ба таври сунъӣ баланд бардоштани нархҳо, хоса нархи маҳсулоти ниёзи аввал ва муътадил нигоҳ доштани нархҳо дар бозори истеъмолӣ гирифта шавад.
Бо назардошти вазъи имрӯзаи ҷомеаи ҷаҳонӣ ба тамоми сохторҳои соҳаи кишоварзии мамлакат супориши қатъӣ ва фаврӣ дода шудааст, ки нақшаи кишти зироатҳо, бахусус, майдони кишти картошкаро то 40 фоиз ва майдони кишти такрориро аз ҳисоби ғалладонагиҳо, лубиёгиҳо ва ҷуворимакка то 60 фоиз зиёд ва истеҳсолу захираи орду равғанро таъмин намоянд.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед