Матбааи Донишгоҳи миллии Тоҷикистон китоби “Усули таҳқиқ”-ро бо муаллифии ректори ДМТ Муҳаммадюсуф Имомзода, декани факултаи журналистикаи ДМТ Саъдӣ Маҳдӣ ва мудири кафед-раи журналистикаи байналхалқӣ Бахтиёри Қутбиддин ба нашр расонд. Китоб аз чор боб: “Назаре ба шинохти таҳқиқ”, “Баъзе усулҳо ва қолабҳо”, “Мақоми илму таҳқиқ дар фарҳанги миллӣ” ва “Аз ҳар зовия” иборат аст. 

Чӣ дар замони шӯравӣ ва чӣ дар замони истиқлол буданд ва ҳастанд дастурҳое, ки усули таҳқиқро нишон медиҳанд. Метавон гуфт, ки ҳар кадоме дар вақту замони худ барои муҳаққиқони ҷавон хизмате кардаанд. Вале дар ҳоли ҳозир ҷойи "Усули таҳқиқ" холи монда буд. Зеро барои донишҷӯ, магистр, доктори Ph.D ва умуман ҳама муҳаққиқони ҷавон дастури содаву равон ва саривақтист. 
Тавре дар пешгуфтори китоби мазкур омадааст: "Дар таҳияи ин дастур қолабшиканӣ намудем ва танҳо бо мақсади нишон додани хосиятҳои умумии таҳқиқ... Кӯшиш карда шуд, ки ҳама чиз қолаби сода пайдо намояд. Зеро донишҷӯву унвонҷӯи ҷавони замони имрӯза дар бештари ҳолатҳо аз услубу сабк ва усулҳову қоидаҳои умумии таҳқиқ воқиф нестанд." Лозим ба ёдоварист, ки мушкилии асосии муҳаққиқони ҷавон ҳам ҳамин аст, яъне аз қоидаҳову услубҳои илмӣ кам огаҳанд ва эродҳои устодон аксаран бо чунин сабабҳо пайдо мешаванд.

Назаре ба шинохти таҳқиқ

Дар боби аввали китоб муҳаққиқи ҷавон доир ба қисми зиёди паҳлуҳои назариявии таҳқиқ шинос мегардад. Ва ин бобро метавон ҳоҷҷатбарори қисми зиёди унвонҷӯёни ҷавон номид, зеро маҳз ба аксар муаммоҳое, ки дар вақти навиштани кори илмӣ пешорӯи мо меоянд ҷавоб ёфтан мумкин аст. 

Имрӯзҳо пушида нест, ки мо бо нофароне дучор меоем, ки чӣ будани таҳқиқу кӣ будани муҳаққиқро намедонанд, аммо дар тараддуди навиштани кори илмӣ ҳастанд. Бешубҳа, метавон гуфт, ки қисме аз донишҷӯён пеш аз сар кардани кори илмӣ дар интихоби мавзӯъ ва роҳбари илмӣ хато мекунанд ё дақиқтараш дар интихоби дуруст роҳгум мезананд. Ва боби мазкури китоб ҳалкунандаи ин мушкилиҳост. 
Аксарият роҳбарони муҳаққиқони ҷавон аз надонистану риоя накардан ва шикастани забони илм аз ҷониби шогирдонашон шиква мекунанд ва бояд гуфт, ки ин мушкил дар ҳоли ҳозир проблемаи аввалиндараҷаи қисме аз донишҷӯёну магистрон арзёбӣ мешавад. Зеро маълум аст, ки забони илм аз забони гуфтугӯйӣ, оммавӣ, мақолаҳои рӯзномаҳо ва ғайра ба кулли фарқ дошта, хусусияту меъёрҳои хосро дорост.

Инчунин, дар боби якуми китоби мазкур доир ба феҳристи адабиёту ҳаҷм ва муқаддимаву хулосаи дар умум кори илмӣ далоилу таҳлили хубу амиқе мавҷуд аст, ки муҳаққиқи ҷавон бо мутолиа ва дарки он дар роҳи беканори илм хеле пешрафта шуда метавонанд.

Баъзе усулҳо ва қолабҳо 

Дар боби дуввуми китоб, ки “Баъзе усулҳо ва қолабҳо” ном дорад метавон гуфт, ҷавҳари асосии китоб ҷой гирифтааст. Муҳаққиқи ҷавон аз ин боб метавонад дар бораи мушкилиҳои асосии худ вақти навиштани корҳои илмӣ маълумоти пурра гирад. 
Маълум аст, ки вақте дар курси якум аз донишҷӯён талаби навиштани аввалин кори илмӣ ё таҳкурсии корҳои илмии оянда, яъне реферат карда мешавад. Иловатан, дар ин китоб ба таври сода, муҷаз ва равон дар бораи вазифаҳое, ки тӯли солҳои таҳсил бар души донишҷӯён гузошта мешаванд маълумоти зарурӣ оварда шудааст, ки хондану донистанашон сабукие барои кулли муҳаққиқони ҷавон меорад. 

Мақоми илму таҳқиқ дар фарҳанги миллӣ 

Фасли саввуми китоб давоми мантикии қисматҳои боло буда, аҳамиёту зарурияти таҳқиқ ва мақоми илму олим бештар дар қолаби маънавӣ ва рӯҳи иҷтимоӣ пешниҳод гардидааст. Бояд зикр кард, ки дар ин қисм доир ба дин ва дониш, инсон ва дониш, аҳамияту омӯзиши илм дар ҷомеа, мафҳумҳои калидии илм ва таълим, навъҳои илм, унвонҳои илмӣ ва ғайраҳо маълумот оварда шуда, ба муҳаққиқони ҷавон дар шинохти илм ёрии иловагӣ расонда мешавад.  

Аз ҳар зовия 

Дар боби чоруми китоб дар бораи илму олим ва таҳқиқу муқаққиқ аз равзанаҳои гуногун назар карда шудааст. Аз ҳама ҷиҳати хуби ин фасл мавҷуд будани суханҳои бузургон, ки ҳамагӣ ҳолати дирӯзу имрӯзи илму олимро дар худ ифода мекунанд, маҳсуб меёбад. Бо илова метавон гуфт, ки дар бораи илм ва олим бо ҳарфи зарофат, яъне бо забони ҳаҷв якчанд латоифе мавҷуд аст, ки онҳо низ бозгукунандаи ҳолати дирӯзу имрӯзи мо ба ҳисоб мераванд.

Ба ҷойи хулоса 

Бояд гуфт, ки дар ҳоли ҳозир ҷойи “Усули таҳқиқ” холӣ буд ва таълифи чунин китобе ҳамеша лозим аст. Дастури мазкур, ки махсус барои муҳаққиқони ҷавон пешбинӣ шудааст, мутолиа ва шинос шудани онҳо аз фоида холӣ нест. Муаллифон ба ҷуз аз адабиёту сарчашмаҳои гуногун, инчунин, аз таҷрибаҳои чандин солаи худ истифода карда ин китобро таълиф намудаанд, ки савобият ва подоши хизматашонро баробари як чиз омӯхтани муҳаққиқони ҷавон хоҳанд гирифт.