КИТОБХОНА
Чоршанбе 08 Май 2024 04:48
Баҳори соли 329-и то солшумории мелодӣ лашкари бешумор ва саропо мусаллаҳи юнону македониҳо бо сарварии Искандари Македонӣ муддати понздаҳ рӯз гузариши басо душворро анҷом дод. Онҳо аз шимоли Ҳинд кӯҳҳои осмонбӯсу барфпӯши Ҳиндукушро убур намуда, ба ҳудуди Осиёи Марказӣ даромаданд. Ҳадафи аввалини онҳо Самарқанди қадим қарор гирифт. Ба онҳо муаяссар гардид муқовимати шадиди суғдиёнро дарҳам шикаста, шаҳрро ба тасарруф дароранд. Дар шаҳр қисме аз ҷанговарони худро гузошта, Искандар ҳаракатро ба самти шарқ, водии Фарғона идома дод. Аммо сафар осон набуд. Мардуми озодипарасти минтақа ҳама якҷо ба по хеста, бо истилогарон муқовимати сахт нишон доданд.
Мубориза беш аз се сол идома ёфт. Маркази набардҳои халқӣ Самарқанд гардид. Илҳомбахши ҳаракатҳои озодихоҳона, қаҳрамони мардуми Осиёи Марказӣ, суғдии ғаюр Спитамен ба ҳисоб мерафт. Аммо бартарӣ дар ҷониби лашкари бешумори Искандар буд. Искандар бо лашкараш суғдиёнро батадриҷ ба даруни кӯҳсорон танг карда дароварданд. Дар шароити кӯҳистон бо мардуме, ки маҳз дар чунин шароит ба воя расидааст, мубориза бурдан кори саҳл набуд. Шароит имкон намедод, лашкари юнону македониҳо қувваҳои бешуморро истифода бурда, амалиёти ҳарбиро ба таври дилхоҳ роҳандозӣ намоянд. Илова бар он, суғдиён гӯё гӯш ба қимор буданд, чун гурӯҳҳои ҷудогона ва камшумори аҷнабиёнро дарёфт мекарданд, пурра несту нобуд месохтанд. Гарчанде Спитамен ба душман пайваста талафот мерасонд, аммо муборизаҳои дурудароз вазъи ӯ ва лашкариёнашро душвор мегардонд. Қувва торафт кам, ҳамчунин яроқу аслиҳа ва хӯрока коҳиш меёфт. Душман бошад, баръакс, пайваста бо қувваҳои нав, лавозимоти ҷангӣ ва хӯрока таъмин мегардид.
Спитамени диловар бо лашкариёни вафодораш, ки хеле камшумор гардида буданд, ақибнишинӣ намуда, дар қалъаи «Харсанги суғдӣ» паноҳ ёфт. Қалъа дар нишебии қисмати ҷанубии қаторкӯҳҳои Ҳисор ҷо гирифта буд. Аз ҷиҳати мавқеи ҷойгиршавӣ хеле дастнорас ба ҳисоб мерафт. Ду сол пас, баҳори соли 327 Искандар бо лашкари бешумораш қалъаи «Харсанги суғдӣ»-ро ба муҳосира гирифт. Ҳарчанд забткорон онро ба муҳосира гирифта бошанд ҳам, истилои он кори саҳл набуд. Муҳофизатгарони он бо сарварии Спитамен қарор доданд, то нафаси охир бо душман биҷанганд. Муҳофизони қалъа ба таклифи юнону македониҳо бобати таслим шудан, бо як ғурур чунин посух доданд: «Бигузор Искандар ба худ сарбозони болдор пайдо намояд, то ин ки ӯро ба харсанг бароранд.»
Чунин посухи бебоконаю нописандонаи суғдиёни диловар Искандари македониро аз худ бехуд кард. Охир, чӣ тавр мешавад? Ӯ, лашкаркаши тавоно ними ҷаҳонро забт кардааст. Ҳатто шоҳи форсҳо, Дорои сеюмро бо лашкари бешумораш мағлуб гардонд. Аммо назди як гурӯҳи камшумори суғдиён оҷиз аст? Ба шароити кӯҳсор нигоҳ накарда, ба лашкариёнаш девонавор фармон дод, то ба фатҳи қалъаи «Харсанги суғдӣ» пардозанд. Ба душвориҳо нигоҳ накарда, ба онҳо муяссар гардид, аз пушти қалъа пайдо шаванд. Ҳамин тавр, муборизаи диловаронаи суғдиён бо сарварии Спитамени шуҷоъ қатъ гардид.
Муҳофизони қалъа пас аз қатли сарвари диловари хеш Спитамен ночор таслим шуданд. Миёни асирон Рухшона, духтари шоҳи Суғд низ ҳузур дошт. Искандар духтарро бо чунин зебоӣ дида, мафтуни ӯ гардид. Пас нахост ӯро чун асир ранҷонад. Қарор дод бо вай хонадор шавад. Искандар бо ин амал ашрофони суғдиро ҷониби худ кашида, ҳукмронияшро дар мулки Суғд тавонист устувор намояд.
Дар бораи қатли Спитамен фикру андешаҳо гуногун аст. Муаррихи қадим Квинт Куртсий ҳалокати Спитаменро чунин баён намудааст: «Спитамен ҳамсари худро бағоят дӯст медошт. Ҳамеша ӯро бо худ гирифта мебурд. Вай бошад, аз сарсониҳои пайваста дилгир шуда, ба Спитамен таклиф менамояд, ки ба раҳму шафқати Искандари ғолиб умед баста, таслим шавад. Спитамен дар посух маргро аз асорат авло медонад. Ҳангоми хоб ҳамсараш сари Спитаменро бурида, ҳамроҳи ғуломи худ ба бошгоҳи юнону македониҳо ҳозир мегардад. Сари ҳамсарашро ба Искандар месупорад.» Муарррихи дигари қадим Арриан фавти Спитаменро ба амали қабилаҳои форсзабонҳои кӯчӣ нисбат медиҳад. Ба ақидаи ин муаррих кӯчиҳо дар аввал корвони лавозимот ва хӯроки лашкари муқовиматгаронро ба яғмо мебаранд. Чун аз ҳаракати музаффаронаи лашкари Искандар дар биёбон огаҳ мегарданд, пешвои суғдиёни муборизро кушта, сарашро ба Искандар мефиристанд.
Сайёҳи ҷаҳонгард Саидаҳмади Давлаҳмад, ки пайваста решаҳои қадимаи мардуми форсзабон, аз ҷумла тоҷиконро ҷустуҷӯ дорад, андешаи муаррих Квинт Куртсийро тарафдорӣ мекунад.
– Куштори Спитамени диловар бо дасти занаш сурат гирифтааст, - мегӯяд Саидаҳмади Давлаҳмад. – Зани ӯ Рухшонаи зебосанам аст, ки баъдан Искандар бо вай хонадор мешавад. Қатли Спитамен бо дасти Рухшона аз рӯи ҳавою ҳавас сурат нагирифтааст. Ин кор аз ноилоҷист. Мувофиқи маълумоти то даврони мо расида, пас аз он ки охирин қароргоҳи муборизон «Харсанги суғдӣ» аз ҷониби истилогарон фатҳ гардид, тамоми ёрони Спитамен ба қатл расонда шуданд. Дар сурати идомаи муқовимат низ суғдиён хоҳу нохоҳ ба ҳалокат мерасиданд. Рухшона бо сари буридаи Спитамен назди Искандар омад. Зебоии зан саркардаи юнону македониҳоро ба ҳайрат овард. Ҳамин тавр бо вай хонадор шуд. Издивоҷи оила байни Рухшонаю Искандар боис гардид, ки аз онҳо фарзанд ба дунё ояду баъдан дар идораи давлатдории юнону македониҳо ширкат варзад. Аз авлоди суғдиён.
Дар бораи Искандари Македонӣ ва лашкаркашиҳои ӯ ба кишвари форсҳо синамогарони амрикоӣ ва ғарбӣ чанд филми ҳунарӣ офарида, дар яке аз филмҳо Рухшонаро духтари шоҳи форсҳо тасвир намудаанд. Баъзе таърихнигорон баръакс, ӯро духтари шоҳони бохтарӣ мепиндоранд.
– Ақида дар бораи духтари шоҳони бохтарӣ ва форсҳо будани Рухшона хатост, - бо боварии том мегӯяд Саидаҳмади Давлаҳмад. – Вай танҳо шоҳдухтари суғдист, на шоҳони дигар.
Марги Искандари Македонӣ дар соли 323 то солшумории милодӣ, боиси муноқиша байни саркардаҳои юнону македониҳо гардид. Барои тоҷу тахт ва ҷоҳу ҷалол. Дар натиҷаи кашмакашиҳо давлати бузурги таъсисдодаи Искандар ба қисматҳо ҷудо шуд. Соли 306 ҳудудҳои Бохтару Суғд ба ҳайати давлати Селевкидҳо ворид гардид. Давлат номи асосгузори худ Селевки 1-ро гирифтааст. Селевк падари Антиох маҳсуб ёфта, модараш Апана, духтари Спитамен мебошад.
– Маҳз Апана саъю кӯшиши зиёд ба харҷ додааст, то ин ки минтақаи ҷангдидаю харобгашта дубора эҳё шавад, - нақлашро идома бахшида мегӯяд Саидаҳмади Давлаҳмад. – Антиох бошад, дар бунёди давлати Юнону Бохтарӣ, ки дар идораи он мардуми таҳҷо низ нақши зиёд дошт, ҳиссагузор аст. Рухшона низ дар таърих нақши муҳим аз худ гузоштааст. Ҳарчанд кушандаи шавҳари худ, муборизи диловар Спитамен маҳсуб ёбад ҳам.
Толибшоҳи ДАВЛАТ,"ҶТ"
Мубориза беш аз се сол идома ёфт. Маркази набардҳои халқӣ Самарқанд гардид. Илҳомбахши ҳаракатҳои озодихоҳона, қаҳрамони мардуми Осиёи Марказӣ, суғдии ғаюр Спитамен ба ҳисоб мерафт. Аммо бартарӣ дар ҷониби лашкари бешумори Искандар буд. Искандар бо лашкараш суғдиёнро батадриҷ ба даруни кӯҳсорон танг карда дароварданд. Дар шароити кӯҳистон бо мардуме, ки маҳз дар чунин шароит ба воя расидааст, мубориза бурдан кори саҳл набуд. Шароит имкон намедод, лашкари юнону македониҳо қувваҳои бешуморро истифода бурда, амалиёти ҳарбиро ба таври дилхоҳ роҳандозӣ намоянд. Илова бар он, суғдиён гӯё гӯш ба қимор буданд, чун гурӯҳҳои ҷудогона ва камшумори аҷнабиёнро дарёфт мекарданд, пурра несту нобуд месохтанд. Гарчанде Спитамен ба душман пайваста талафот мерасонд, аммо муборизаҳои дурудароз вазъи ӯ ва лашкариёнашро душвор мегардонд. Қувва торафт кам, ҳамчунин яроқу аслиҳа ва хӯрока коҳиш меёфт. Душман бошад, баръакс, пайваста бо қувваҳои нав, лавозимоти ҷангӣ ва хӯрока таъмин мегардид.
Спитамени диловар бо лашкариёни вафодораш, ки хеле камшумор гардида буданд, ақибнишинӣ намуда, дар қалъаи «Харсанги суғдӣ» паноҳ ёфт. Қалъа дар нишебии қисмати ҷанубии қаторкӯҳҳои Ҳисор ҷо гирифта буд. Аз ҷиҳати мавқеи ҷойгиршавӣ хеле дастнорас ба ҳисоб мерафт. Ду сол пас, баҳори соли 327 Искандар бо лашкари бешумораш қалъаи «Харсанги суғдӣ»-ро ба муҳосира гирифт. Ҳарчанд забткорон онро ба муҳосира гирифта бошанд ҳам, истилои он кори саҳл набуд. Муҳофизатгарони он бо сарварии Спитамен қарор доданд, то нафаси охир бо душман биҷанганд. Муҳофизони қалъа ба таклифи юнону македониҳо бобати таслим шудан, бо як ғурур чунин посух доданд: «Бигузор Искандар ба худ сарбозони болдор пайдо намояд, то ин ки ӯро ба харсанг бароранд.»
Чунин посухи бебоконаю нописандонаи суғдиёни диловар Искандари македониро аз худ бехуд кард. Охир, чӣ тавр мешавад? Ӯ, лашкаркаши тавоно ними ҷаҳонро забт кардааст. Ҳатто шоҳи форсҳо, Дорои сеюмро бо лашкари бешумораш мағлуб гардонд. Аммо назди як гурӯҳи камшумори суғдиён оҷиз аст? Ба шароити кӯҳсор нигоҳ накарда, ба лашкариёнаш девонавор фармон дод, то ба фатҳи қалъаи «Харсанги суғдӣ» пардозанд. Ба душвориҳо нигоҳ накарда, ба онҳо муяссар гардид, аз пушти қалъа пайдо шаванд. Ҳамин тавр, муборизаи диловаронаи суғдиён бо сарварии Спитамени шуҷоъ қатъ гардид.
Муҳофизони қалъа пас аз қатли сарвари диловари хеш Спитамен ночор таслим шуданд. Миёни асирон Рухшона, духтари шоҳи Суғд низ ҳузур дошт. Искандар духтарро бо чунин зебоӣ дида, мафтуни ӯ гардид. Пас нахост ӯро чун асир ранҷонад. Қарор дод бо вай хонадор шавад. Искандар бо ин амал ашрофони суғдиро ҷониби худ кашида, ҳукмронияшро дар мулки Суғд тавонист устувор намояд.
Дар бораи қатли Спитамен фикру андешаҳо гуногун аст. Муаррихи қадим Квинт Куртсий ҳалокати Спитаменро чунин баён намудааст: «Спитамен ҳамсари худро бағоят дӯст медошт. Ҳамеша ӯро бо худ гирифта мебурд. Вай бошад, аз сарсониҳои пайваста дилгир шуда, ба Спитамен таклиф менамояд, ки ба раҳму шафқати Искандари ғолиб умед баста, таслим шавад. Спитамен дар посух маргро аз асорат авло медонад. Ҳангоми хоб ҳамсараш сари Спитаменро бурида, ҳамроҳи ғуломи худ ба бошгоҳи юнону македониҳо ҳозир мегардад. Сари ҳамсарашро ба Искандар месупорад.» Муарррихи дигари қадим Арриан фавти Спитаменро ба амали қабилаҳои форсзабонҳои кӯчӣ нисбат медиҳад. Ба ақидаи ин муаррих кӯчиҳо дар аввал корвони лавозимот ва хӯроки лашкари муқовиматгаронро ба яғмо мебаранд. Чун аз ҳаракати музаффаронаи лашкари Искандар дар биёбон огаҳ мегарданд, пешвои суғдиёни муборизро кушта, сарашро ба Искандар мефиристанд.
Сайёҳи ҷаҳонгард Саидаҳмади Давлаҳмад, ки пайваста решаҳои қадимаи мардуми форсзабон, аз ҷумла тоҷиконро ҷустуҷӯ дорад, андешаи муаррих Квинт Куртсийро тарафдорӣ мекунад.
– Куштори Спитамени диловар бо дасти занаш сурат гирифтааст, - мегӯяд Саидаҳмади Давлаҳмад. – Зани ӯ Рухшонаи зебосанам аст, ки баъдан Искандар бо вай хонадор мешавад. Қатли Спитамен бо дасти Рухшона аз рӯи ҳавою ҳавас сурат нагирифтааст. Ин кор аз ноилоҷист. Мувофиқи маълумоти то даврони мо расида, пас аз он ки охирин қароргоҳи муборизон «Харсанги суғдӣ» аз ҷониби истилогарон фатҳ гардид, тамоми ёрони Спитамен ба қатл расонда шуданд. Дар сурати идомаи муқовимат низ суғдиён хоҳу нохоҳ ба ҳалокат мерасиданд. Рухшона бо сари буридаи Спитамен назди Искандар омад. Зебоии зан саркардаи юнону македониҳоро ба ҳайрат овард. Ҳамин тавр бо вай хонадор шуд. Издивоҷи оила байни Рухшонаю Искандар боис гардид, ки аз онҳо фарзанд ба дунё ояду баъдан дар идораи давлатдории юнону македониҳо ширкат варзад. Аз авлоди суғдиён.
Дар бораи Искандари Македонӣ ва лашкаркашиҳои ӯ ба кишвари форсҳо синамогарони амрикоӣ ва ғарбӣ чанд филми ҳунарӣ офарида, дар яке аз филмҳо Рухшонаро духтари шоҳи форсҳо тасвир намудаанд. Баъзе таърихнигорон баръакс, ӯро духтари шоҳони бохтарӣ мепиндоранд.
– Ақида дар бораи духтари шоҳони бохтарӣ ва форсҳо будани Рухшона хатост, - бо боварии том мегӯяд Саидаҳмади Давлаҳмад. – Вай танҳо шоҳдухтари суғдист, на шоҳони дигар.
Марги Искандари Македонӣ дар соли 323 то солшумории милодӣ, боиси муноқиша байни саркардаҳои юнону македониҳо гардид. Барои тоҷу тахт ва ҷоҳу ҷалол. Дар натиҷаи кашмакашиҳо давлати бузурги таъсисдодаи Искандар ба қисматҳо ҷудо шуд. Соли 306 ҳудудҳои Бохтару Суғд ба ҳайати давлати Селевкидҳо ворид гардид. Давлат номи асосгузори худ Селевки 1-ро гирифтааст. Селевк падари Антиох маҳсуб ёфта, модараш Апана, духтари Спитамен мебошад.
– Маҳз Апана саъю кӯшиши зиёд ба харҷ додааст, то ин ки минтақаи ҷангдидаю харобгашта дубора эҳё шавад, - нақлашро идома бахшида мегӯяд Саидаҳмади Давлаҳмад. – Антиох бошад, дар бунёди давлати Юнону Бохтарӣ, ки дар идораи он мардуми таҳҷо низ нақши зиёд дошт, ҳиссагузор аст. Рухшона низ дар таърих нақши муҳим аз худ гузоштааст. Ҳарчанд кушандаи шавҳари худ, муборизи диловар Спитамен маҳсуб ёбад ҳам.
Толибшоҳи ДАВЛАТ,"ҶТ"
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед