Бо супориш ва ташаббуси Пешвои муаззами миллат муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон соли дуюм аст, ки озмуни ҷумҳуриявии “Илм - фурӯғи маърифат” доир мешавад. Даври ниҳоии озмун 21 - 25-уми ноябр дар шаҳри Душанбе баргузор гашт. Имрӯзҳо қисме аз мардум дар мавриди шаффофу боадолатона гузаштани озмун ва навовариҳо дар соҳаи илм сухан мекунанд, бархеи дигар дар андешаи чӣ гуна баргузор шудани озмун дар солҳои минбаъда ҳастанд. Вобаста ба ин ва дигар паҳлуҳои баргузории ин озмун бо Ризои Баҳромзод, ходими илмии Институти физикаю техникаи ба номи С. Умарови Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон суҳбате анҷом додем.

- Сараввал мехостем аз мушоҳида ва бардоштҳои худ мегуфтед. Озмун дар кадом шакл ташкил ва баргузор гашт?

- Озмуни имсола низ мисли соли аввал дар сатҳи хеле баланд баргузор гашт. Он аз чор давр иборат буд:

- даври якум - миёни мактабҳои миёна ва олии касбӣ;

- даври дуюм - шаҳру ноҳияҳо;

- даври сеюм – вилоятҳо ва шаҳри Душанбе;

- даври чорум - ҷумҳуриявӣ.

Даври ниҳоии озмун дар пажӯҳишгоҳҳои Академияи миллии илмҳои Тоҷикистон ва факултетҳои Донишгоҳи миллии Тоҷикистон баргузор гашт.

- Омодагии иштирокчиён ба озмун чӣ гуна буд?

- Омодагии иштирокчиён нисбат ба соли қабл беҳтар буд. Зеро аксари онҳо соли гузашта низ иштирок карда буданд ва дар мавриди озмун ва рафти баргузории он то ҷое маълумот доштанд. Аз ҳамин сабаб, имсол бо як таҷрибаи нав ва омодагии ҷиддӣ ба озмун омада буданд. Онҳо соли гузашта диданд, ки озмун чи гуна ҷараён мегирад, саволҳо ва масъалаҳои амалӣ тақрибан чӣ гуна хоҳад буд. Яъне як тасаввуроти комиле доштанд дар мавриди баргузории озмун.

- Озмуни имсола чӣ тафовутҳо дошт?

- Ба фарқ аз соли гузашта имсол дигаргуниҳо ба назар мерасиданд. Аз ҷумла, ба Низомномаи озмун банди 47 ворид карда шуд, ки соли қабл набуд. Ин додани имтиёзҳо ба ҳамаи иштирокчиён мебошад. Масалан, мувофиқи ин банди низомнома тамоми иштирокчиёни даври ҷумҳуриявӣ, новобаста аз он ки соҳиби ҷой мешаванд ё не, ба донишгоҳҳои олии кишвар аз рӯи ихтисосҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва техникӣ бе имтиҳон ба таври ройгон қабул карда мешаванд. Агар довталаб донишҷӯ бошад, метавонад дар магистратура ва дар зинаҳои баъдии таҳсилот ройгон таҳсил намояд. Ин як омили бисёр хуби ҳавасмандгардонӣ барои иштирокчиёни озмун аст.

- Сабаб чӣ буд, ки дар баъзе аз номинатсияҳои озмун касе сазовори мақоми аввал нагашт?

- Мувофиқи банди 28-и низомнома дар сурати аз 70% кам ба даст овардани холҳо дар номинатсия ҷойи якум дода намешавад. Мутаассифона, имсол дар се номинатсия дар байни донишҷӯён - “Физика ва астрономия”, “Математика” ва “Технологияи информатсионӣ” касе натавонист, меъёри муқарраршударо иҷро кунад ва ҳамин тавр дар ин се номинатсия ҷои аввал дода нашуд.

- Оё озмун дар он шакле, ки интизориашро доштед, баргузор гашт?

- Озмун дар он сатҳе, ки мо интизориашро доштем, баргузор гашт. Вале бо вуҷуди ин баъзе ҳолатҳое низ буданд, ки мо онро аслан интизор надош-тем. Яке аз чунин лаҳзаҳо ин муайян нашудани ҷои аввал дар баъзе аз номинатсияҳое, ки дар боло қайд кардем, буд. Ҳамчунин имсол низ касе сазовори шоҳҷоиза дониста нашуд. Мо интизор доштем, ки имсол ба озмун кашфиёт ё ихтирооте пешниҳод мешавад, ки сазовори шоҳҷоиза бошад, вале мутаассифона чунин нашуд.

- Соли гузашта дар яке аз мусоҳибаҳои худ қайд карда будед, ки дар баъзе аз ноҳияву шаҳрҳо моҳияти низомномаро ба хубӣ дарк накарда, ҳатто баъзе иштирокчиён дар даври аввал ва дуюм иштирок накарда, ба даври вилоятӣ сафарбар гардида буданд. Оё имсол ин ва дигар камбудиҳои ҷойдошта бартараф шуданд?

- Мутаассифона, имсол низ буданд он камбудиҳое, ки соли қабл мо барои бартараф сохтани онҳо талош карда будем. Мисоли чунин камбудиҳо, аз сабаби нодуруст омода кардани ҳуҷҷат ба озмун роҳ надодани як нафар довталаб аз номинатсияи “География” дар даври ҷумҳуриявӣ буд. Ин ҳам рабт дорад ба дуруст дарк накардани моҳияти озмун ва беаҳамиятии масъулон. Мутаассифона, дар баъзе мактабҳо ва шаҳру ноҳияҳо ба дурустии ҳуҷҷати довталабон аҳамияти ҷиддӣ надодаанд.

- Барои бартараф сохтани чунин иштибоҳот дар соли оянда чӣ тадбирҳо андешида шуд?

- Аз тарафи комиссияи ҷумҳуриявӣ тасмим гирифта шуд, ки соли оянда пеш аз гузаронидани даври якум ва дуюми озмун дар минтақаҳо семинарҳои омӯзишӣ ташкил карда шавад ва дар ин семинарҳо тарзи дуруст гузаронидани озмун ва бехато пур кардани ҳуҷҷатҳо ба дов-талабон ва нафарони масъул фаҳмонида мешавад.

- Нақши озмуни мазкур барои расидан ба ҳадафи чоруми стратегии кишвар - саноатикунонии босуръат то чӣ андоза муҳим буда метавонад?

- Албатта, ташкили ин озмун ва эълон гардидани “Бистсолаи омӯзиш ва рушди фанҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва риёзӣ дар соҳаи илму маориф” барои амалисозии ҳадафи чоруми стратегии кишвар - саноатикунонии босуръат нақши калидиро мебозад. Зеро баъди эълон гардидани ин ҳадафи чоруми стратегӣ дарк карда шуд, ки мо ба мутахассисони сатҳи баланд ва хуби ин соҳаҳо ниёз дорем ва барои бароварда кардани ин ниёзҳо моро зарур аст, то ҷавононро ба ин фанҳо бештар ҷалб кунем. Ташкили ин озмун бошад, яке аз он омилҳои асосии ҷалбкунандаи насли ҷавон ба фанҳои дақиқ ва соҳаҳои техникӣ мебошад, ки баъди таҳсилашон онҳо ба соҳаҳои гуногуни саноат, истеҳсолот ва иқтисодиёт мераванд ва барои беҳтар шудани вазъи иқтисодиву иҷтимоии Тоҷикистон саҳми худро мегузоранд, ки ба амалишавии ҳадафи чоруми стратегӣ оварда мерасонад.

- Ба андешаи шумо фарқи озмуни мазкур аз олимпиадаҳои ҷумҳуриявӣ ва байналмилалӣ дар чист?

- Аз якчанд чиҳат ин озмун аз олимпиадаҳои ҷумҳуриявӣ ва байналмилалӣ фарқ дорад. Агар муқоиса кунем, олимпиадаҳои ҷумҳуриявиро хусусан дар самтҳои математика, барномасозӣ, физика ва астрономия танҳо масъалаҳои амалӣ дода мешаванд. Яъне иштирокчӣ мисолу масъаларо ҳал мекунад ва аз рӯи он натиҷа муайян карда мешавад. Вале дар озмуни “Илм - фурӯғи маърифат” иштирокчиён ба саволҳои назариявӣ ҳам посух медиҳанд. Дар химия бошад, ба ғайр аз назария-вию амалӣ боз машғулиятҳои омӯзишӣ низ мегузаронанд, ки як фарқияти ҷиддӣ нисбат ба олимпиадаҳои ҷумҳуриявӣ мебошад. Зеро аксаран намояндагони фанҳои дақиқ бештар ба ҳалли масъалаҳо машғул шуда, ба моҳияти назариявии қонуну равандҳои физикӣ аҳамият намедиҳанд. Ин боис мегардад, ки ҳангоми посух додан ба саволҳои шифоҳӣ ба иштибоҳоти зиёд роҳ медиҳанд.

Фарқияти дуюм ин доштани имтиёзҳои хеле хуб мебошад. Масалан, ҳангоми ғолиб шудан дар олимпиадаҳои ҷумҳуриявӣ иштирокчӣ бевосита ба донишгоҳҳо дохил намешавад. Вале дар озмуни “Илм - фурӯғи маърифат” ғолибони ҷойҳои ифтихорӣ метавонанд, бе ягон имтиҳон ба дилхоҳ ихтисосҳои донишгоҳҳои кишвар ба таври ройгон таҳсил намоянд ва дар баробари ин нафароне, ки то даври ҷумҳуриявӣ рафтаанд, метавонанд, аз рӯи ихтисосҳои табиатшиносӣ, дақиқ ва техникӣ ба таври буҷавӣ донишҷӯ гарданд. Ҳамчунин он омӯзгороне, ки шогирдонашон сазовори ҷойҳои якум, дуюм ва сеюм мегарданд, ба гирифтани унвони “Аълочии маъориф ва илм”, инчунин маблағ дар хаҷми 10000 сомонӣ мушарраф мешаванд. Худи иштирокчиён бошанд, барои дарёфти мақоми аввал 35000 сомонӣ, мақоми дуюм 25000 сомонӣ ва мақоми сеюм 15000 сомонӣ қадрдонӣ мегарданд. Намоиши раванди гузариши озмун тавассути телевизион бошад, яке аз фарқҳои дигар аст, ки дар бисёре аз олимпиадаҳо чунин имкониятҳо нест. Ин гуна имтиёзҳо боис мегарданд, то озмуни “Илм - фурӯғи маърифат” аз дигар олимпиадаҳо фарқ дошта бошад.

Мусоҳиб
Ҳошим РАҲМАТУЛЛОЕВ,
“ҶТ”