Бетарафӣ бешарафист! Сухане, ки пайваста Пешвои миллат дар тамоми баромадҳояшон зикр мекунанд. Бале, нафари бетараф, махсусан дар масъала ва муаммоҳои давлатдориву давлатсозӣ бешараф аст. Чунки маҳз бетарафии имрӯзаи ӯ метавонад, чандин солҳо ҷомеаро қафо занаду дар рушду нумуи кишварамон монеа гардад. Манзур аз ин гуфтаҳо сатҳи дониши расонавии ҷавонон, алалхусус дастрасии онҳо ба иттилоот мебошад. Ҷавонон то кадом андоза иттилооти расмиро дастрас мекунанд? Аз сомонаҳои расмӣ истифода мекунанд? Дастрасии онҳо ба иттилоот чӣ гуна аст? Инҳо суолҳоест, ки дар раванди давлатсозии мо бояд таҳлилу баррасӣ карда шаванд.

Агар мо ба таърихи на он қадар дури Тоҷикистон назар афканем, мебинем, ки мардум хабару маълумотро танҳо аз як телевизиону радио ва рӯзномаҳои давлатӣ дастрас менамуданд. Аммо баъди оне ки интернет ва шабакаҳои иҷтимоӣ пайдо гардид, манбаъҳои зиёди иттилоърасонӣ ба вуҷуд омад. Мардум бештари иттилоотро аз шабакаҳои иҷтимоӣ ва сомонаҳои интернетӣ дастрас мекунанд. Аммо, на ҳама ба дурустии иттилоот назар меафкананду сарчашмаи онро меҷуянд. Дар ҳоли ҳозир кам нафароне ҳастанд, ки сомонаҳои давлатиро ҳамчун манбаи асосии иттилоот истифода баранд. Чизе, ки имрӯз барои мардуми мо ба як дард табдил шудааст.

ВАҚТЕ МИЁНИ ДОНИШҶӮВУ МУҲОҶИР ТАФОВУТ НЕСТ...

Барои исботи андешаҳоямон мо аз якчанд донишҷӯ пурсон шудем, ки хабарҳоро аз кадом сомонаҳо мехонанд. Ҷавобҳо мухталифанд, аммо ҷои мулоҳиза аст, ки касе аз сомонаҳои расмӣ ҳарф намезанаду аксарият аз шабакаҳои иҷтимоӣ ном мебаранд.

Масалан, Кароматулло Назаров, донишҷӯи ДДФСТ, мегӯяд, ки хабарҳоро бештар аз шабакаҳои иҷтимоӣ мехонаду дар мавриди сарчашма ва дурустии иттилоот аслан фикр намекунад. Донишҷӯи дигар бо номи Исо Узбеков низ айнан ҳамин гуна назар дод.

Аз ҳама бадаш он аст, ки бештари донишҷӯён аз вуҷуди аксар сомонаҳои расмӣ хабар надоранд.

Дар баробари доир ба масъалаи мазкур аз донишҷӯён пурсон шуданамон, боз назари ҷавонони муҳоҷирро пурсон шудем. Онҳо низ дар масъалаи дастрасии иттилоот ба қавле меланганду ба шабакаҳои иҷтимоӣ бартарӣ медиҳанд.

Нуралӣ Муродалиев, айни ҳол дар Федератсияи Русия фаъолият дошта, доири ин мавзуъ гуфт, ки дар ин ҷо мо аз интернет истифода мебарем, аммо аз сомонаҳои расмӣ ҳеҷ хабар намехонем. Бештар хабарҳоро аз шабакаҳои иҷтимоии назири инстаграму фейсбук даст-рас мекунем. Нуралӣ ҳарчанд таҳсилдидаи яке аз макотибҳои олии кишвар аст, бо вуҷуди ин барои дарёфти хабарҳо ба сомонаҳои расмӣ сар намезанад.

Дар суҳбат бо чанд муҳоҷири дигар мо ҳамин чизро пайхас кардем, ки онҳо аслан дар мавриди дурустии хабарҳо таваҷҷуҳ намекунанду ҳар гуна иттилои дастрасшударо чун иттилои дақиқ мепазиранд. Шояд мушкил дар он аст, ки мо натавониста истодаем, ки сомонаҳои расмии худро ҳамчун манбаъҳои муътамад барои хонандагон пешниҳод созем.

ТАҲКУРСӢ НАДОРЕМ

То ҷое маълум аст, дар самти омӯзиши иттилоот дар мактабҳои миёна таҳкурсии дақиқе мавҷуд нест. Зеро аксар вақт дар мактабҳои миёна фақат дар компютер навиштанро тавассути барномаи Word меомӯзонанду халос. Аммо дар мавриди хабар, сомонаҳои интернетӣ ва шабакаҳои иҷтимоӣ чизе дар барномаву китобҳои дарсӣ нест. Танҳо гуфта мешавад, ки шабакаи интернет вуҷуд дораду халос. Он ҳам хеле кӯтоҳ ва норавшан аст, ки ин албатта ба ташаккули дониши расонавии ҷавонон халал ворид менамояд.

Фирдавси Низом, муҳаққиқи журналистикаи чандрасонаӣ бар ин андеша аст, ки бештар дар мактабҳои миёна ва олии кишвар ба ин масъала аз нигоҳи техникӣ менигаранд, ки ин то ҷое нодуруст аст. Бояд ба ин масъала ҳам аз лиҳози илмӣ ва ҳам эҷодӣ муносибат кунем.

Ба ақидаи ин коршинос саводи расонаӣ аз масъалаҳоест, ки барои насли ҷавон хеле муҳим ва дар шароити имрӯз зарурӣ ба ҳисоб меравад. “Бояд дар шароити имрӯз ба ҷавонон амалан ва илман фаҳмонем, ки иттилоотро аз куҷо дастрас карда метавонанду то кадом андоза ба дуруст будани он бовар мекунанд”.

МУШКИЛ ДАР ЧИСТ?

- Ин сабабҳои гуногун дорад. Аввал ин ки сомонаҳои расмӣ ё хабарии мо чандон фаъол нестанд. Набудани хабарҳои рӯзмарра, яъне он хабарҳое, ки набзи ҷомеаро инъикос наменамоянд ва ин метавонад сабаби рӯ наовардани ҷавонон ва умуман аксарият қишри ҷомеа ба сомонаҳо бошад. Дигар ин ки аксар ҷавононе, ки имрӯз ба шабакаҳои иҷтимоӣ рӯ овардаанд, на он қадар майл ба мутолиаи хабар ва хондани китобҳо доранд, - мегӯяд Фирдавси Низом.

Ба назари коршиносон ин ҳам аз кам будани дониши расонавии мост. Ин мушкил замоне ҳал мегардад, ки дар мактабу донишгоҳҳо дониши расонаӣ ва ташхису дастрасии иттилоот ба таври рӯякӣ неву ҳамчун фан ба роҳ монда шавад. Яъне ҳамон гунае, ки фанҳои забону таърих ва адабиёт ҳаст, бояд ба монанди ин фанҳо фанни омӯзиши саводи расонаӣ ба роҳ монда шавад.

- Ҳоло саводи расонаӣ нисбати чанд соли қабл хубтар шудааст, чунки пештар дар шабакаҳои иҷтимоӣ одамони таҳқиргар бозори гарми худро доштанд, аммо ҳоло бозори онҳо сард аст. Яъне ин аз он дарак медиҳад, ки саводи расонавии ҷавонон рушд карда истодааст, аммо дар сатҳи зарурӣ не. Бояд ҳарчи бештар ҷавононро вобаста ба донишҳои расонаӣ муҷаҳҳаз кунем. Омӯзиши фанни саводи расонаӣ метавонад, ҷавононро аз хатарҳои дурӯғпароканӣ дар интернет, махсусан шабакаҳои иҷтимоӣ эмин нигоҳ дорад,- гуфт Ф. Низом.

ВАЗОРАТ: “МО МЕОМӮЗОНЕМ”, ОМӮЗГОР: “НЕ”

Доир ба омӯзиши амиқи сомонаҳои интернетӣ, иттилоот, инчунин шабакаҳои иҷтимоӣ ба Вазорати маориф ва илм тамос гирифтем. Мирзозода Наврӯз, сардори Раёсати таҳсилоти олӣ ва баъдидипломӣ гуфт, ки ин мавзуъҳо дар доираи фанни технологияи иттилоотӣ дар донишгоҳҳо омӯзонида мешавад. Ва дар умум фанни технологияи иттилоотӣ барои донишҷӯёни макотибҳои олӣ дар ҳаҷми панҷ кредит омӯзонида мешавад. Аммо ин корманди вазорат мушаххасан нагуфт, ки раванди омӯзиш чӣ гуна ва кадом паҳлуҳои мавзуъро фаро мегирад.

Аз ин гуфтаҳо низ пай бурдан мумкин аст, ки ин яке аз масъалаҳои ҳанӯз ки ҳалнашуда боқӣ мондааст.

Шамсулло Тағоев дар Донишгоҳи миллии Тоҷикистон аз фани технологияи иттилоотӣ ба донишҷӯён дарс мегӯяд. Ӯ гуфт дар мавриди сомонаҳои иттилоотӣ, хабарҳои саҳеҳу носаҳеҳ, сарчашмаҳои иттилоот, инчунин шабакаҳои иҷтимоӣ дар умум донишҳои расонаӣ дар донишгоҳ ба донишҷӯён омӯзонида намешавад.

- Як соат ду соат дар бораи шабакаҳо мавзуъ ҳаст, аммо фарогир ба дониши расонаӣ нест. Дар дарсҳо донишҷӯён бештар ҷиҳати техникиро меомӯзанд. Шабакаҳои иҷтимоию, сомо-наҳои иттилоотӣ, хабар ва монанд ба инҳо барномаи дарсӣ вуҷуд надорад. Агар ин мавзуъҳо ба роҳ монда шавад, бисёр хуб мешавад,-гуфт Ш. Тағоев.

Ҳатто дар донишгоҳҳои кишвар вобаста ба донишҳои расонавии донишҷӯён дарсҳо ба роҳ монда намешавад. Албатта, касе аз пеши худ кореро, махсусан дар муассисаҳои давлатӣ анҷом намедиҳад. Ин мушкилии омӯзгорон нест, балки мушкилии Вазорати маориф ва илм аст, ки вобаста ба ин дар чанд соли ахир корбарӣ накардааст. Ба назари омӯзгорон агар вазорат дар барномаҳои дарсӣ ин мавзуъҳоро ҷой диҳад, чунин дарсҳо ба роҳ монда мешавад.

БА ҶОИ ПЕШНИҲОД

Чаро баъзе ҷавони тоҷик аъзои ким - кадом гурӯҳ мешаваду як ҷопонӣ ё хитоӣ не? Албатта, ки ҷавон не, балки мо гунаҳкорем, намеомӯзонем ва нафаҳмонем. Ҷавонон бештар аз нофаҳмӣ ва ноогоҳӣ ба хатоҳо роҳ медиҳанд. Сомонаҳои расмиро сарфаҳм намераванд ва дурустиву нодурустии хабарҳоро ташхис карда наметавонанд. Ин боис мегардад, ки ҷавон иттилоотро аз сомонаҳои мамнуъ, шабакаҳои иҷтимоии мамнуъ дастрасу мутолиа менамоянд ва тағйири мафкура менамоянд. Аз ин рӯ, хуб мешуд, ки барои рафъи ин ҳама мушкилҳо Вазорати маориф ва илм фанни махсусеро барои хонандагону донишҷӯён ба роҳ монад ё дар доираи дарсҳои технологияи иттилоотӣ омӯзиши саводи расонавиро ҷой кунад. Агар ин корҳо ба роҳ монда нашаванд, ҳар хатое, ки ҷавонони мо тавассути интернет анҷом медиҳанд, бо гуноҳи мост, на ҷавон.