СИЁСАТ
Ҷумъа 19 Апрел 2024 08:38
Содир Ҷабборов президенти Қирғизистон рӯзи 23 октябр зимни як нишасти матбуотӣ дар Бишкек изҳор дошт, моҳи май аз комиссиюни байниҳукуматӣ санадҳои марбут ба баҳсҳои марзиву ҷараёни музокироти байниҳукуматиро талаб кард, ки “он ҷо се масъалаи баҳсӣ ҳаст. Якум - 275 метр дар қитъаи Торт-Кочо, Жак - Орук Кок -Таше. Дуюм - роҳи самти Ворух ва сеюм нуқтаҳои баҳсии ноҳияҳои Ботканд ва Лайлак”. Ӯ гуфт, ки “аз назари ҳуқуқӣ мо ҳақ ҳастем”.
Ин изҳорот нигаронии зиёдеро дар ҷомеаи тоҷик ба миён оварда, дар шабакаҳои иҷтимоӣ баҳсҳои тезу тунд сурат гирифт.
“БЕҲУҚУҚӢ” ДАР МАҚОМОТИ ҚИРҒИЗ
Президенти ин кишвари ҳамсоя изҳор намуд, ки протоколи аз ҷониби Адахон Мадумаров имзошуда оид ба сарҳади Тоҷикистону Қирғизистон эътибор ва ҳукми қонунӣ надорад.
Ба гуфтаи вай, Мадумаров ҳаққи имзои ин протоколро надошт ва ин заминҳо ба қаламравҳои Қирғизистон тааллуқ доштаанд.
“3-юми марти соли 2009 Адахон Мадумаров дар мақоми раиси Шӯрои амният созишномае имзо кард, ки ба гуфтааш, бар асоси он, Душанбе роҳеро, ки ба самти ноҳияи Лайлаки Қирғизистон мебарад, аз они худ меномад. 275 метри қаламравро аз они Тоҷикистон меномад, вале аз Тоҷикистон дархост кардааст, ки онро ба муҳлати 49 сол ба иҷора диҳад. Онҳо мегӯянд, 12 сол гузашт ва баъди 37 сол мо онро мебандем, ва ё аз роҳи музокирот, муҳлати иҷораро тамдид мекунем. Ман гуфтам, ки Мадумаров ба ин ҳақ надошт”, - гуфт Ҷабборов.
Ӯ дар идома афзуд: “Ман метавонам дар ин масъала нуқта гузорам, вале дар ин сурат баъди 37 сол Лайлак ба анклав табдил мешавад”.
Ин гуфтаҳои Ҷабборов баҳси дигареро миёни ҷомеаи тоҷик ба вуҷуд овард. Ҳизби демократии Тоҷикистон ин амалкарди кишвари Қирғизистонро мутобиқ ба меъёрҳои равобити байналмилал надониста, онро фишор ба давлати Тоҷикистон унвон кард.
“Ӯ бо ғайриқонунӣ хондани қарордодҳои миёни ҳукумати пешини Қирғизистон бо давлати Тоҷикистон, ҳамаи қитъаҳои заминҳои дар асоси шартнома барои истифодаи муваққат додашудаи Тоҷикистонро моли худ медонад”,- омадааст дар изҳороти ҲДТ.
Парвиз Муллоҷонов, сиёсатшиноси тоҷик мегӯяд, ки дар таҳия ва санҷиши ин созишнома қариб ҳамаи мақомоти давлатии Қирғизистон ширкат карда, якдилона онро ҷонибдорӣ намуданд ва котиби Шӯрои амният тибқи қонун онро танҳо худаш қабулу имзо карда наметавонист. Ва он замон барои имзои он ӯ ҳамаи ваколатҳоро дошт.
“Имрӯз худи манобеи қирғиз мегӯянд, ки маъракаи зидди Мадумаровро мақомот ҳанӯз соли 2019 оғоз кардаанд, зеро ӯ раиси ҳизби мухолифи “Бутун Қирғизистон” аст. Аллакай ҳамон замон низ мақомот ин протоколро баҳона барои муттаҳам ва бадном кардани Мадумаров, ки ҳукуматро шадидан интиқод мекард, истифода карданд. Яъне, ин бештар як масъалаи дохилии сиёсӣ буда, мушкилоти низоъ дар Исфара-Ботканд барои ҳисоббаробарӣ бо рақибони сиёсӣ истифода мешавад”, - изҳор дошт сиёсатшинос.
Коршинос қайд намуд, ки омилии асосии вазъи мураккаб дар раванди музокирот бо сиёсатмадорони қирғиз маҳз ҳамин аст.
“Имрӯз мақомот мегӯянд, ки котиби Шӯрои амният ҳаққи имзои созишномаҳоро надошт. Фардо каси дигар ба сари қудрат меояд ва мегӯяд, ки Тошиев ва Ҷабборов имрӯз ба имзои қарордодҳо ҳуқуқ надоштанд”, - илова намуд Парвиз Муллоҷонов.
ДАЪВОИ БЕАСОС
Изҳороти дигаре, ки аз ҷониби Содир Ҷабборов садо дод, дар мавриди Мурғоб буд, ки ӯ мегӯяд, қаблан ин минтақа ба Қирғизистон тааллуқ дошт ва бояд ҷониби Тоҷикистон онро баргардонад.
“Онҳо (ҷониби Тоҷикистон) мегӯянд соли 1924 ин заминҳо ба мо гузашт.
Ман гуфтам, агар ин хел бошад, мо соли 1924 ба шумо Мурғобро бо масоҳати 3 миллион гектар додем. Биёед, онро ба мо баргардонед. Онҳо розӣ нестанд. Комиссияи байниҳукуматӣ кор мекунад. Дафъаи гузашта онҳо боз 8 километри дигарро аниқ карданд”, - гуфт Ҷабборов.
Вале сиёсатшинос Парвиз Муллоҷонв мегӯяд, дар бораи ба кӣ мансуб будани ин қитъаҳои замин баҳсе вуҷуд надошт.
“Даъвоҳо ба Мурғобу Ҷиргатол ба сифати далели зидди харитаи соли 1924 дар ду соли ахир рӯи кор омаданд, замоне, ки Ворух тавассути долон бо Тоҷикистон пайваст шуда буд. Аз рӯзи аввали таъсиси ҶШС Тоҷикистон ва ҶШС Қирғизистон қаламрави вилояти Мурғоб дар ҳайати Тоҷикистон қарор дошт”, - зикр кард коршинос.
Ҳизби демократи Тоҷикистон даъвои президенти Қирғизистонро дар мавриди дар гузашта ба онҳо тааллуқ доштани ноҳияи Мурғоб беасос донист.
“Содир Ҷабборов дар “амалиёти ватандӯстонаи худ” чуқуртар даромадааст. Дар баҳсҳои пешин таърихнигорон ба ин масъала посух додаанд ва дубора пеш гузоштани он буғзи иғвои бузургро дорад. Зеро аз замони таъсиси Тоҷикистон ҳамчун ҷумҳурии худмухтор ва ҷумҳурии мухтори ИҶШС ноҳияи Мурғоб дар қаламрави Тоҷикистон буд”,-омадааст, дар изҳороти ин ҳизб.
СУХАНРОНИИ ВИДЕОИИ ҶАББОРОВ СОХТААСТ
Ҳамазамон Содир Ҷабборов дар ин нишаст гуфт, “ҳатто имрӯз” созишномаро имзо кунад, аммо ин аз Бишкек вобаста нест.
Ҷабборов бо баёни нукта масъалаҳои вобаста ба марзи миёни кишвараш бо Тоҷикистонро тарзе пешниҳод кардааст, ки гӯё тарафи Тоҷикистон мушкили асосии ҳалли масъалаҳои марзӣ мебошад.
Саидҷаъфар Усмонзода, вакили порлумони Тоҷикистон, даъвои нави Қирғизистонро барои ҳалли баҳси марзӣ боиси таассуф хонда, гуфт, ки сиёсати пешгирифтаи раҳбарияти Қирғизистон боиси мухолифатҳои миллӣ шудааст ва метавонад, оқибати фоҷеабор дошта бошад.
Ҳамзамон гуфт, ки давлат ва миллати Тоҷикистон тарси ҳуҷуми ин кишварро надорад ва мардуми мо қодир аст ба ҳар гуна таҳдидҳо посухи сазовор бидиҳад. Вале тарс аз даргирии ҷанг ва мухолифати миллист, ки оташи он дар пешорӯи равишҳои тундгароёна ва бесарусомонии гурӯҳи ҷангҷӯи Толибон хеле хатарнок хоҳад буд. Зеро Толибон, таъзим-саломи корманди баландпояи амниятии Қирғизистонро чун таслим қабул карданд.
Вале сухангӯи президенти Қирғизистон Эрбол Султонбоев вобаста ба суханҳои Содир Ҷабборовро роҷеъ ба марзи Қирғизистону Тоҷикистон вокуниш нишон дода, посух дод ва гуфт, ки “бо мақсади ангехтани низоъ миёни ду ҷониб гурӯҳи дигар видеоҳои сохтаеро дар шабакаҳои иҷтимоӣ нашр мекунанд, ки дар онҳо матни навиштаи худашон баён шудааст”.
ҶОНИБҲО БА ЧӢ СОЗИШ ОМАДААНД?
То кадом андоза созиш миёни Тоҷикистон ва Қирғизистон дар мавриди марз вуҷуд дорад, то ба ҳол масъалаи баҳсбарангез боқӣ мондааст. Чун тӯли солҳои зиёдест, ки ин масъала то ба ҳол ҳалли худро наёфтааст. Вале ниҳодҳои интизомии минтақаҳои марзии Қирғизистону Тоҷикистон бояд дар ояндаи наздик тарҳи иқдомоти муштарак барои таъмини субот дар марзро таҳия ва мувофиқа кунанд.
Дар ин маврид коршиносон мегӯянд, ки набояд аз ҷониби Қирғизистон созишро интизор шуд, ин кишвар ду варианти ҷудошавӣ, ки дар оғози сол, пеш аз ихтилофи 29 апрел пешниҳод намуда буд, пофишорӣ хоҳад кард.
Бо вуҷуди ин, рӯзи 27-уми октябр мақомот дар Исфараву Бодканд ба созиш расиданд, ки барои ҷилавгирӣ аз муноқишаҳои марзӣ чораандешӣ намоянд. Раҷаббой Аҳмадзода, раиси вилояти Суғд бо Абдукарим Алимбоев, намояндаи ваколатдори раисҷумҳури Қирғизистон дар дар деҳаи Хоҷаи Аълои Тоҷикистон гуфтушунид намуданд. Дар пайи ин дидор тасмим гирифта шуд, ки ҳама гуна сохтмон дар наздикии “сарҳади шартӣ” қатъ шуда, чорвои ба ҳудуди тарафҳо воридгардида ба ҳамдигар баргардонида мешавад.
Феълан Комиссияи ҳукуматии ду кишвар музокирот дар бораи таъину аломатгузорӣ дар марзро идома медиҳанд.
Ин изҳорот нигаронии зиёдеро дар ҷомеаи тоҷик ба миён оварда, дар шабакаҳои иҷтимоӣ баҳсҳои тезу тунд сурат гирифт.
“БЕҲУҚУҚӢ” ДАР МАҚОМОТИ ҚИРҒИЗ
Президенти ин кишвари ҳамсоя изҳор намуд, ки протоколи аз ҷониби Адахон Мадумаров имзошуда оид ба сарҳади Тоҷикистону Қирғизистон эътибор ва ҳукми қонунӣ надорад.
Ба гуфтаи вай, Мадумаров ҳаққи имзои ин протоколро надошт ва ин заминҳо ба қаламравҳои Қирғизистон тааллуқ доштаанд.
“3-юми марти соли 2009 Адахон Мадумаров дар мақоми раиси Шӯрои амният созишномае имзо кард, ки ба гуфтааш, бар асоси он, Душанбе роҳеро, ки ба самти ноҳияи Лайлаки Қирғизистон мебарад, аз они худ меномад. 275 метри қаламравро аз они Тоҷикистон меномад, вале аз Тоҷикистон дархост кардааст, ки онро ба муҳлати 49 сол ба иҷора диҳад. Онҳо мегӯянд, 12 сол гузашт ва баъди 37 сол мо онро мебандем, ва ё аз роҳи музокирот, муҳлати иҷораро тамдид мекунем. Ман гуфтам, ки Мадумаров ба ин ҳақ надошт”, - гуфт Ҷабборов.
Ӯ дар идома афзуд: “Ман метавонам дар ин масъала нуқта гузорам, вале дар ин сурат баъди 37 сол Лайлак ба анклав табдил мешавад”.
Ин гуфтаҳои Ҷабборов баҳси дигареро миёни ҷомеаи тоҷик ба вуҷуд овард. Ҳизби демократии Тоҷикистон ин амалкарди кишвари Қирғизистонро мутобиқ ба меъёрҳои равобити байналмилал надониста, онро фишор ба давлати Тоҷикистон унвон кард.
“Ӯ бо ғайриқонунӣ хондани қарордодҳои миёни ҳукумати пешини Қирғизистон бо давлати Тоҷикистон, ҳамаи қитъаҳои заминҳои дар асоси шартнома барои истифодаи муваққат додашудаи Тоҷикистонро моли худ медонад”,- омадааст дар изҳороти ҲДТ.
Парвиз Муллоҷонов, сиёсатшиноси тоҷик мегӯяд, ки дар таҳия ва санҷиши ин созишнома қариб ҳамаи мақомоти давлатии Қирғизистон ширкат карда, якдилона онро ҷонибдорӣ намуданд ва котиби Шӯрои амният тибқи қонун онро танҳо худаш қабулу имзо карда наметавонист. Ва он замон барои имзои он ӯ ҳамаи ваколатҳоро дошт.
“Имрӯз худи манобеи қирғиз мегӯянд, ки маъракаи зидди Мадумаровро мақомот ҳанӯз соли 2019 оғоз кардаанд, зеро ӯ раиси ҳизби мухолифи “Бутун Қирғизистон” аст. Аллакай ҳамон замон низ мақомот ин протоколро баҳона барои муттаҳам ва бадном кардани Мадумаров, ки ҳукуматро шадидан интиқод мекард, истифода карданд. Яъне, ин бештар як масъалаи дохилии сиёсӣ буда, мушкилоти низоъ дар Исфара-Ботканд барои ҳисоббаробарӣ бо рақибони сиёсӣ истифода мешавад”, - изҳор дошт сиёсатшинос.
Коршинос қайд намуд, ки омилии асосии вазъи мураккаб дар раванди музокирот бо сиёсатмадорони қирғиз маҳз ҳамин аст.
“Имрӯз мақомот мегӯянд, ки котиби Шӯрои амният ҳаққи имзои созишномаҳоро надошт. Фардо каси дигар ба сари қудрат меояд ва мегӯяд, ки Тошиев ва Ҷабборов имрӯз ба имзои қарордодҳо ҳуқуқ надоштанд”, - илова намуд Парвиз Муллоҷонов.
ДАЪВОИ БЕАСОС
Изҳороти дигаре, ки аз ҷониби Содир Ҷабборов садо дод, дар мавриди Мурғоб буд, ки ӯ мегӯяд, қаблан ин минтақа ба Қирғизистон тааллуқ дошт ва бояд ҷониби Тоҷикистон онро баргардонад.
“Онҳо (ҷониби Тоҷикистон) мегӯянд соли 1924 ин заминҳо ба мо гузашт.
Ман гуфтам, агар ин хел бошад, мо соли 1924 ба шумо Мурғобро бо масоҳати 3 миллион гектар додем. Биёед, онро ба мо баргардонед. Онҳо розӣ нестанд. Комиссияи байниҳукуматӣ кор мекунад. Дафъаи гузашта онҳо боз 8 километри дигарро аниқ карданд”, - гуфт Ҷабборов.
Вале сиёсатшинос Парвиз Муллоҷонв мегӯяд, дар бораи ба кӣ мансуб будани ин қитъаҳои замин баҳсе вуҷуд надошт.
“Даъвоҳо ба Мурғобу Ҷиргатол ба сифати далели зидди харитаи соли 1924 дар ду соли ахир рӯи кор омаданд, замоне, ки Ворух тавассути долон бо Тоҷикистон пайваст шуда буд. Аз рӯзи аввали таъсиси ҶШС Тоҷикистон ва ҶШС Қирғизистон қаламрави вилояти Мурғоб дар ҳайати Тоҷикистон қарор дошт”, - зикр кард коршинос.
Ҳизби демократи Тоҷикистон даъвои президенти Қирғизистонро дар мавриди дар гузашта ба онҳо тааллуқ доштани ноҳияи Мурғоб беасос донист.
“Содир Ҷабборов дар “амалиёти ватандӯстонаи худ” чуқуртар даромадааст. Дар баҳсҳои пешин таърихнигорон ба ин масъала посух додаанд ва дубора пеш гузоштани он буғзи иғвои бузургро дорад. Зеро аз замони таъсиси Тоҷикистон ҳамчун ҷумҳурии худмухтор ва ҷумҳурии мухтори ИҶШС ноҳияи Мурғоб дар қаламрави Тоҷикистон буд”,-омадааст, дар изҳороти ин ҳизб.
СУХАНРОНИИ ВИДЕОИИ ҶАББОРОВ СОХТААСТ
Ҳамазамон Содир Ҷабборов дар ин нишаст гуфт, “ҳатто имрӯз” созишномаро имзо кунад, аммо ин аз Бишкек вобаста нест.
Ҷабборов бо баёни нукта масъалаҳои вобаста ба марзи миёни кишвараш бо Тоҷикистонро тарзе пешниҳод кардааст, ки гӯё тарафи Тоҷикистон мушкили асосии ҳалли масъалаҳои марзӣ мебошад.
Саидҷаъфар Усмонзода, вакили порлумони Тоҷикистон, даъвои нави Қирғизистонро барои ҳалли баҳси марзӣ боиси таассуф хонда, гуфт, ки сиёсати пешгирифтаи раҳбарияти Қирғизистон боиси мухолифатҳои миллӣ шудааст ва метавонад, оқибати фоҷеабор дошта бошад.
Ҳамзамон гуфт, ки давлат ва миллати Тоҷикистон тарси ҳуҷуми ин кишварро надорад ва мардуми мо қодир аст ба ҳар гуна таҳдидҳо посухи сазовор бидиҳад. Вале тарс аз даргирии ҷанг ва мухолифати миллист, ки оташи он дар пешорӯи равишҳои тундгароёна ва бесарусомонии гурӯҳи ҷангҷӯи Толибон хеле хатарнок хоҳад буд. Зеро Толибон, таъзим-саломи корманди баландпояи амниятии Қирғизистонро чун таслим қабул карданд.
Вале сухангӯи президенти Қирғизистон Эрбол Султонбоев вобаста ба суханҳои Содир Ҷабборовро роҷеъ ба марзи Қирғизистону Тоҷикистон вокуниш нишон дода, посух дод ва гуфт, ки “бо мақсади ангехтани низоъ миёни ду ҷониб гурӯҳи дигар видеоҳои сохтаеро дар шабакаҳои иҷтимоӣ нашр мекунанд, ки дар онҳо матни навиштаи худашон баён шудааст”.
ҶОНИБҲО БА ЧӢ СОЗИШ ОМАДААНД?
То кадом андоза созиш миёни Тоҷикистон ва Қирғизистон дар мавриди марз вуҷуд дорад, то ба ҳол масъалаи баҳсбарангез боқӣ мондааст. Чун тӯли солҳои зиёдест, ки ин масъала то ба ҳол ҳалли худро наёфтааст. Вале ниҳодҳои интизомии минтақаҳои марзии Қирғизистону Тоҷикистон бояд дар ояндаи наздик тарҳи иқдомоти муштарак барои таъмини субот дар марзро таҳия ва мувофиқа кунанд.
Дар ин маврид коршиносон мегӯянд, ки набояд аз ҷониби Қирғизистон созишро интизор шуд, ин кишвар ду варианти ҷудошавӣ, ки дар оғози сол, пеш аз ихтилофи 29 апрел пешниҳод намуда буд, пофишорӣ хоҳад кард.
Бо вуҷуди ин, рӯзи 27-уми октябр мақомот дар Исфараву Бодканд ба созиш расиданд, ки барои ҷилавгирӣ аз муноқишаҳои марзӣ чораандешӣ намоянд. Раҷаббой Аҳмадзода, раиси вилояти Суғд бо Абдукарим Алимбоев, намояндаи ваколатдори раисҷумҳури Қирғизистон дар дар деҳаи Хоҷаи Аълои Тоҷикистон гуфтушунид намуданд. Дар пайи ин дидор тасмим гирифта шуд, ки ҳама гуна сохтмон дар наздикии “сарҳади шартӣ” қатъ шуда, чорвои ба ҳудуди тарафҳо воридгардида ба ҳамдигар баргардонида мешавад.
Феълан Комиссияи ҳукуматии ду кишвар музокирот дар бораи таъину аломатгузорӣ дар марзро идома медиҳанд.
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед