СИЁСАТ
Ҷумъа 19 Апрел 2024 11:15
Пӯшида нест, ки имрӯз шабакаҳои иҷтимоӣ як бахши асосии ҳаёти моро ташкил медиҳанд. Бо онҳо мо ҳамарӯза сару кор дорем. Навигариҳои оламро мехонем, аксу навор мебинем, агар онҳо маъқуламон шуданд, ба дӯстонамон мефиристем. Ягон рӯйдоди нави зиндагиамонро кӯшиш мекунем, ки аз тариқи шабакаҳои иҷтимоӣ ба ёру рафиқонамон пешкаш намоем. Ба ибораи дигар шабакаҳои иҷтимоӣ дар ҳаёти мо торафт ҷойгоҳи муайянеро соҳиб мегарданд.
Алалхусус шабакаи фейсбук имрӯз ба як майдони фарохе табдил ёфтааст, ки ба қавле “ҳар чи хостем мекорем ва ҳар чи хостем медаравем”. Албатта, мавҷудияту фаъолияти Фейсбук бо ин дастрасӣ ва содагӣ моро, яъне истифодабарандагонро хушҳол месозад. Дилхушӣ мекунем, завқ мебарем. Аммо фаромӯш кардан ҳам даркор нест, ки ҳар чиз баробари фоида зарар ҳам дорад. Вақте истифодаи он аз меъёр гузаштаву ба ифрот расид, ҳатман зарараш бештар мегардад. Чунончи, назар ба гуфтаи кормандони худи фейсбук, “ин шабака метавонад сохти ҷамъиятро халалдор созад”.
Барои шинохти дуруст доштан ва ташхис карда тавонистан, ки то куҷо фейсбук қодир аст, ритми зиндагии моро дигар кунад ё моро “асир” гирад ва ё ба як “робот” табдил диҳад, аввал бояд доир ба ташкил ва заминаҳои пайдоиши худи шабака ва тадриҷан эътирофу шуҳрат ёфтани он маълумот дошта бошем.
ФЕЙСБУК. ПАЙДОИШ ВА МАҲБУБИЯТИ ОН
Тибқи иттилои сарчашмаҳо ва маълумотномаи худи Фейсбук он чоруми феврали соли 2004 аз ҷониби донишҷӯи Донишгоҳи Ҳарвард – Марк Зукерберг бо номи “The Facebook” ташкил карда шудааст. Дар ибтидо он барои байни ҳам иртибот намудани донишҷӯёне, ки дар Ҳарвард таҳсил мегирифтанд, сохта шуда, як барномаи ройгон буд. Лек дар як муддати кӯтоҳ ба истифодабарандагон писанд омада, берун аз Ҳарвард низ таваҷҷуҳи зиёд ёфт. Сипас, роҳбари фейсбук пеши худ мақсад гузошт, ки аз тариқи ин сомона бо дӯстонашон пайваста робита намудани инсонҳоро таъмин мекунад. Истифодабарандагони фейсбук барои робита барқарор кардан бо дӯстонашон аз матнҳо, хотирот, баёни аҳвол, аксу навор ва ғ. истифода бурданд. Ин ҷиҳат мафҳуми “додугирифти иҷтимоӣ” (share)-ро ба миён овард. Ва соли аввали пайдоишаш адади истифодабарандагони фейсбук 5,5 миллионро ҳам гузашт.
Соли 2008 фейсбук шуҳраташро нигоҳ дошт. Ин ҷиҳат ба роҳбарони шабакаи иҷтимоӣ бо роҳандозии якчанд хидмат ва “FarmVille” ном маҷмӯи бозиҳои машҳур муяссар гашт. Дар баробари ин истифодабарандагони фейсбук ба дӯстони худ онро тарғиб карда мегуфтанд, ки “аз фейсбук истифода баранд” ё “ба фейсбук дароянд”. Ин боис гардид, ки ҳамон сол (2008) шумори пайравони шабака ба 10 миллион нафар баробар шавад.
Соли 2009 низ барои фейсбук соли шуҳрати боварнокарданӣ омад. Роҳбарони ин сомона бо гузоштани тугмаи “маъқул шуд” ё худ LIKE дар зери ҳар як маълумот (матн, сурат, навор, шеър, ҳикоя ва ғ...)-и пахшкардаи истифодабарандагон бузургтарин заъфи инсоният - ОРЗУИ БА ДИГАРОН МАЪҚУЛ ШУДАН-ро кашф карданд. Воқеан, ҳар кас мехоҳад, ки ба дигарон мақул бошад. Ва “команда”-и фейсбук ин ҷиҳатро хеле хуб пай бурданд. Акнун ҳар истифодабарандаи фейсбук ҳар як амали худро ба намоиш мегузошт, то бинад ки он ба киҳо писанд афтодааст.
Фейсбук ҳаводоронашро бо махсусияти наваш, яъне LIKE шинос кард. Ва бо ин нишон дод, ки LIKE як ҷузъи ҷудонопзири фарҳанги иҷтимоии муосир аст. Тибқи омори созмони машҳури Alexa соли 2010 фейсбук дар дунё дуюмин сомонае будааст, ки аз ҳама бисёр (аз ҷониби одамон) дида шудааст. Бо далели рӯи ҳам ба муваффақиятҳо ноил шуданаш худи ҳамон сол Марк Зукерберги ҷавон аз тарафи маҷаллаи “Time” “Одами сол” интихоб шуд. Дар интиҳои соли 2010 бошад шумори истифодабарандагони фейсбук аллакай ба як адади ҳайратовар, яъне ба 500 миллион расид.
Соли 2013 қисми зиёди аҳолии дунё аз фейсбук истифода мебурданд. Акнун фейсбук на танҳо диққати истифодабарандагони қаторӣ, балки таваҷҷуҳи рекламадиҳандагон ва ширкатҳои муътабареро, ки мехостанд обрӯяшанро боз ҳам боло баранд, ҷалб карда буд. Нуқтаи қобили таваҷҷуҳ ин аст, ки фейсбук бар иловаи як майдони робитаи байниҳамдигарии одамон ва додугирифти матну аксу навор, инчунин паҳну интишори маълумот ба маҷрои муносибе ҳам табдил ёфта буд. Маҷрои муносиб барои ширкатҳое, ки мехостанд аз лиҳози иқтисодӣ ғанӣ гарданд.
Агар ба омори ду соли охир (2016 ва 2017) таваҷҷуҳ намоем, мебинем, ки фейсбук бо беш аз як миллиард истифодабарандагонаш дар рӯйхати сомонаҳои “серодам”-и дунё дар ҷои сеюм қарор дорад. Агар хадамоти ибтидоии фейсбук додугирифту пахшу нашри маълумот, аксу навор бошад, хадамоти баъдии он ташкили гурӯҳу ҷамъиятҳои алоҳидае гардид, ки метавонист истифодабарандагонашро гурӯҳ-гурӯҳ муттаҳид созад. Хусусан платформа ё ҷамъиятҳое, ки дар ҳолатҳои душвор, масалан дар ҳолатҳои буҳронӣ ё офатҳои табиӣ ба кор меомад. Барои мисол сокинони минтақаҳои офатзада метавонистанд аз ин тариқ зинда ё дар кадом ҳолат қарор доштанашонро аз тариқи шабака ба дигарон хабар диҳанд. Ё ҳангоми ба миён омадани офатҳо аз тариқи ин ҷамъиятҳо (ҷамъиятҳои фейсбукӣ – “сообшество”) ба сокинони минтақаи офатзада кӯмаку хайрияҳо ҷамъ овардан мумкин. Ба ин шева он як навъ муттакои дармондагон низ мегашт.
Хулласи гап, фейсбук ба одамон нишон дод, ки сарфи назар аз миқёси фарогирӣ ва минтақаи ҷойгиршавии ҳодисаҳо ба он бетараф нест, аммо барои истифодабарандагон оқибату натиҷаи ин самимияту қаробати фейсбук ва роҳбаронаш ҳанӯз маълум набуд...
Зимнан, соли 2012 фейсбук эътиборашро болотар бурд ва барномаи машҳури Instagram-ро, ки он ҳам як майдони додугирифт ва паҳну интишори аксу навор мебошад, бо маблағи як миллиард доллар харидорӣ намуд. Баъдан соли 2014 мессенҷэри Whatsapp-ро, ки 450 миллион истифодабаранда дорад, бо маблағи нуздаҳ миллиард доллар ба худ ҳамроҳ кард. Аз пушти ин ду хариди бузург фейсбук барномаи TBH (To Be Honest)-ро ҳам ба “сабадаш” гузошт. Ва акнун Зукерберги ҷавон яке аз ширкатҳои бузурги дирӯзу имрӯзи ҷаҳонро идора мекард/мекунад, ки қимати умумии он 50 миллиард долларро ташкил медиҳад.
ҶАҲИШИ ҚИМАТУ ЭЪТИБОР ВА БАРАКС
Тобистони соли гузашта ширкати фейсбук яку якбора арзиши худро боло бурда, ба 497 миллиард доллар расид ва аз ширкати машҳури АМАЗОН (482 миллиард доллар қимат дорад) ҳам пеш гузашта, чорумин ширкати бузурги дунё гардид. То ин вақт тартиби ширкатҳои бузурги дунё чунин буд: ширкати машҳури Apple, ширкати Alphabet-и тобеи Google, ширкати Microsoft ва ширкати энергетикии ExxonMobil.
Бо вуҷуди ин афзоиши қимату эътибор фейсбук охири моҳи марти соли ҷорӣ яку якбора 50 миллиард доллар зарар дид. Бинобар таъкиди расонаҳои ғарбӣ ин зарари бузурги ширкат аз се ҷониб сурат гирифтааст. Яъне секунҷаи зараровар чунин будааст: Тарафи аввал худи Фейсбук, ҷониби дуюм Президенти Амрико Доналд Трамп ва ниҳоят тарафи сеюм ширкати таҳқиқотии англисӣ Кэмбриҷ Аналитика. (Гап сари он ки баҳори имсол расонаҳои олам аз моҷарои бузурге дар атрофи фейсбук, балки бадахлоқие, ки сабабгораш худи фейсбук будааст, ҳарф заданд. Зикр мешуд, ки фейсбук маълумоти истифодабарандагонашро ҷамъоварӣ намуда дар ихтиёри Кэмбриҷ Аналитика ном ширкати дигар гузоштааст ва дуюмӣ маълумотро коркард карда, дар арафаи интихоботи президентӣ ба командаи интихоботии президент Доналд Трамп фурӯхтааст, то вай аз набзи интихобкунандаҳои эҳтимолиаш бохабар шуда истад...)
Лек агар аз ҷониби дигар нигарем, мебинем, ки омили асосии ин моҷарои бузург аслан худи инсонҳо, яъне истифодабарандагони шабакаҳои иҷтимоианд...
(давом дорад)
Алалхусус шабакаи фейсбук имрӯз ба як майдони фарохе табдил ёфтааст, ки ба қавле “ҳар чи хостем мекорем ва ҳар чи хостем медаравем”. Албатта, мавҷудияту фаъолияти Фейсбук бо ин дастрасӣ ва содагӣ моро, яъне истифодабарандагонро хушҳол месозад. Дилхушӣ мекунем, завқ мебарем. Аммо фаромӯш кардан ҳам даркор нест, ки ҳар чиз баробари фоида зарар ҳам дорад. Вақте истифодаи он аз меъёр гузаштаву ба ифрот расид, ҳатман зарараш бештар мегардад. Чунончи, назар ба гуфтаи кормандони худи фейсбук, “ин шабака метавонад сохти ҷамъиятро халалдор созад”.
Барои шинохти дуруст доштан ва ташхис карда тавонистан, ки то куҷо фейсбук қодир аст, ритми зиндагии моро дигар кунад ё моро “асир” гирад ва ё ба як “робот” табдил диҳад, аввал бояд доир ба ташкил ва заминаҳои пайдоиши худи шабака ва тадриҷан эътирофу шуҳрат ёфтани он маълумот дошта бошем.
ФЕЙСБУК. ПАЙДОИШ ВА МАҲБУБИЯТИ ОН
Тибқи иттилои сарчашмаҳо ва маълумотномаи худи Фейсбук он чоруми феврали соли 2004 аз ҷониби донишҷӯи Донишгоҳи Ҳарвард – Марк Зукерберг бо номи “The Facebook” ташкил карда шудааст. Дар ибтидо он барои байни ҳам иртибот намудани донишҷӯёне, ки дар Ҳарвард таҳсил мегирифтанд, сохта шуда, як барномаи ройгон буд. Лек дар як муддати кӯтоҳ ба истифодабарандагон писанд омада, берун аз Ҳарвард низ таваҷҷуҳи зиёд ёфт. Сипас, роҳбари фейсбук пеши худ мақсад гузошт, ки аз тариқи ин сомона бо дӯстонашон пайваста робита намудани инсонҳоро таъмин мекунад. Истифодабарандагони фейсбук барои робита барқарор кардан бо дӯстонашон аз матнҳо, хотирот, баёни аҳвол, аксу навор ва ғ. истифода бурданд. Ин ҷиҳат мафҳуми “додугирифти иҷтимоӣ” (share)-ро ба миён овард. Ва соли аввали пайдоишаш адади истифодабарандагони фейсбук 5,5 миллионро ҳам гузашт.
Соли 2008 фейсбук шуҳраташро нигоҳ дошт. Ин ҷиҳат ба роҳбарони шабакаи иҷтимоӣ бо роҳандозии якчанд хидмат ва “FarmVille” ном маҷмӯи бозиҳои машҳур муяссар гашт. Дар баробари ин истифодабарандагони фейсбук ба дӯстони худ онро тарғиб карда мегуфтанд, ки “аз фейсбук истифода баранд” ё “ба фейсбук дароянд”. Ин боис гардид, ки ҳамон сол (2008) шумори пайравони шабака ба 10 миллион нафар баробар шавад.
Соли 2009 низ барои фейсбук соли шуҳрати боварнокарданӣ омад. Роҳбарони ин сомона бо гузоштани тугмаи “маъқул шуд” ё худ LIKE дар зери ҳар як маълумот (матн, сурат, навор, шеър, ҳикоя ва ғ...)-и пахшкардаи истифодабарандагон бузургтарин заъфи инсоният - ОРЗУИ БА ДИГАРОН МАЪҚУЛ ШУДАН-ро кашф карданд. Воқеан, ҳар кас мехоҳад, ки ба дигарон мақул бошад. Ва “команда”-и фейсбук ин ҷиҳатро хеле хуб пай бурданд. Акнун ҳар истифодабарандаи фейсбук ҳар як амали худро ба намоиш мегузошт, то бинад ки он ба киҳо писанд афтодааст.
Фейсбук ҳаводоронашро бо махсусияти наваш, яъне LIKE шинос кард. Ва бо ин нишон дод, ки LIKE як ҷузъи ҷудонопзири фарҳанги иҷтимоии муосир аст. Тибқи омори созмони машҳури Alexa соли 2010 фейсбук дар дунё дуюмин сомонае будааст, ки аз ҳама бисёр (аз ҷониби одамон) дида шудааст. Бо далели рӯи ҳам ба муваффақиятҳо ноил шуданаш худи ҳамон сол Марк Зукерберги ҷавон аз тарафи маҷаллаи “Time” “Одами сол” интихоб шуд. Дар интиҳои соли 2010 бошад шумори истифодабарандагони фейсбук аллакай ба як адади ҳайратовар, яъне ба 500 миллион расид.
Соли 2013 қисми зиёди аҳолии дунё аз фейсбук истифода мебурданд. Акнун фейсбук на танҳо диққати истифодабарандагони қаторӣ, балки таваҷҷуҳи рекламадиҳандагон ва ширкатҳои муътабареро, ки мехостанд обрӯяшанро боз ҳам боло баранд, ҷалб карда буд. Нуқтаи қобили таваҷҷуҳ ин аст, ки фейсбук бар иловаи як майдони робитаи байниҳамдигарии одамон ва додугирифти матну аксу навор, инчунин паҳну интишори маълумот ба маҷрои муносибе ҳам табдил ёфта буд. Маҷрои муносиб барои ширкатҳое, ки мехостанд аз лиҳози иқтисодӣ ғанӣ гарданд.
Агар ба омори ду соли охир (2016 ва 2017) таваҷҷуҳ намоем, мебинем, ки фейсбук бо беш аз як миллиард истифодабарандагонаш дар рӯйхати сомонаҳои “серодам”-и дунё дар ҷои сеюм қарор дорад. Агар хадамоти ибтидоии фейсбук додугирифту пахшу нашри маълумот, аксу навор бошад, хадамоти баъдии он ташкили гурӯҳу ҷамъиятҳои алоҳидае гардид, ки метавонист истифодабарандагонашро гурӯҳ-гурӯҳ муттаҳид созад. Хусусан платформа ё ҷамъиятҳое, ки дар ҳолатҳои душвор, масалан дар ҳолатҳои буҳронӣ ё офатҳои табиӣ ба кор меомад. Барои мисол сокинони минтақаҳои офатзада метавонистанд аз ин тариқ зинда ё дар кадом ҳолат қарор доштанашонро аз тариқи шабака ба дигарон хабар диҳанд. Ё ҳангоми ба миён омадани офатҳо аз тариқи ин ҷамъиятҳо (ҷамъиятҳои фейсбукӣ – “сообшество”) ба сокинони минтақаи офатзада кӯмаку хайрияҳо ҷамъ овардан мумкин. Ба ин шева он як навъ муттакои дармондагон низ мегашт.
Хулласи гап, фейсбук ба одамон нишон дод, ки сарфи назар аз миқёси фарогирӣ ва минтақаи ҷойгиршавии ҳодисаҳо ба он бетараф нест, аммо барои истифодабарандагон оқибату натиҷаи ин самимияту қаробати фейсбук ва роҳбаронаш ҳанӯз маълум набуд...
Зимнан, соли 2012 фейсбук эътиборашро болотар бурд ва барномаи машҳури Instagram-ро, ки он ҳам як майдони додугирифт ва паҳну интишори аксу навор мебошад, бо маблағи як миллиард доллар харидорӣ намуд. Баъдан соли 2014 мессенҷэри Whatsapp-ро, ки 450 миллион истифодабаранда дорад, бо маблағи нуздаҳ миллиард доллар ба худ ҳамроҳ кард. Аз пушти ин ду хариди бузург фейсбук барномаи TBH (To Be Honest)-ро ҳам ба “сабадаш” гузошт. Ва акнун Зукерберги ҷавон яке аз ширкатҳои бузурги дирӯзу имрӯзи ҷаҳонро идора мекард/мекунад, ки қимати умумии он 50 миллиард долларро ташкил медиҳад.
ҶАҲИШИ ҚИМАТУ ЭЪТИБОР ВА БАРАКС
Тобистони соли гузашта ширкати фейсбук яку якбора арзиши худро боло бурда, ба 497 миллиард доллар расид ва аз ширкати машҳури АМАЗОН (482 миллиард доллар қимат дорад) ҳам пеш гузашта, чорумин ширкати бузурги дунё гардид. То ин вақт тартиби ширкатҳои бузурги дунё чунин буд: ширкати машҳури Apple, ширкати Alphabet-и тобеи Google, ширкати Microsoft ва ширкати энергетикии ExxonMobil.
Бо вуҷуди ин афзоиши қимату эътибор фейсбук охири моҳи марти соли ҷорӣ яку якбора 50 миллиард доллар зарар дид. Бинобар таъкиди расонаҳои ғарбӣ ин зарари бузурги ширкат аз се ҷониб сурат гирифтааст. Яъне секунҷаи зараровар чунин будааст: Тарафи аввал худи Фейсбук, ҷониби дуюм Президенти Амрико Доналд Трамп ва ниҳоят тарафи сеюм ширкати таҳқиқотии англисӣ Кэмбриҷ Аналитика. (Гап сари он ки баҳори имсол расонаҳои олам аз моҷарои бузурге дар атрофи фейсбук, балки бадахлоқие, ки сабабгораш худи фейсбук будааст, ҳарф заданд. Зикр мешуд, ки фейсбук маълумоти истифодабарандагонашро ҷамъоварӣ намуда дар ихтиёри Кэмбриҷ Аналитика ном ширкати дигар гузоштааст ва дуюмӣ маълумотро коркард карда, дар арафаи интихоботи президентӣ ба командаи интихоботии президент Доналд Трамп фурӯхтааст, то вай аз набзи интихобкунандаҳои эҳтимолиаш бохабар шуда истад...)
Лек агар аз ҷониби дигар нигарем, мебинем, ки омили асосии ин моҷарои бузург аслан худи инсонҳо, яъне истифодабарандагони шабакаҳои иҷтимоианд...
(давом дорад)
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед