СИЁСАТ
Ҷумъа 26 Апрел 2024 04:50
(Идома аз шумораи гузашта)
Чунон ки зикр шуд, яке аз тарафҳои секунҷа дар “Моҷарои фейсбук” ширкати Кембриҷ Аналитика мебошад. Тибқи иттилои хабаргузориҳои ғарбию амрикоӣ (Bloomberg, Deutsche Welle, The New York Times) ширкати Кембриҷ Аналитика (Cambridge Analytica) аз ибтидои таъсисёбиаш аз ҳиллаву найранг кор мегирифтааст. Он ширкати хусусии англисӣ буда, ба таҳлили амиқи маълумот, аз он ҷумла маълумотҳои шабакаҳои иҷтимоӣ барои коркарди равобити стратегӣ дар арафаи интихоботҳои президентӣ тавассути интернет машғул мебошад. Соли 2013 дар заминаи ширкати бритонии “SCL Group” (Strategic Communication Laboratories) ҷиҳати иштирок дар маъракаҳои сиёсии ИМА ба миён омадааст. Қисман ба соҳибкор Роберт Мерсер тааллуқ дорад.
Савол ба миён меояд, ки Кембриҷ Аналитика чи гуна маълумоти истифодабарандагони фейсбукро коркард ва ба фурӯш баровард? Аввал ин ки ҳайати кормандони ширкати номбурда аз нафароне таркиб ёфтааст, ки бар ивази маблағ ба ҳама кор даст мезананд ва аз рӯи ҳамин хислаташон дар тобеияти кадом роҳбари алоҳидаи ҷаҳонӣ қарор надоранд. Ба ивази пул ҳатто қодиранд аз баҳри падари худ ҳам гузаранд. Дигар ин ки аз фейсбук мушаххасоти (профили) 50 миллион нафарро ҷамъ оварда, аз онҳо барои фоида бурдан сӯистифода мекунанд. Сипас ба муддаии курсии президентӣ дар ИМА Доналд Трамп пешниҳод менамоянд, ки агар вай хоҳиш дошта бошад, бо истифода аз далелҳои мавҷуд дар бораи интихобкунандаҳо, метавонад бо онҳо “бозӣ” кунад. Яъне бо назардошти хоҳишу чашмдошти интихобкунандаҳо бо онҳо мухотаб шавад. Албатта, дар ивази маблағи ҳангуфт... Муддаӣ ба президентӣ (дар он замон), ки худ як сарватманди шинохта дар олами сармояи муосир мебошад ва бовар дорад, ки мисли ҳар чизи дигар иродаи интихобкунандаҳоро ҳам мешавад бо пул харид, ин пешниҳодро хуш қабул карда, як ҳиссаи бузургеро ҳам аз сарваташ ба Кембриҷ Аналитика вақф кардааст. Аммо инро ҳамту рӯирост ва тариқи амалиёти бонкӣ ва ё кадом роҳи маъмулии мубодила анҷом надодааст. Балки гуфта мешавад, ки ин кор тавассути як таҳқиқоти пажӯҳишгарони рус ва боз ҳам бо роҳи ҷорӣ намудани пурсишномаҳо (анкетаҳо) аз тариқи фейсбук сурат гирифтааст.
Пурсишномаҳои роҳан-дозишуда ҷолибу диққатрабоянд. Чунончи: Мехоҳӣ бидонӣ, ки кадом ситораи маъруфи ҷаҳон ба ту монанд аст? Оё бароят мароқовар нест, то бифаҳмӣ, ки баъд аз 50 сол шаклу шамоилат чи гуна мешавад? Донистан намехоҳӣ, ки кадом ситораи маъруфи ҷаҳон мисли ту фикр мекунад? Панҷ дӯсти наздикатро донистан мехоҳӣ? Кадом мамлакати дунё барои зиндагонӣ ба ту мувофиқ аст ва ғайра.
Аҷиб ин ки баробари ба ин пурсишномаҳои “ҷолиб” дода шуда, аз ғояти содагӣ онҳоро пур кардани истифодабарандагони фейсбук, ҷайби пажӯҳишгарони Кембриҷ Аналитика бо долларҳо пур мегашт. Ва гузашта аз ин онҳо як навъ самти таърихи навини дунёро муайян менамуданд... Агарчи такрор ҳам шавад, бояд гуфт, ки қурбонии асосии ин дом инсонҳои қаторӣ, яъне истифодабарандагони фейсбук ва заъфиятҳои онҳо мебошад.
ҲАР ОН ЧИ КИ РОЙГОН ШУД...
Диққат бояд дод, зеро “панири муфт танҳо дар мушдорак аст”, гуфтаанд. Соли 2010 фейсбук як қатор пурсишномаҳоро роҳандозӣ намуд, ки асосан ройгон буданд. Албатта, моликони фейсбук ин ҳамаро аз барои арвоҳи гузаштагонашон намекарданд, балки бар ивази ҳар як пурсишнома аз мо аксуламал ва ҷавоб интизор буданд. Баробари ҳар як пуфаки ба мо дар рӯзи зодрӯзамон ирсолдошта онҳо дар бораи ҳафт пуштамон маълумот ба даст оварда, ҳамзамон он маълумотро ба шариконашон, ки коркард кардан мехостанд, мефурӯхтанд.
Назар ба таҳқиқоти Penn State University аз 1800 пурсишномае, ки дар соли 2010 фейсбук ҷорӣ кард, 148-тои он аз истифодабарандагон маълумоти дӯстонашонро ҳам дархост намудааст. Дар он муддате, ки донишгоҳи номбурда таҳқиқоташро мегузаронид, ин пурсиш (яъне, аз истифодабаранда талаб кардани маълумоти дӯстонашон) аз тарафи масъулини фейсбук 68 миллион маротиба сурат гирифтааст. Аҷиб ин ки ба пурсишномаи “Саҳифаамро кӣ даромада тамошо карда бошад?” дода шуда мароқ зоҳир мекунем, ки оё дӯстдухтари пешинаам ба саҳифаам даромада бошад... Вале бехабар аз онем, ки бо ин як “қадам”-и кӯчак аллакай ҳафт пуштамонро дар бозори фейсбук ба “фурӯш” мондаем.
Албатта, онҳое ҳам кам нестанд, ки ба масъалаи маҳрамият сахт диққат медиҳанд. Вале аз ҳама аҷиб он аст, ки ба хотири ҳифзи маҳрамиятҳои худ дари хонаро қуфл зада, ба фарзандон таъкид мекунем, ки дарро ба рӯи бегона ва ношинос накушоянд. Лек ба хона гузашта, ноутбукро ба даст мегирему фейсбукро кушода, “сайри” олам мекунем, аз аҳволи дӯстонамон бохабар мешавем. Балки ҳама маълумотро аз тариқи пурсишномаҳо пешкаш мегардонем. Шояд касе ҳам эътироз кунад, ки не, ман ба пурсишномаҳо ҷавоб намедиҳам. Дуруст. Лекин дӯстонамон аллакай ба онҳо ҷавоб додаанд. Чунонки мо дар бораи дӯстонамон маълумот додаем, онҳо низ дар хусуси мо ҳар чи медонанд, ноогоҳона ирсол доштаанд. Боз чунин имкон ҳам ҳаст, ки аз саҳифаи дӯстонамон дастрасӣ ба саҳифаи моро пайдо кунанд.
БА МАН ДАР БОРАИ ДӮСТАТ БИГӮ, МЕГӮЯМ, КИ ТУ КИСТӢ!
Дар мо шояд чандон маъмул нагаштааст, аммо дар кишварҳои дигари олам, расонаҳои ахбор барои маълумот ёфтан дар бораи қаҳрамонашон ба саҳифаи онҳо дар шабакаҳои иҷтимоӣ ҳам таваҷҷуҳ мекунанд. Хусусан дар кишварҳои пешрафта маълумоти аз шабакаҳои иҷтимоӣ дар бораи шахс ба дастомада (чандон ҷиддӣ пазируфта нашавад ҳам) қаноатбахш ҳисобида мешавад. Яъне, ҳар он чи мо аз тариқи шабакаҳои иҷтимоӣ ба дигарон, ба қавле тақсим намудем ё табодули афкор кардем, инчунин рӯйхати дӯстони мо, боз ҳар он чи ки ба мо писанд омад ва ғайра, дар бораи вазъу ҳолати демографии мо маълумоти даркориро дар бар мегиранд. Хулласи гап, чунон як алгоритмае сохтаанд, ки моро аз худамон дида беҳтар мешиносанд. Ин алгоритма дақиқан соли 2012 рӯи кор омадааст...
Аммо ин нуктаро ҳам бояд ёдовар шуд, ки дар шабакаҳои иҷтимоӣ бе пур кардани ҳеҷ як пурсишнома низ имкони “тақдим” шудани маълумотҳои истифодабарандагон вуҷуд дорад. Ба ин намуна шуда метавонад: аввалин нафароне, ки истифодабаранда нигоштаҳояшон ва ё аксу наворҳояшонро ҳисса кардааст, ё аввалин нафароне, ки матн ё сурату наворҳои ӯро ҳисса кардаанд. Аз ҳама асосӣ, он чизҳое, ки ба истифодабаранда маъқул шудаанд. Инчунин, онҳое, ки ба ҳар ҳаракати истифодабарандаи фейсбук аломати “маъқул шуд” гузоштаанд...
Зимнан, сиёсатмадороне, ки барои ғолиб шудан дар интихобот истифодаи ҳама гуна роҳро ҷоиз меҳисобанд, имконият (истифодаи маълумоти интихобкунандаҳои эҳтимолӣ аз тариқи шабакаҳои иҷтимоӣ)-ро ба зудӣ кашф намуданд. Ва гуфта мешавад, ки ин амалро аз ҳама беҳтар Барак Обама собиқ президенти ИМА ба кор бурдааст. Хабаргузории www.propublica.org, ки дар ин хусус мақолаи вижае ҳам ба нашр расондааст, таъкид менамоянд, ки Барак Обама аз ин “имконият” дар чаҳорчӯби меъёрҳои этикӣ ва бо риояи қонунгузориҳо истифода бурдааст. Лек он ҷиҳатро ҳам ба хотир бояд гирифт, ки дар соли 2012 президенти собиқ бо истифода аз маълумоти шабакаҳои иҷтимоӣ на хостаҳои интихобкунандагонашро тағйир дод, балки бо назардошти тарҷеҳу хоҳишоти онҳо баромаду хитобаҳояшро таҳия намуд.
КОСИНСКИЙ КИСТ?
Яке аз чеҳраҳои калидӣ дар секунҷаи Фейсбук-Кембриҷ Аналитика-Трамп Михал Косинский мебошад. Номбурда соли 2008, вақте ки дар Варшава дар риштаи равоншиносӣ таҳсил мекард, ба Маркази Равонпизишкии Донишгоҳи Кембриҷ - яке аз қадимтарин институтҳо дар риштаи интихобкардааш - барои идомаи таҳсил дар докторантура даъват мешавад. Ин рӯйдод барои худи Косинский ғайричашмдошт буд ва раванди минбаъдаи ҳаёташро дигар кард. Ҳамин тавр, баъд аз он ки устоди Мактаби тиҷоратии судяҳои Донишгоҳи Кембриҷ Девид Стивелл (соли 2008) як пурсишнома омода карда, онро аз тариқи фейсбук (ки акнун ба як платформаи бузург табдил меёфт) нашр мекунад, соле баъд Косинский ба ҳайати ӯ ҳамроҳ мегардад. Пасон ин тим замимаи “MyPersonality” (Шахсияти ман)-ро дар фейсбук ба миён мегузоранд, ки истифодабарандагонро водор менамояд, ба онлайн-анкетаҳои гуногуни иборат аз саволҳои психологӣ ҷавоб диҳанд. Дар натиҷаи ин пурсишномаҳо ба истифодабарандагони фейсбук “портрети “психологӣ”-ашон дастрас мегашт, ба Косинский ва тими ӯ бошад, маълумоти шахсии истифодабарандагони фейсбук. (Масалан, аз онҳо пурсида мешуд, ки мехоҳӣ бидонӣ, баъд аз 50 сол тарҳи симоят чи гуна мешавад? Ва баъди ҷавоб додан ба саволҳои анкета “тарҳ”-и симои 50 сол баъди истифодабаранда, ки аслан кори компютер ва технология мебошад, ба вай нишон дода мешуд...) Истифодабарандагон аз ин ба ваҷд омада, акнун ба ҳар гуна анкетаҳои “ҷолиб” ҷавоб мегардонданд ва маълумоти шахсии худро бо мураттибони пурсишномаҳо дар миён мегузоштанд. Косинский интизор дошт, ки пурсишномаҳои психологии онҳо дар доираи маҳдуди донишҷӯёни Кембриҷ ҳамовозӣ меёбанд, вале баръакс, вақте он дар фейсбук роҳандозӣ гашт, садҳо, ҳазорҳо ва баъдтар миллионҳо истифодабарандагон тавассути пурсишномаҳо паҳлуҳои аз ҳама маҳрами зиндагии худро ифшо карда буданд. Ва ду докторанти риштаи равоншиносӣ (Стивелл ва Косинский) бо ба ҳам овардани ҷавобҳои прусишномаҳо ва мушаххасот (профил)-и истифодабарандагони фейсбук базудӣ як хазинаи бузурги маълумоти одамонро соҳиб шуда буданд. Ин ҳам дар ҳоле ки дар асри XXI аз иттилоъ дида қимматтар чизе буда наметавонад.
Косинский ва ҳаммаслаконаш таи чанд соли дигар шаклҳои нав ба нави пурсишномаҳоро, хусусан онлайн-анкетаҳоро ҷорӣ карда, ҳар чи бештар маълумот ба даст меоварданд. Ҳамин тавр, соли 2012 Косинский аз рӯи 68 “like”-и гузоштаи истифодабарандаи фейсбук бо 95 фоиз дақиқият ранги пӯсти ӯ, бо 88 дарсад дақиқият тамоюли ҷинсияш ва бо 85 дарсад ҷонибдори кадом ҳизб буданашро тахмин карда метавонист. Вале ин ҳанӯз охири кор набуд, дараҷаи заковат, фаҳмиши динӣ, истифодабарандаи тамоку ё шарбхор будани шахсро ҳам фаҳмида метавонистанд. Ҳатто дар натиҷаи омӯзишу таҳлили маълумоти бадастоварда маълум менамуданд, ки падару модари истифодабарандаи фейсбук зиндагии муштарак доранд ё аз ҳам ҷудо шудаанд. (www.discovermyprofile.com, www.michalkosinski.com)
Косинский пажуҳишу таҳлилҳои худро идома дода, дар муддати кӯтоҳ ба он натиҷа ноил гашт, ки аз рӯи 10 “like”-и гузоштаи истифодабарандаи фейсбук ӯро ба ҳисоби миёна аз як ҳамкораш ҳам беҳтар мешинохт. Аз рӯи 70 “like” он чиро медонист, ки дӯсти ҳар як истифодабаранда дар бораи вай медонад, аз рӯи 150 “like” бошад, он чиро ки падару модари ӯ дар борааш медонанд ва аз рӯи 300 “like” аз он чи ки ҳамсари вай дар борааш медонист, бештарашро фаҳмида гирифта буд. Яъне ҳар қадар ки “like” зиёд шуд ҳамон қадар дар бораи мо ва мушаххасоти мо маълумот бештар ба даст меоварданд ва моро аз худамон ва атрофиёнамон беҳтар мешинохтанд. Тибқи маълумотномаи интернет дар бораи Михал Косинский вақте ӯ натиҷаи таҳқиқашро нашр мекунад, ду тамоси телефонӣ мегирад: Яке пешниҳод, дигаре таҳдид. Пешниҳод барои ҳамкорӣ ва таҳдид барои ба суд кашидан. Ва ҳарду тамос ҳам аз ширкати фейсбук...
(Давом дорад)
Чунон ки зикр шуд, яке аз тарафҳои секунҷа дар “Моҷарои фейсбук” ширкати Кембриҷ Аналитика мебошад. Тибқи иттилои хабаргузориҳои ғарбию амрикоӣ (Bloomberg, Deutsche Welle, The New York Times) ширкати Кембриҷ Аналитика (Cambridge Analytica) аз ибтидои таъсисёбиаш аз ҳиллаву найранг кор мегирифтааст. Он ширкати хусусии англисӣ буда, ба таҳлили амиқи маълумот, аз он ҷумла маълумотҳои шабакаҳои иҷтимоӣ барои коркарди равобити стратегӣ дар арафаи интихоботҳои президентӣ тавассути интернет машғул мебошад. Соли 2013 дар заминаи ширкати бритонии “SCL Group” (Strategic Communication Laboratories) ҷиҳати иштирок дар маъракаҳои сиёсии ИМА ба миён омадааст. Қисман ба соҳибкор Роберт Мерсер тааллуқ дорад.
Савол ба миён меояд, ки Кембриҷ Аналитика чи гуна маълумоти истифодабарандагони фейсбукро коркард ва ба фурӯш баровард? Аввал ин ки ҳайати кормандони ширкати номбурда аз нафароне таркиб ёфтааст, ки бар ивази маблағ ба ҳама кор даст мезананд ва аз рӯи ҳамин хислаташон дар тобеияти кадом роҳбари алоҳидаи ҷаҳонӣ қарор надоранд. Ба ивази пул ҳатто қодиранд аз баҳри падари худ ҳам гузаранд. Дигар ин ки аз фейсбук мушаххасоти (профили) 50 миллион нафарро ҷамъ оварда, аз онҳо барои фоида бурдан сӯистифода мекунанд. Сипас ба муддаии курсии президентӣ дар ИМА Доналд Трамп пешниҳод менамоянд, ки агар вай хоҳиш дошта бошад, бо истифода аз далелҳои мавҷуд дар бораи интихобкунандаҳо, метавонад бо онҳо “бозӣ” кунад. Яъне бо назардошти хоҳишу чашмдошти интихобкунандаҳо бо онҳо мухотаб шавад. Албатта, дар ивази маблағи ҳангуфт... Муддаӣ ба президентӣ (дар он замон), ки худ як сарватманди шинохта дар олами сармояи муосир мебошад ва бовар дорад, ки мисли ҳар чизи дигар иродаи интихобкунандаҳоро ҳам мешавад бо пул харид, ин пешниҳодро хуш қабул карда, як ҳиссаи бузургеро ҳам аз сарваташ ба Кембриҷ Аналитика вақф кардааст. Аммо инро ҳамту рӯирост ва тариқи амалиёти бонкӣ ва ё кадом роҳи маъмулии мубодила анҷом надодааст. Балки гуфта мешавад, ки ин кор тавассути як таҳқиқоти пажӯҳишгарони рус ва боз ҳам бо роҳи ҷорӣ намудани пурсишномаҳо (анкетаҳо) аз тариқи фейсбук сурат гирифтааст.
Пурсишномаҳои роҳан-дозишуда ҷолибу диққатрабоянд. Чунончи: Мехоҳӣ бидонӣ, ки кадом ситораи маъруфи ҷаҳон ба ту монанд аст? Оё бароят мароқовар нест, то бифаҳмӣ, ки баъд аз 50 сол шаклу шамоилат чи гуна мешавад? Донистан намехоҳӣ, ки кадом ситораи маъруфи ҷаҳон мисли ту фикр мекунад? Панҷ дӯсти наздикатро донистан мехоҳӣ? Кадом мамлакати дунё барои зиндагонӣ ба ту мувофиқ аст ва ғайра.
Аҷиб ин ки баробари ба ин пурсишномаҳои “ҷолиб” дода шуда, аз ғояти содагӣ онҳоро пур кардани истифодабарандагони фейсбук, ҷайби пажӯҳишгарони Кембриҷ Аналитика бо долларҳо пур мегашт. Ва гузашта аз ин онҳо як навъ самти таърихи навини дунёро муайян менамуданд... Агарчи такрор ҳам шавад, бояд гуфт, ки қурбонии асосии ин дом инсонҳои қаторӣ, яъне истифодабарандагони фейсбук ва заъфиятҳои онҳо мебошад.
ҲАР ОН ЧИ КИ РОЙГОН ШУД...
Диққат бояд дод, зеро “панири муфт танҳо дар мушдорак аст”, гуфтаанд. Соли 2010 фейсбук як қатор пурсишномаҳоро роҳандозӣ намуд, ки асосан ройгон буданд. Албатта, моликони фейсбук ин ҳамаро аз барои арвоҳи гузаштагонашон намекарданд, балки бар ивази ҳар як пурсишнома аз мо аксуламал ва ҷавоб интизор буданд. Баробари ҳар як пуфаки ба мо дар рӯзи зодрӯзамон ирсолдошта онҳо дар бораи ҳафт пуштамон маълумот ба даст оварда, ҳамзамон он маълумотро ба шариконашон, ки коркард кардан мехостанд, мефурӯхтанд.
Назар ба таҳқиқоти Penn State University аз 1800 пурсишномае, ки дар соли 2010 фейсбук ҷорӣ кард, 148-тои он аз истифодабарандагон маълумоти дӯстонашонро ҳам дархост намудааст. Дар он муддате, ки донишгоҳи номбурда таҳқиқоташро мегузаронид, ин пурсиш (яъне, аз истифодабаранда талаб кардани маълумоти дӯстонашон) аз тарафи масъулини фейсбук 68 миллион маротиба сурат гирифтааст. Аҷиб ин ки ба пурсишномаи “Саҳифаамро кӣ даромада тамошо карда бошад?” дода шуда мароқ зоҳир мекунем, ки оё дӯстдухтари пешинаам ба саҳифаам даромада бошад... Вале бехабар аз онем, ки бо ин як “қадам”-и кӯчак аллакай ҳафт пуштамонро дар бозори фейсбук ба “фурӯш” мондаем.
Албатта, онҳое ҳам кам нестанд, ки ба масъалаи маҳрамият сахт диққат медиҳанд. Вале аз ҳама аҷиб он аст, ки ба хотири ҳифзи маҳрамиятҳои худ дари хонаро қуфл зада, ба фарзандон таъкид мекунем, ки дарро ба рӯи бегона ва ношинос накушоянд. Лек ба хона гузашта, ноутбукро ба даст мегирему фейсбукро кушода, “сайри” олам мекунем, аз аҳволи дӯстонамон бохабар мешавем. Балки ҳама маълумотро аз тариқи пурсишномаҳо пешкаш мегардонем. Шояд касе ҳам эътироз кунад, ки не, ман ба пурсишномаҳо ҷавоб намедиҳам. Дуруст. Лекин дӯстонамон аллакай ба онҳо ҷавоб додаанд. Чунонки мо дар бораи дӯстонамон маълумот додаем, онҳо низ дар хусуси мо ҳар чи медонанд, ноогоҳона ирсол доштаанд. Боз чунин имкон ҳам ҳаст, ки аз саҳифаи дӯстонамон дастрасӣ ба саҳифаи моро пайдо кунанд.
БА МАН ДАР БОРАИ ДӮСТАТ БИГӮ, МЕГӮЯМ, КИ ТУ КИСТӢ!
Дар мо шояд чандон маъмул нагаштааст, аммо дар кишварҳои дигари олам, расонаҳои ахбор барои маълумот ёфтан дар бораи қаҳрамонашон ба саҳифаи онҳо дар шабакаҳои иҷтимоӣ ҳам таваҷҷуҳ мекунанд. Хусусан дар кишварҳои пешрафта маълумоти аз шабакаҳои иҷтимоӣ дар бораи шахс ба дастомада (чандон ҷиддӣ пазируфта нашавад ҳам) қаноатбахш ҳисобида мешавад. Яъне, ҳар он чи мо аз тариқи шабакаҳои иҷтимоӣ ба дигарон, ба қавле тақсим намудем ё табодули афкор кардем, инчунин рӯйхати дӯстони мо, боз ҳар он чи ки ба мо писанд омад ва ғайра, дар бораи вазъу ҳолати демографии мо маълумоти даркориро дар бар мегиранд. Хулласи гап, чунон як алгоритмае сохтаанд, ки моро аз худамон дида беҳтар мешиносанд. Ин алгоритма дақиқан соли 2012 рӯи кор омадааст...
Аммо ин нуктаро ҳам бояд ёдовар шуд, ки дар шабакаҳои иҷтимоӣ бе пур кардани ҳеҷ як пурсишнома низ имкони “тақдим” шудани маълумотҳои истифодабарандагон вуҷуд дорад. Ба ин намуна шуда метавонад: аввалин нафароне, ки истифодабаранда нигоштаҳояшон ва ё аксу наворҳояшонро ҳисса кардааст, ё аввалин нафароне, ки матн ё сурату наворҳои ӯро ҳисса кардаанд. Аз ҳама асосӣ, он чизҳое, ки ба истифодабаранда маъқул шудаанд. Инчунин, онҳое, ки ба ҳар ҳаракати истифодабарандаи фейсбук аломати “маъқул шуд” гузоштаанд...
Зимнан, сиёсатмадороне, ки барои ғолиб шудан дар интихобот истифодаи ҳама гуна роҳро ҷоиз меҳисобанд, имконият (истифодаи маълумоти интихобкунандаҳои эҳтимолӣ аз тариқи шабакаҳои иҷтимоӣ)-ро ба зудӣ кашф намуданд. Ва гуфта мешавад, ки ин амалро аз ҳама беҳтар Барак Обама собиқ президенти ИМА ба кор бурдааст. Хабаргузории www.propublica.org, ки дар ин хусус мақолаи вижае ҳам ба нашр расондааст, таъкид менамоянд, ки Барак Обама аз ин “имконият” дар чаҳорчӯби меъёрҳои этикӣ ва бо риояи қонунгузориҳо истифода бурдааст. Лек он ҷиҳатро ҳам ба хотир бояд гирифт, ки дар соли 2012 президенти собиқ бо истифода аз маълумоти шабакаҳои иҷтимоӣ на хостаҳои интихобкунандагонашро тағйир дод, балки бо назардошти тарҷеҳу хоҳишоти онҳо баромаду хитобаҳояшро таҳия намуд.
КОСИНСКИЙ КИСТ?
Яке аз чеҳраҳои калидӣ дар секунҷаи Фейсбук-Кембриҷ Аналитика-Трамп Михал Косинский мебошад. Номбурда соли 2008, вақте ки дар Варшава дар риштаи равоншиносӣ таҳсил мекард, ба Маркази Равонпизишкии Донишгоҳи Кембриҷ - яке аз қадимтарин институтҳо дар риштаи интихобкардааш - барои идомаи таҳсил дар докторантура даъват мешавад. Ин рӯйдод барои худи Косинский ғайричашмдошт буд ва раванди минбаъдаи ҳаёташро дигар кард. Ҳамин тавр, баъд аз он ки устоди Мактаби тиҷоратии судяҳои Донишгоҳи Кембриҷ Девид Стивелл (соли 2008) як пурсишнома омода карда, онро аз тариқи фейсбук (ки акнун ба як платформаи бузург табдил меёфт) нашр мекунад, соле баъд Косинский ба ҳайати ӯ ҳамроҳ мегардад. Пасон ин тим замимаи “MyPersonality” (Шахсияти ман)-ро дар фейсбук ба миён мегузоранд, ки истифодабарандагонро водор менамояд, ба онлайн-анкетаҳои гуногуни иборат аз саволҳои психологӣ ҷавоб диҳанд. Дар натиҷаи ин пурсишномаҳо ба истифодабарандагони фейсбук “портрети “психологӣ”-ашон дастрас мегашт, ба Косинский ва тими ӯ бошад, маълумоти шахсии истифодабарандагони фейсбук. (Масалан, аз онҳо пурсида мешуд, ки мехоҳӣ бидонӣ, баъд аз 50 сол тарҳи симоят чи гуна мешавад? Ва баъди ҷавоб додан ба саволҳои анкета “тарҳ”-и симои 50 сол баъди истифодабаранда, ки аслан кори компютер ва технология мебошад, ба вай нишон дода мешуд...) Истифодабарандагон аз ин ба ваҷд омада, акнун ба ҳар гуна анкетаҳои “ҷолиб” ҷавоб мегардонданд ва маълумоти шахсии худро бо мураттибони пурсишномаҳо дар миён мегузоштанд. Косинский интизор дошт, ки пурсишномаҳои психологии онҳо дар доираи маҳдуди донишҷӯёни Кембриҷ ҳамовозӣ меёбанд, вале баръакс, вақте он дар фейсбук роҳандозӣ гашт, садҳо, ҳазорҳо ва баъдтар миллионҳо истифодабарандагон тавассути пурсишномаҳо паҳлуҳои аз ҳама маҳрами зиндагии худро ифшо карда буданд. Ва ду докторанти риштаи равоншиносӣ (Стивелл ва Косинский) бо ба ҳам овардани ҷавобҳои прусишномаҳо ва мушаххасот (профил)-и истифодабарандагони фейсбук базудӣ як хазинаи бузурги маълумоти одамонро соҳиб шуда буданд. Ин ҳам дар ҳоле ки дар асри XXI аз иттилоъ дида қимматтар чизе буда наметавонад.
Косинский ва ҳаммаслаконаш таи чанд соли дигар шаклҳои нав ба нави пурсишномаҳоро, хусусан онлайн-анкетаҳоро ҷорӣ карда, ҳар чи бештар маълумот ба даст меоварданд. Ҳамин тавр, соли 2012 Косинский аз рӯи 68 “like”-и гузоштаи истифодабарандаи фейсбук бо 95 фоиз дақиқият ранги пӯсти ӯ, бо 88 дарсад дақиқият тамоюли ҷинсияш ва бо 85 дарсад ҷонибдори кадом ҳизб буданашро тахмин карда метавонист. Вале ин ҳанӯз охири кор набуд, дараҷаи заковат, фаҳмиши динӣ, истифодабарандаи тамоку ё шарбхор будани шахсро ҳам фаҳмида метавонистанд. Ҳатто дар натиҷаи омӯзишу таҳлили маълумоти бадастоварда маълум менамуданд, ки падару модари истифодабарандаи фейсбук зиндагии муштарак доранд ё аз ҳам ҷудо шудаанд. (www.discovermyprofile.com, www.michalkosinski.com)
Косинский пажуҳишу таҳлилҳои худро идома дода, дар муддати кӯтоҳ ба он натиҷа ноил гашт, ки аз рӯи 10 “like”-и гузоштаи истифодабарандаи фейсбук ӯро ба ҳисоби миёна аз як ҳамкораш ҳам беҳтар мешинохт. Аз рӯи 70 “like” он чиро медонист, ки дӯсти ҳар як истифодабаранда дар бораи вай медонад, аз рӯи 150 “like” бошад, он чиро ки падару модари ӯ дар борааш медонанд ва аз рӯи 300 “like” аз он чи ки ҳамсари вай дар борааш медонист, бештарашро фаҳмида гирифта буд. Яъне ҳар қадар ки “like” зиёд шуд ҳамон қадар дар бораи мо ва мушаххасоти мо маълумот бештар ба даст меоварданд ва моро аз худамон ва атрофиёнамон беҳтар мешинохтанд. Тибқи маълумотномаи интернет дар бораи Михал Косинский вақте ӯ натиҷаи таҳқиқашро нашр мекунад, ду тамоси телефонӣ мегирад: Яке пешниҳод, дигаре таҳдид. Пешниҳод барои ҳамкорӣ ва таҳдид барои ба суд кашидан. Ва ҳарду тамос ҳам аз ширкати фейсбук...
(Давом дорад)
Хабарҳои дигар
Рӯзнома
Эзоҳи худро нависед