27-уми январ дар марзи Тоҷикистону Қирғизистон боз як низои мусаллаҳона сар зад, ки дар натиҷа ду шаҳрванди Тоҷикистон кушта шуда, беш аз 20 нафар аз ҳарду ҷониб ҷароҳат бардоштанд. Нерӯҳои марзбонии Кумитаи давлатии амнияти миллии Тоҷикистон иттилоъ дод, ки ҳамлаи мусаллаҳонаро дар сарҳад ҷониби Қирғизистон шурӯъ намудааст.

Дар ин задухӯрд ду тараф якдигарро ба роҳбандӣ гунаҳкор карданд.

Бино ба иттилои КДАМ-и Тоҷикистон, баҳс аз он ҷо бархост, ки як гурӯҳ аз шаҳрвандони Қирғизистон дар болои пули наздикии деҳаи Хоҷаи Аъло мошини тамғаи “Портер”-и шаҳрванди Ҷумҳурии Тоҷикистонро, ки рег мекашонд, маҷбуран боздоштанд.

“Бо мақсади пешгирии чунин амалҳои ғайриқонунии шаҳрвандони Ҷумҳурии Қирғизистон дар сатҳи намояндагони мақомоти маҳаллӣ ва мақомоти ҳифзи ҳуқуқи шаҳри Исфараи вилояти Суғд вохӯрӣ ба нақша гирифта шуд. Аммо ҷониби Қирғизистон ба мулоқот наомада, ба ҷои ин, тахминан соати 18:10 ба вақти маҳаллӣ аз силоҳи оташфишон ба сӯи шаҳрвандони Ҷумҳурии Тоҷикистон оташ кушоданд,” - гуфта шудааст дар изҳороти нерӯҳои марзбонии Тоҷикистон.

“Гурез аз иҷрои протоколҳо боиси низоъ мешавад”

Солиёни зиёдест, ки низоъҳои мусаллаҳона дар марзи Тоҷикистону Қирғизистон идома доранд, аммо то ба ҳол ҳалли ниҳоии худро наёфтааст. Инҷо суолҳое пайдо мешаванд, ки чаро то имрӯз баъди созишҳои дуҷониба боз ҳам чунин задухӯрдҳо дар марз идома доранд? То кадом андоза ин созишҳоро ҷонибҳо риоя мекунанд ва билохира роҳи ҳалли ин мушкилот чист?

Саймуъмин Ятимов, раиси Кумитаи давлатии амнияти миллии Тоҷикистон пас аз анҷоми музокирот бо раиси КДАМ-и Қирғизистон Қамчибек Тошиев гуфт, ки протоколҳои дар гузашта имзошуда бояд риояву иҷро шаванд, чун гурез аз иҷрои онҳо боиси низоъ мешавад.

“Мо ба тавофуқ расидем, ки дар замони гуфтушунидҳо бояд санадҳои бунёдиеро, ки дар натиҷаи кори комиссияҳои баробарҳуқуқи мо ба имзо расидаанд, ба эътибор бигирем. Мо мувофиқа кардем, ки талаботи протоколҳо бояд башиддат иҷро шаванд”,- изҳор дошт Ятимов.

Ба гуфтаи ӯ, ҷонибҳо тавофуқ кардаанд, ки пас аз 8 рӯз ба иҷрои протоколе, ки 1 майи 2021 имзо шуда буд, мепардозанд.

“Мавқеи мо бар пояи санадҳои бунёдии солҳои 1924-1929, (қарорҳои) комиссиюни дутарафаи соли 1989 ва протоколҳое асос ёфтааст, ки ҳамчунин ба шакли ризоияти мавқеи ҳукуматҳои мо таҳия шудаанд ва манфиатҳои мардуми моро ба инобат мегиранд. Бар асоси нуктаҳои имзошудаи ин пртокол кор мекунем, ки қаблан садо дода буданд. Дақиқан баъди 8 рӯз кори комиссияҳои муштараки корҳои топографиву ҳуқуқӣ оғоз мешавад”. Ин кор бидуни таваққуф барои ҳалли ҳамаи мушкилот, аз ҷумла таъйину аломатгузории марзи давлатӣ пеш бурда мешавад. Дар замони наздик мо дигарбора мулоқот мекунем ва кори ин комиссияро баррасӣ мекунем”, - хабар дод С. Ятимов.

Ятимов ҳамзамон афзуд, ки ҳарчанд имрӯз дар натиҷаи гуфтушунидҳо протоколе ба имзо нарасид, аммо чизҳое аст, ки болотар аз протоколанд.
“Мо қавл додем, дасти якдигарро фишурдем, ки он чиро имзо кардему ба тавофуқ расидем иҷро мекунем. Ин масоил бидуни баҳс манофеи ду мардуми бародарро дар бар мегиранд”, - таъкид кард раиси КДАМ-и Тоҷикистон.

Тошиев дар идома суханони Ятимовро тасдиқ кард, вале илова намуд, ки муҳимтар аз ҳама бояд кори ҳайати байнидавлатии таъйин ва аломатгузории марз, ки ду моҳ пеш қатъ гаштааст, барқарор карда шавад. Вай ҳам ба протоколу ҳуҷҷатҳои имзошуда ишора намуд ва гуфт, бар пояи онҳо бояд амал кард, аммо илова намуд, ки ҳамчунин бо назардошти манфиатҳои миллии ду давлат.

Мақомоти Тоҷикистон борҳо аз вайрон кардани созишномаҳои марзӣ, аз ҷониби Қирғизистон хабар додаанд. Дар гузашта низ КДАМ-и Тоҷикистон гуфта буд, ки ҷониби Қирғизистон бар хилофи ҳамаи созишҳои қаблан бас-та, амал мекунад ва онҳоро вайрон мекунад.

“Пас аз ба даст овардани истиқлолияти давлатӣ, сарфи назар аз он, ки байни ҳукуматҳои Тоҷикистону Қирғизистон оид ба ҳалли масъалаи демаркатсияи сарҳад якчанд протокол ба имзо расидааст, вале ҷониби Қирғизистон, алалхусус баъзе сокинони он, аз ҷумла мансабдорони баландпояи вилояти Ботканд, қасдан ин созишҳоро вайрон карда, дар сарҳади давлатӣ мушкилоти сунъӣ эҷод менамоянд ва вазъияти ноустуворро ба вуҷуд меоранд”,- омадааст, дар изҳороти КДАМ-и Тоҷикистон.

Ҷониби ҳамсоя вақтро тӯл мекашад

Вале коршиносони тоҷик бар он назаранд, ки масъалаи асосии марзи Тоҷикистону Қирғизистон – ин тӯл кашидани муайянкунии ҳудудҳо ба шумор меравад. Ба андешаи онҳо ҳарчӣ зудтар хати марзи ҷонибҳо бояд муайян ва ба задухӯрдҳо хотима бахшад.

Неъматулло Мирсаидов, коршиноси масоили сиёсӣ бар он аст, ки рафторҳои чанд соли ҷониби ҳамсоя як хулосаро пеши назар меорад, ки онҳо вақтро тӯл дода, масъаларо танҳо ба фоидаи хеш ҳал кардан мехоҳанд.

Ба андешаи ӯ, ҷониби Қирғизистон ба минтақаи обтақсимкунии “Головной”, манбаи оби канали “Торткӯл”-и Қирзистон, роҳи байни ноҳияи Лайлаку Бодканд, ки аз ҳудуди Тоҷикистон мегузараду онро ҷумҳурӣ ба 49 сол ба кишвари ҳамсоя ба иҷора додааст, чашм ало кардааст.

“Ҳатто дар ҳудуди Тоҷикистон, дар чанд ҷои роҳи Исфана - Ӯш, ки аз Чоркӯҳ низ мегузарад, низомиҳои қирғиз менишастанд”, - изҳор медорад коршинос.
“Ҳоло аҷиб он аст, ки ин кишвар қарорҳоеро, ки дар асоси натиҷаи кори комиссияи байниҳукуматӣ қабул кардаанд, қабул надорад. Содир Ҷабборов пештар дар як изҳороташ ҳуҷҷати марзиро беэътибор ва хатои мақомдорони вақт эълон кард”, - мегӯяд Мирсаидов.

Русия ҷониби сеюм барои ҳалли низоъҳо?

Коршиносон барои ҳалли ин масъала ба инобат гирифтани харитаҳои даврони Иттиҳоди Шӯравиро муҳим мешуморанд. Чун дар ин ҷо Русия, ки меросхӯри Иттиҳоди Шӯравӣ аст, метавонад кӯмакрасон бошад.

Ба гуфтаи Мирсаидов “Роҳи дигари ҳалли масъала, шояд ҷониби сеюм бошад. Бисёр ҳуҷҷатҳо дар бойгонии Русия маҳфузанд. Онҳо бояд тасдиқ кунанд, ки заминҳо бо кадом сабаб ва кай аз Тоҷикистон ба Қирғизистон ва ё баръакс гузаштаанд”, - илова намуд ӯ.

Сардори Кумитаи давлатии амнияти миллии Қирғизистон Қамчибек Тошиев низ дар мулоқот бо сокинони вилояти Бодканд роҳи ҳалли баҳси марзӣ бо Тоҷикистон ва замони марзкушоиро гуфт.

- Масъалаи тааллуқ доштани заминҳо танҳо ба фоидаи Тоҷикистон ё Қирғизистон ҳал намегардад. Мо масъалаи марзро бо муросо ва гузашт барои ҳар ду ҷониб ҳал хоҳем кард”,- изҳор дошт Тошиев.

Бояд гуфт, ки бар асари муноқишаи хунини шаби 27-уми январ дар марзи Тоҷикистон бо Қирғизистон 52 манзили сокинони ҷамоатҳои Чоркӯҳу Сурх қисман ё пурра тахриб шудааст. Ҳамчунин шаҳрдории Исфара зарари расида аз ин даргириҳо ба сокинон ва ноҳияро беш аз 1,5 миллион сомонӣ ҳисоб кардааст.
Шаҳрдории Исфара мегӯяд, ба ҷуз хонаҳои истиқоматии сокинон, ҳамчунин дар ин задухӯрдҳо 5 бинои ниҳодҳои ҷамъиятӣ, аз ҷумла ошхонаву бунгоҳҳои тиббӣ низ вайрон шудаанд.

Комиссия бар асоси ҳисобҳои пешакӣ зарари расидаро чунин ҳисоб кардаст:

Маблағи умумии хисороти расида: ба 27 хонаи иқоматӣ 1 млн. 243 ҳазор 960 сомонӣ; ниҳодҳои дигари иҷтимоӣ 9700 сомонӣ; ба биноҳои дигари сокинон 148 ҳазору 600 сомонӣ ва ба соҳаи энергетика 107200 сомонӣ.

Ҷониби Қирғизистон низ зиёни молиашро 3 млн сом ё бештар аз 35 ҳазор доллар арзёбӣ кард. Дар ин бора ҳокими ноҳияи Бодканди Қирғизистон Учкунбек Жоробоев хабар додааст.

Ёдовар мешавем, ки баҳори соли гузашта дар як низое, ки аз 28-уми апрел то рӯзи 29-уми апрел идома кард, аз ҳарду тараф 55 нафар кушта шуданд ва даҳҳо тани дигар ҷароҳат бардоштанд. Хонаву моликиятӣ зиёде аз байн рафт. Тоҷикистон бо Қирғизистон 970-980 километр марз дорад, ки аз ин танҳо 519 километрро мушаххас ва нишонагузорӣ кардаанд.