9 сентябри соли 1991 мо истиқлолият ба даст оварда будем, аммо ваҳдат не. Ин буд, ки яку якбора мардум аз сабаби якдилу якмаром набудан бо ҳам бархӯрд намуданд ва дар натиҷа ҷанги шаҳрвандӣ сар зад. Хушбахтона, баъди ба имзо расидани Созишномаи истиқрори сулҳ ва ризоияти миллӣ, ки 27-уми июни соли 1997 сурат гирифт, мардуми Тоҷикистон новобаста аз минтақаҳои зисташон боз якмарому якақида шуданд.

Чуноне ки Асосгузори сулҳу ваҳдати миллӣ - Пешвои миллат, Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон муҳтарам Эмомалӣ Раҳмон таъкид кардаанд: “Ваҳдат барои мо як вожа ва калимаи одӣ нест, балки номаи тақдири мо, шарти пешрафти кишварамон ба сӯи ояндаи ободу осуда ва муҳимтар аз ҳама, кафили сарҷамъию хушбахтии имрӯзу ояндаи халқамон аст”. Бо такя ба ин суханҳои Президенти кишвар метавон гуфт, ки ваҳдат барои ҳар як миллат нақши тақдирсоз дошта, дар рушду нумӯи дилхоҳ давлат саҳми аввалиндараҷа дорад. Зеро ҳама чиз, чӣ дар Тоҷикистон бошад, чӣ дар дигар ҷо маҳз дар заминаи ваҳдату якдилӣ ва иттиҳод ба даст омадааст. Ваҳдати миллӣ пеш аз ҳама дар таҳкими истиқлолияти давлатӣ ва осоиштагии мардум нақши бузург дорад. Имрӯз ҳар давлате метавонад, истиқлолияти миллии хешро расман бо ҳуҷҷатҳои дахлдор эълон намояд, аммо он дар чанд муддате бо надоштани ваҳдати миллӣ барабас меравад. Чунки истиқлолияти пурраи ҳар давлат маҳз дар асоси ваҳдати комилу пурқувват асос меёбад. Давлате, ки ваҳдати миллӣ надорад, на танҳо рушд намекунад, балки ояндаи сангине онро дар пеш аст.

Фирӯз Равшаналиев, корманди Маркази тадқиқоти стратегии назди Президенти Ҷумҳурии Тоҷикистон бар он назар аст, ки масъалаи ваҳдати миллӣ ва сулҳу субот дар ҷаҳон яке аз масъалаҳои асосии ҷомеаи ҷаҳонӣ ба шумор меравад. - Имрӯз кишварҳои ҷангзада кӯшиш ба харҷ медиҳанд, то ба ваҳдати сартосарӣ бирасанд. Лекин сабабҳои зиёде вуҷуд дорад, ки онҳо наметавонанд, ба ваҳдату ягонагӣ даст ёбанд. Бояд таъкид намуд, ки асоси тамоми пешрафту тараққиёти ҷаҳон ва хусусан Тоҷикистон аз сулҳу ваҳдат аст, бе ваҳдату осоиштагӣ ҳеҷ давлати дунё тараққӣ карда наметавонад,-иброз намуд ин коршинос.

Дар баробари ин ваҳдати миллиро бисёр донишмандон пойдевори асосии амнияти миллӣ ном бурда, таъкид мекунанд, ки ҳама осудагии мардум маҳз аз ин неъмати бебаҳо сарчашма мегирад. Агар ваҳдат набошад, мардум ҳамфикр набошанд, ба гуфти шоири халқии Тоҷикистон Гулназар Келдӣ мардум “сад бому як ҳаво”-ро шиори худ қарор надиҳанд, ободӣ шавад ҳам, вале дер ё зуд ободиҳо ба харобазор табдил меёбанд.

- Бе ягон шаку шубҳа ваҳдат ин пойдевори сулҳу субот ва амнияти давлат аст. Дар он кишварҳое, ки бенизомии сиёсӣ сар зада истодаанд, ин ҳама бараъло мушоҳида мешавад. Вақте ки дар ҷомеа иттиҳоду таҳаммулпазирӣ нест, дар он ҷо ҳеҷ гоҳ амният пойбарҷо шуда наметавонад. Масалан, дар кишвари ҳамсояи мо, Ҷумҳурии Исломии Афғонистон гурӯҳҳо ва ҳизбҳои зиёде ҳастанд, ки таҳаммулгаро нестанд, яъне неруҳои экстремистӣ-террористӣ вуҷуд доранд, ки онҳо намехоҳанд, кишвар ба сулҳу субот расад. Дар кишварҳои ҷангзада гурӯҳҳои хурде низ ҳастанд, ки намехоҳанд байни ҳам омада, сари як миз нишинанд ва идеяи созандаи худро дошта бошанд, - иброз дошт дар идома Фирӯз Равшаналиев.

Бахтиёр Ҳамдамов, сармуҳаррири ҳафта-номаи “Минбари халқ” низ вобаста ба ин мавзӯъ мегӯяд: “Асоси ҳамаи рушду тараққиёти давлат, пешравиҳои иҷтимоию иқтисодӣ ҳамаи сохтану навгониҳо дар ҳоле арзиш доранд, ки ваҳдати миллӣ комилу бенуқс бошад. Агар мардум аз як гиребон сар баровардаву ҳамфикр бошанд, ҳам истиқлолият ва ҳам ваҳдати миллӣ пойбарҷо мемонад. Мо имрӯз фасод ва порахӯрӣ дорем, камбудиҳо низ зиёданд, лекин инҳо дар муқоиса бо ваҳдати миллӣ чизҳои ҷузъӣ мебошанд. Тинҷию оромӣ ва ваҳдати сартосарӣ бошад, ин ҳама оҳиста-оҳиста ислоҳ мешавад. Агар мо ваҳдати миллӣ надошта бошем, на амнияти шаҳрвандонро таъмин карда метавонем ва на ба пешравиҳои назаррас рӯ ба рӯ мегардем. Истиқлолият ба давлат соҳибихтиёрӣ медиҳад, ваҳдат тинҷию оромӣ, якдилӣ, ҳамфикрӣ. Истиқлолият ва ваҳдат як дарахти пур аз меваҳои шаҳдбореро мемонанд, ки меваҳои онҳо тинҷию пешрафти ин миллат аст”.

Мушкили дигаре, ки дар солҳои 90-ум боиси халалдор гардидани амнияти сартосарӣ гардид, ин шиддати маҳалгароӣ буд. Ин дард аз сабабҳои аслии ноамнию ноосудагии мардум дар давраҳои нави давлатдории тозаистиқлоли мо - тоҷикон гардида буд. Ба таъкиди Фирӯз Равшаналиев ваҳдати миллӣ дар ин самт низ таъсири худро гузошт. - Ваҳдати миллӣ сабабгори он гардид, ки мардум новобаста аз мансубияти динӣ, нажодӣ ва миллӣ ба ҳам ҷамъ омада, ҳамчун тоҷикистонӣ дар сулҳу субот ва ризоияти ҷомеа зиндагӣ кунанд ва ба хотири давлатдории худу рушди диёри хеш ҷаҳду талош варзанд. Дигар ин ки тафаккури ҷавонони мо аз тафаккури ҷавонони 10 сол қабл ба куллӣ фарқ дорад. Тафаккуру идея ва ҷаҳонбинии ҷавонони мо имрӯз хеле васеъ шудааст. Бо боварии комил гуфта метавонем, ки ҷавонони мо аллакай таҳдиду хатарҳоеро, ки гирду атрофи моро фаро гирифтааст, ба хубӣ дарк менамоянд. Маҳалгароӣ низ ҳоло дар байни ҷавонони мо қариб, ки вуҷуд надорад. Имрӯз ҷавонони Бадахшон дар минтақаи Кӯлоб таҳсил мекунанду ҷавонони Суғд дар Бадахшону Душанбе, ки ин ҳама натиҷаи ваҳдати миллӣ ва бо таъсири он баромадан аз бумбасти коммуникатсионӣ мебошад,-илова намуд мавсуф.

Бахтиёр Ҳамдамов ҳамчунин бар он назар аст, ки ваҳдату ҳамдилиро мо бояд мисли гавҳараки чашм ҳифз намоем ва нагузорем, ки ин неъмати бебаҳо осеб бинад. Зеро ҳар чизе, ки мо то имрӯз ба даст овардем, ин ҳама аз ваҳдат аст. Ваҳдати миллиро танҳо дар сурате метавонем мустаҳкам гардонем, ки маорифамонро дар сатҳи хеле баланд қарор диҳем. Дар ҳолати баланд бардоштани дониши ҷавонон зина ба зина мафкураи онҳо дар як сатҳи хуб қарор мегираду мо метавонем ҷавонони худро аз нигилизм, ки аз ҷомеаи ғарб меояд ва радикализме, ки аз ҷомеаи шарқ меояд, ҳифз карда тавонем.

Ваҳдати миллӣ танҳо як созишнома нест, балки ҳуҷҷатест, ки ояндаи Тоҷикистонро дурахшон гардонид.